احمدرضا احمدی: «مینای مهتاب»، گویاترین زبان «هشت کتاب» سهراب

موسیقی ما - یکی از رویدادهای فرهنگی هنری سال گذشته انتشار تازه‌ترین گزیده صوتی «هشت کتاب» سهراب سپهری با عنوان «مینای مهتاب» بود که با اجرای مهرداد محمدپور و به صورت موسیقی گفتار روانه بازار شد و توانست در کانون توجه دوستداران این شاعر پرآوازه قرار گیرد؛ یکی از این گرامیان، نویسنده و شاعر شهیر سرزمین‌مان، احمدرضا احمدی است که دوست هم روزگار سهراب نیز هست و تعداد قابل ملاحظه‌ای از سروده‌های او را دکلمه کرده است.
 
احمدرضا احمدی علاوه بر تألیف قصه‌های مختلف برای کودکان و نوجوانان و نیز تصنیف مجموعه شعرهای متعدد برای بزرگسالان، 9 سال هم به عنوان مدیر واحد موسیقی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، به تدوین ردیف‌های موسیقی ایرانی با آواز محمدرضا شجریان و همچنین تولید گزیده اشعار شعرای شناخته‌شده دهه‌های اخیر پرداخت که «صدای شاعر» نام داشت و نیما یوشیج، احمد شاملو، نادر نادرپور، فروغ فرخزاد، یدالله رویایی و نصرت رحمانی برخی از آن‌ها بودند.
 
بنابراین ‌می‌بایست او را به عنوان پایه‌گذار آثار فاخری که از گذشته تاکنون، به صورت موسیقی گفتار در ایران تولید شده‌اند تلقی نمود. این شاعر پرآوازه یادداشتی را برای آلبوم صوتی «مینای مهتاب» نوشته که می‌توانید آن را در ادامه این مطلب مطالعه کنید:
 
وقتی «مینای مهتاب» به دستم رسید، ابتدا تصور نمی‌کردم شنیدنش چندان برایم جذاب باشد چون هیچ‌گونه شناختی نسبت به مهرداد محمدپور و تخصص‌اش در تولید این گونه آثار نداشتم؛ اما تنها با یک‌بار گوش سپردن به چند قطعه از آن، در همان دقایق نخست، دیدگاهم در مورد آلبوم صوتی مذکور کاملاً تغییر کرد و از شنیدنش بی‌نهایت لذت بردم؛ چراکه بین عناصر تشکیل‌دهنده محتوای تولید شده (شامل شعر، موسیقی و صدای گوینده‌ای که آن را خوانده) هماهنگی بی‌نظیری وجود دارد و مخاطبان همیشگی اثر یاد شده، به‌خوبی آن را درک می‌کنند. اما برای آن‌هایی که تاکنون لذت شنیدنش را تجربه نکرده‌اند، آشنایی با ویژگی‌های منحصر به فرد این اثر ارزشمند، خالی از لطف نیست.
 
نخستین ویژگی جالب توجه در آلبوم صوتی «مینای مهتاب»، تعدد و تنوع شعرهای انتخاب شده است. به این معنا که هم بیشترین تعداد از سروده‌های سهراب در آن دکلمه شده (شصت قطعه)، هم ساده‌ترین و در عین‌حال دشوارترین سروده‌هایش. به عنوان مثال می‌توان به دکلمه دفتر «صدای پای» آب اشاره نمود که شناخته‌شده‌ترین اثر او به شمار می‌آید و منظومه‌ای است متشکل از بخش‌های به‌هم پیوسته که زبانی ساده و صمیمی دارد و شاعر در آن با لحنی اندرزگونه به بیان مفاهیم مورد نظر خود می‌پردازد.
 
همچنین دکلمه دفتر «مسافر» که در عین زیبایی، یکی از دشوارترین آثار او نیز محسوب می‌شود؛ چراکه درک صحیح مضامین و مفاهیم مد نظر شاعر، رابطه مستقیمی با اسطوره‌شناسی دارد و سفرنامه تاریخی منظومی است که مخاطب را با خود به اعصار گذشته می‌برد؛ به دوران کودکی، به سرزمین‌های مختلف.
 
