موسیقی آیینی نوروز خراسان به روایت هوشنگ جاوید

این پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا- در خصوص نقش نوروز در موسیقی‌های مقامی خراسان از دیرباز تاکنون اظهار کرد: در حقیقت موسیقی آیینی نوروز در خراسان به خود شکل موسیقی ضربی و ریتمیک برمی‌گردد؛ یعنی اگر بخواهیم برای آن مقامی را درنظر بگیریم، یک بخش عمده آن موسیقی‌های ریتمیک و ضربی است و ترانه‌سازی بر اساس ریتم صورت گرفته است؛ مانند موسیقی آتشک‌بازها یا حاجی‌فیروزها یا کوسه‌ها که بیشتر ریتمیک هستند؛ چون یک تنبک یا یک دایره به همراه یک سورنا یا قوشمه می‌آمدند و این بازی‌ها را انجام می‌دادند؛ البته در حاجی‌فیروز قوشمه ندارد و فقط ریتم است؛ یا تنبک یا دایره است و یا دایره زنگی و یا اگر این‌ها را هم نداشتند، از زنگوله استفاده می‌کردند برای این‌که سر ضرب‌ها را تشخیص دهند.

وی ادامه داد: شکل‌های دیگر موسیقی در خراسان مانند آوازها و آیین‌های گل‌گردانی و... بیشتر آوازی هستند؛ یعنی هیچ سازی همراهشان نیست و فقط از آواز استفاده می‌کردند و آوازها را هم بیشتر در فرم‌های ترانه‌ای اجرا می‌کردند که در منطقه رایج بوده و آن‌ها هم تقریبا، آوازهایی است که به صورت شاد است؛ یعنی در عین حال که آوازی است، دارای متر مشخص است؛ یعنی می‌تواند ریتم هم بگیرد؛ اما هیچ ساز ریتمیکی همراهش نیست.

جاوید تصریح کرد: یک‌سری آیین‌های دیگری هم داریم که فرم ذکر هستند که صرفا آوازی و نیایشی بوده و بیشتر به‌صورت آوازهایی هستند که با متر و آزاد اجرا می‌شدند؛ البته این آوازها هنوز هم وجود دارد.

این پژوهشگر برجسته موسیقی نواحی کشور خاطرنشان کرد: یک‌سری آوازها هم ترکیب سازهای بومی است؛ منتهی آن‌ها بر اساس مکتوبات است؛ مانند نوروزنامه‌هایی که نوشته شده بود، نوروزنامه‌خوانی هنری است که رایج می‌شود و نوروزنامه‌خوانی با دوتار، نوروزنامه‌خوانی با شش تار قدیم چه در شمال خراسان و چه در جنوب خراسان صورت می‌گرفت. نوروزنامه‌خوانی‌های جنوب خراسان غالبا پربارتر و بیشتر هستند و نوروزنامه‌خوانی‌های شمال خراسان کمترند و جالب است که این‌ها بیشتر زمینه‌های ترکی دارند تا کردی و کرمانجی و به اصطلاح به آن‌ها آوازهای بایرامی می‌گویند که خیلی هم زیباست و این رسم را در بین عاشیقان آذربایجان هم می‌بینیم و آن‌ها هم آوازهای بایرامی دارند. 

وی با بیان این‌که ما در خراسان لالایی‌های ویژه‌ای هم برای نوروز داشتیم که مادرها می‌خواندند، افزود: گذشته از این‌ها یک‌سری آوازهای پُلی فونی داریم که به‌صورت جمعی در آیین‌هایی مانند آیین‌های جشن سده که پیشواز اولیه نوروز است و آیین‌های چهارشنبه سوری و بعد آیین‌های جشن‌های خود نوروز که عیدگاه می‌گرفتند، خوانده می‌شود و در آنجا خانم‌ها جدا، مردان جدا و آوازهای پُلی‌فونی به‌صورت چند صدایی با همدیگر به همراهی سورنا و دهل می‌خواندند که این هم دسته‌ای دیگر از آوازها و زیبایی‌های موسیقی خراسان در نوروز بوده که امروزه ما نقش کم‌رنگ‌تری را از آن می‌بینیم.

این پژوهشگر موسیقی اضافه کرد: دسته دیگر، دسته موسیقی خبری نوروز است که همین الان، نقاره‌نوازی آستان قدس نمونه شاهد بر این موضوع است. زمانی که سال تحویل می‌شود، در آغاز صبح روز بعد به جای این‌که مانند همیشه حدود 7 تا 9 دقیقه نقاره را تمام کنند، که البته گاهی هم تا 12 دقیقه طول می‌کشد، آن را دوبرابر می‌کنند؛ یعنی به عنوان مثال تا 20 تا 25 دقیقه در دو دسته مختلف می‌نوازند که زواری که به دیدار امام رضا(ع) می‌آید و می‌خواهد سال تحویل را در حرم بگذراند، در آنجا شادتر به نظر بیاید و برای کمک به این شادی زمان اجرای نقاره‌نوازی را بیشتر می‌کنند؛ ولی تغییر خاصی در فرم‌های نوازندگی چه در فرم‌های کرنانوازی و چه در فرم‌های طبل‌نوازی ندارند و این هم شکل دیگری از موسیقی نوروز در خراسان بوده که البته هنوز هم اجرا می‌شود.

جاوید در ادامه ابراز عقیده کرد: اکنون در قرن حاضر شکل‌های موسیقی ردیف و دستگاهی هم هستند و ترانه‌های خاصی اجرا شده، ترانه‌هایی با موسیقی پاپ هم اجرا می‌کنند که من خیلی نمی‌پسندم و اعتقاد من بر موسیقی ایرانی و موسیقی نواحی خودمان است و موسیقی خراسان آنقدر غنی هست که هیچ نیازی به موسیقی شبه خارجی و خارجی نداریم؛ ولی متاسفانه مسئولین فرهنگی ما به دلیل این‌که نسبت به همه چیز به جز فرهنگ خودمان حساسند، این نوع موسیقی‌ها را هم رواج می‌دهند که این کار غلط است و امیدوارم نسل آینده را از فرهنگ خودمان دور نکنند.

وی اظهار کرد: بی‌گمان ما پژوهشگران در زمینه موسیقی، طرح‌های سازنده‌ای برای نگهداری و حفظ میراث این فرهنگ داریم؛ ولی به دلیل این‌که هیچ دستگاه فرهنگی‌ حاضر به همکاری و حتی بودجه‌گذاری اقتصادی در این زمینه نیست، ما هم نمی‌توانیم کاری کنیم و آن‌ها هم جریان فرهنگی را به خطا می‌برند.

انتهای پیام