هر ساعت از شبانه روز با کدام دستگاه موسیقی ایرانی؟

موسیقی ایرانی هفت دستگاه و پنج آواز دارد که هر کدام برای خود صاحب سبک‌اند. هر گوشه و دستگاه آواز ایرانی، تئوری‌ خودش را دارد. هرچند فرمول مشخصی برای شنیدن این که کدام موسیقی برای چه ساعتی از شبانه‌روز مناسب است، وجود ندارد اما جایی در میان این تئوری‌ها، نکته‌هایی وجود دارد که گاه بر اساس تلفیق تئوری و تجربه به دست آمده است؛ ادامه این مطلب، توضیح کوتاه و مختصری از راهنمای شنیداری آواز ایرانی، بر اساس گفته‌هایی از میلاد کیایی، آهنگ ساز و چند مقاله مرتبط با این موضوع است.

آغاز روز با ماهور

همزمان با دمیدن خورشید و باز شدن گل‌ها، به سراغ موسیقی در دستگاه ماهور بروید. طبع ماهور همانند اسمش لطیف است و به تعبیری، موسیقی آن را آغاز روز و زندگی، جوانی و غرور ،  سلحشوری و استغنا می‌دانند. تصنیف‌های «مرغ سحر»، «سپیده»  و  آلبوم سرو چمان استاد شجریان در دستگاه ماهور ساخته شده‌است.

صبح با همایون

روح‌ا... خالقی، همایون را معجونی از تمام عواطف و صفات روحانی دانسته است که با وجود این حالتش، زمینه اجرای لالایی‌ و ترانه‌های زورخانه‌ای نیز در آن هست. میلاد کیایی، آهنگ ساز، به تسنیم در این باره گفته است: صبح دستگاه همایون تاثیر عمیقی روی شنونده دارد. اصغر شیرخدا که در عرصه ورزش زورخانه ای کار می کرد، بر مبنای دستگاه همایون می خواند. چهارگاه هم روحیه سلحشوری به شنونده می دهد و مناسب صبح است. آهنگ معروف «سلام علیکم» منسوب به استاد حسن کسایی نیز در همین مقام است و موسیقی برای ورزش هم، در همین گام تعریف می شود.

ظهر با آواز بیات ترک

حوالی ظهر بهترین نوای شنیداری، آواز بیات ترک است. اذان هم در گوشه روح الارواح بسیار زیباست و تاثیر عمیقی روی شنونده دارد. اذان زنده‌یاد رحیم موذن زاده اردبیلی نیز، متعلق به همین آواز از دستگاه شور است.

عصر با ابوعطا، غروب با افشاری

ابوعطا را موسیقی مورد علاقه گوشه‌گیرها می‌دانند. بعد از ظهر، حدود ساعت ۱۵:۳۰ تا ۱۷، موسیقی در دستگاه ابوعطا دلچسب و دلپذیر است. هرچه به غروب نزدیک می شویم، دستگاه افشاری تاثیر جادویی تری بر شنونده خواهد داشت و وقتی تاریکی بر روشنایی غلبه می کند، دشتی تاثیر زیادتری دارد و بسیار لذت بخش است.

شب هنگام و شور و سه‌گاه

شور رادر دستگاه‌های ایرانی، دستگاهی دلفریب و گاه شاعرانه می دانند. هرچند  می‌توان در هر ساعتی از شبانه روز، شور شنید اما در شب، دستگاه سه‌گاه، شور و حال خاصی به شنونده می بخشد. وقت نزدیک شدن به سحر، مخالف سه‌گاه، گوشه زیبایی است که شنونده را سِحْر می‌کند. اگر قرار بر تشبیه دستگاه شور باشد، می‌توان آن را انسانی خواند که گفتارش مورد قبول همه است و این خود دلیلی بر این است که این آواز را می‌توان در هر مکان و زمانی شنید.