علاوه بر این، دکلمه‌هایی نیز از دفتر «شرق اندوه» و شعرهای «هایی» و تا گل هیچ صورت گرفته؛ که در اوزان ایقاعی، با هجاهایی بلند سروده شده‌اند و به دلیل ویژگی خاصی که این وزن‌ها دارند، معمولاً کمتر کسی سراغشان می‌رود. به همین خاطر تاکنون نه دکلمه‌ای از این شعرها ارائه شده، نه قطعه آوازی.
 
البته ناگفته نماند که فضای حاکم بر اغلب شعرهایی که برای دکلمه انتخاب شده‌اند کاملاً روشن و امیدبخش است و هیچ نشانه‌ای از ناامیدی یا حتی سیاه‌بینی دهه 30 در این آثار دیده نمی‌شود.
 
دومین ویژگی آلبوم صوتی «مینای مهتاب» که مانند شعرهایش انتخابی است، موسیقی متن آن و تلفیق بی‌نظیرش با شعرهای سهراب سپهری است که در همان لحظات نخست، توجه‌ام را به خود جلب کرد و تحسین مرا نیز برانگیخت؛ چراکه بسیار هوشمندانه صورت گرفته و نشاندهنده شناخت دقیق مهرداد محمدپور از شعر و موسیقی جهت تلفیق هر چه بهتر این دو با یکدیگر است.
 
اتفاقاً یکی از مهم‌ترین عناصری که اثر یاد شده را نسبت به سایر آثار مشابهی که در این زمینه تولید شده‌اند متمایز و ممتاز می‌کند، همین ویژگی است که برای انجام آن می‌بایست این نکات را مدنظر قرار داد:

1. انتخاب و تدوین صحیح موسیقی متن اثر مورد نظر، متناسب با میزان و فضای حاکم بر شعری که برای آن انتخاب شده است؛ به گونه‌ای که تصور شود اثر مورد نظر، دارای موسیقی تألیفی است. زیرا مدت زمان هر موسیقی، با توجه به این که شعر انتخاب شده برای آن، کوتاه باشد یا بلند، کاهش یا افزایش می‌یابد.

 

2. انطباق دقیق لحن، زبان و موسیقی درونی شعر مورد نظر، با لحن، زبان و ریتم موسیقی انتخاب شده برای آن، به گونه‌ای که تلفیق این دو، به گوش هر شنونده‌ای خوشایند باشد و هر بار که به آن گوش می‌سپارد ظرافت‌های بیشتری از این تلفیق متناسب و متجانس درک کند.

 

3. ایجاد هماهنگی بین جنس و رنگ سازهایی که در موسیقی شنیده می‌شوند با جنس و رنگ صدای گوینده‌ای که روی آن دکلمه می‌کند. به گونه‌ای که هم‌پوشانی شنیداری خوبی نسبت به یکدیگر داشته باشند.

 

4. انتخاب بخش‌هایی از موسیقی که برای قرار گرفتن گفتار البته به صورت کادربندی شده روی آن، کاملاً مناسب باشد. به گونه‌ای که میزان اثر بخشی هر یک از این دو، در انتقال حس درونی‌شان به شنونده، بیش از پیش تقویت گردد.

 
ویژگی دیگری که در موسیقی متن «مینای مهتاب» وجود دارد، تنوع لحن و زبان آن است که در عین انطباق با فضای حاکم بر شعرهای سهراب، بی‌پیرایه، ساده و صمیمی است؛ به گونه‌ای که شنونده به راحتی با آن ارتباط برقرار می‌کند و از شنیدنش لذت می‌برد و با وجود این‌که در تعداد قطعات، پر شمار نیز هست؛ یعنی 76 قطعه اما چنان نظمی در نحوه چینش آنها برقراراست که احتمال یکنواخت شدن ریتم‌شان در ذهن شنونده بعید به نظر می‌رسد.
 
