آشنایی با یک گونه ادبی به بهانه تمسخر اشعار کودکانه در یک برنامه تلویزیونی

چند شب پیش محمدرضا علیمردانی، صداپیشه و بازیگر کشورمان مهمان برنامه فرمول یک بود.

او در بخشی از برنامه با خواندن چند شعر عامیانه کودکانه، به تحلیل طنز آن‌ها پرداخت و گفت این شعرها هیچ معنای خاصی ندارند و چرا باید بچه‌ها آن‌ها را بخوانند. بعد از آن، ویدئوی چند دقیقه‎‌ای این بخش از حضور علیمردانی در برنامه در فضای مجازی دست به دست شد و واکنش‌های زیادی را در پی داشت. در ادامه از این اشعار که «هیچانه» نام دارند و گونه‌ای از ادبیات عامیانه به شمار می‌روند، بیشتر می‌خوانید.

عمو زنجیرباف، بله

«هیچانه» معادل فارسی Nonsense verse و تلفیقی از کلام و موسیقی است که از کنار  هم قرار گرفتن واژه‌های هم‌قافیه سروده می‌شود. در هیچانه شاعر قصد انتقال پیام و مفهوم خاصی را ندارد و مهم خوش‌آوا بودن آن است. شاید «عمو زنجیرباف، بله، زنجیر منو بافتی، بله» معروف‌ترین هیچانه باشد. هیچانه‌ها برای خردسالان مفیدترین گونه شعری هستند؛ زیرا در پرورش تخیل آن‌ها بسیار موثرند.

دکتر محمدرضا ترکی، استاد ادبیات فارسی دانشگاه تهران معتقد است: «این متل‌ها در سراسر دنیا وجود دارند و به عنوان بخشی از سنّت‌ها، آن‌ها را به نسل‌های بعد منتقل می‌کنند. این ترانه‌های بی معنا این امکان را به کودک می‌دهند که با تخیل خویش برای آن‌ها معنی بسازد و از موسیقی آن‌ها لذت ببرد. اگر این شعرها این‌قدر مزخرف بودند قرن‌ها با ذهن و زبان نسل‌های متمادی درنمی‌آمیختند».

بله و بلا، بلاچه

از «اتل متل توتوله» تا «ده بیست سه پونزده، هزار و شصت و شونزده» و «دستمال من زیر درخت آلبالو گم شده، خبر داری؟ بی‌خبری» که محمدرضا علیمردانی روایت نادرستی از آن را در برنامه خواند، همه با جادوی ناب مجاورت واژه‌های خوش آهنگ ساخته شده‌اند تا ذهن کودک را درگیر یادگیری و شادی کنند. هیچانه‌ها در روزگار امروز هم توسط شاعران شناخته شده ادبیات کودک سروده می‌شوند که از میان آن‌ها می‌توان به کتاب «هیچ هیچ هیچانه» جعفر ابراهیمی اشاره کرد که در آن ۵۲ شعر از ۷ شاعر آمده است. به یک هیچانه از رحماندوست توجه کنید: «اتل متل یه بچه، بچه که نه تربچه، رفت و نشست تو باغچه، گفت که منم یه غنچه، تربچه، غنچه می شه؟ نه، نه، نه، نمی‌شه، تربچه جان کجایی، غنچه که نه، بلایی، بله و بلا، بلاچه، غنچه، کچل کلاچه».

وَلَ پِن پِن وَلَ پُن پُن

بخش عمده انتقادات به تمسخر این اشعار عامیانه حاکی از تبدیل شدنشان به خاطره جمعی کودکان دیروز و امروز بود. علی ضیا، مجری برنامه اما تنها به خندیدن پی در پی و همراه شدن با مهمان برنامه بسنده کرد. کاربری در این باره نوشته بود: «بچه‌های دهه های ۶۰ و ۷۰ با همین شعرها زندگی کردند». مقداد باقرزاده، آموزگار عشایر هم که به واسطه مطالب اینستاگرامی‌اش شناخته شده است، نوشت: «بعضی از اشعار کودکانه صرفا فقط برای تقویت مهارت زبان و گفتار بچه‌ها در سنین پایین است و هیچ معنی خاصی ندارند و هدفشون اینه که بچه‌ها لذت ببرند و مهارت زبانی‌شون هم تقویت بشه. مانند این شعر: وَلَ پِن پِن وَلَ پُن پُن وَلَ پا پوپولی پَپا اینور پا اونور پا پَ پِ پا».

آرانیان