سومین و البته مهم‌ترین ویژگی آلبوم صوتی «مینای مهتاب» که می‌توان بسیار هم از آن آموخت، اجرای بی‌نظیر مهرداد محمدپور از شعرهای ماندگار سهراب سپهری است که بی‌تردید باید آن را گام موثری در جهت ارتقای هر چه بیشترکمی و کیفی محتوای این گونه آثار در ایران تلقی نمود و بدون شک هیچ‌یک از گزیده‌های صوتی ارائه شده به صورت موسیقی گفتار از سروده‌های سهراب با آن قابل مقایسه نیستند؛ چراکه:

1. اکثر دکلمه‌های انتشار یافته تاکنون، اغلب توسط افرادی صورت گرفته است که صرفاً می‌خواستند علاقه خود را به این شاعر پرآوازه و آثارش ابراز کنند. اما دکلمه مهرداد محمدپور را می‌بایست به عنوان اجرای شاخصی از یک گوینده بسیار مجرب و کاملاً حرفه‌ای به حساب آورد. زیرا در خوانش اشعار، تمام اصول و مبانی مرتبط با فن بیان و گویندگی را با نهایت دقت و ظرافت، مد نظر قرار داده است که از آن جمله می‌توان به واضح ادا کردن کلمات و نیز تلفظ صحیح مخارج حروف اشاره نمود. به‌گونه‌ای که حتی یک غیر فارسی زبان هم، با چند بار گوش سپردن به نحوه بیان او از کلمات، خواهد توانست آنچه را که شنیده به خوبی تکرار کند؛ هر چند اگر مفهوم آن را به درستی درنیابد.

 

2. ریتم خواندن شعرها در دکلمه او، علاوه بر انطباق با ریتم موسیقی انتخاب شده برای هر شعر، با لحن، زبان و فضای حاکم بر شعرها نیز تناسب دارد. همچنین از کشیده خواندن هجاهای بلند، بلند خواندن هجاهای کوتاه و تأکید بیش از حد در ادای برخی کلمات که ذهن را دچار خستگی می‌کند؛ به شدت می‌پرهیزد؛ به همین خاطر گوش سپردن به اجرای او، آن‌هم به طور مستمر، حتی در دراز مدت نیز برای شنوندگانش کسالت‌بار نخواهد بود.

 

3.  لحن و بیانش در دکلمه شعرها، باور پذیر و مختص خود اوست؛ چرا که از خلاقیت در اجرا و نیز درک صحیح مضامین و مفاهیم مطرح شده در شعرها برخوردار است.

 
چهارمین ویژگی آلبوم صوتی «مینای مهتاب» که بسیار هم درخشان به نظر می‌رسد کیفیت ضبط، میکس و مسترینگ آن است؛ به گونه‌ای که حتی می‌توان آن را به عنوان الگوی مناسبی، جهت ارتقای هر چه بیشتر سطح کیفی آثاری که در این زمینه تولید می‌شوند به شمار آورد چرا که:

1. تمام موسیقی‌های منتخبی که به صورت آنالوگ ضبط شده بودند؛ پیش از میکس با گفتار، با جدیدترین نرم‌افزار تخصصی موجود، نویزگیری، پالایش، سپس به صورت دیجیتال تبدیل شدند؛ تا با کیفیت مطلوب‌تری شنیده شوند. به عنوان مثال می‌توان به موسیقی‌هایی از Zbigniew Preisner و David Lanz اشاره کرد که اگر نسخه آنالوگ‌شان را بشنوید، به اهمیت موضوع بیشتر پی خواهید برد.

 

2. موسیقی متن اثر یاد شده، چون به صورت اورجینال (audio cd) مورد استفاده قرار گرفته، از کیفیت شنیداری بسیار مطلوبی برخوردار است. کیفیت صوتی قابل قبولی که در همه جای جهان نیز متداول است اما متاسفانه دیگر کمتر می‌توان نظیر آن را در محتوای تولید شده این‌گونه آثار ایرانی شنید! زیرا در انتخاب موسیقی متن اکثر آثاری که به صورت موسیقی گفتار تولید می‌شوند، سه عنصر تخصص، دقت و کیفیت، اغلب مورد بی‌توجهی قرار  می‌گیرد که نتیجه آن را می‌توان در نحوه ارائه نامطلوب این گونه آثار، با نازلترین کیفیت‌های شنیداری به صورت mp3 (128 Kbpf-320Kbpf) هم در فضای مجازی، هم در فروشگاه‌های محصولات فرهنگی هنری سراسر کشور، مشاهده کرد. البته این شیوه تولید محتوا، بیشتر به آثاری اختصاص دارد که طی سال‌های اخیر و به عنوان کتاب گویا، در جامعه ارائه می‌شوند.

 

3. اگرچه «مینای مهتاب»، دارای موسیقی متن انتخابی است و در میکس آن با گفتار نیز، محدودیت‌های بسیاری وجود داشته اما خلاقیتی که در این مرحله از کار صورت گرفته، نه تنها موجب شده تا محدودیت‌های ناشی از میکس موسیقی متن آلبوم صوتی مذکور با گفتار آن به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد، بلکه در بسیاری از موارد نیز، براساس ویژگی‌های شعرهای انتخاب شده، ساختار میکس آن نیز بنا به ضرورت، تغییر یافته تا میزان اثر بخشی محتوای تولید شده بر مخاطبانش دو چندان شود.

 
البته لازم به ذکر است مهرداد محمدپور «مینای مهتاب» را با این هدف تولید نکرده که صرفاً ‌ای باشد از اشعار سهراب سپهری چرا که سال‌ها پیش از او افراد بسیاری نیز شعرهای سهراب را دکلمه کرده‌اند. هرچند از عهده انجام این کار ارزشمند، به خوبی برآمده است؛ اما مهم‌ترین دغدغه او در تولید اثر یاد شده، ایجاد فضای ذهنی امن و آرام در همه آنهایی است که با گوش سپردن به شعر و موسیقی، استرس ناشی از تنش‌های روزمره را، آگاهانه و به صورت کاملاً ارادی از خود دور می‌کنند تا به تدریج علاوه بر کاهش هیجانات درونی و ایجاد تعادل در ریتم بدن، حس تخیل و قدرت تفکرشان نیز تقویت گردد. آن وقت خواهند توانست حتی مفاهیم عمیق نهفته در شعرهای سهراب را بهتر درک کنند و از شنیدنشان بیشتر لذت ببرند.
 
با توجه با آنچه گفته شد، مهرداد محمدپور و «مینای مهتاب» را می‌بایست گویاترین زبان «هشت کتاب» سهراب دانست؛ چرا که با لحنی صمیمی و بیانی دلنشین که از عمق وجودش سرچشمه می‌گیرد و هر شنونده اهل ذوقی را سر شوق می‌آورد، به گزین‌هایی از شعرهای او را همچون «صدای پای آب»، «مسافر»، «شاسوسا» و «گل آینه» با موسیقی‌های روح نوازی از Zbigniew Preisner ، Vassilis Saleas، Karunesh، David Lanz آن‌هم به‌صورت موسیقی گفتار، که در ضبط، میکس و مسترینگ، کیفیتی مثال زدنی دارد به همه علاقه‌مندان همیشگی شعر و موسیقی، به ویژه دوستدارانش، پیشکش کرده است که به مرور زمان، با استقبال گرمی از سوی آنان مواجه خواهد شد و جایگزین بسیار مناسبی برای همه دکلمه‌هایی که تا کنون از سروده‌های او صورت گرفته است تا بین شیفتگان شعر و ادب فارسی، با میراث معنوی سرزمین‌شان، پیوند عمیق‌تری ایجاد گردد.