چرا درهای بقعه‌ی شاه کمالیه‌ی یزد به روی مردم بسته است؟

«سید مصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، از بقعه تاریخی «شاه کمال‌الدین ابوالمعالی» واقع در غرب مسجد جامع کبیر یزد به عنوان یکی از بناهای شاخص و زیبای این شهر و بافت جهانی آن یاد می‌کند و در این باره‌ می‌گوید: بنای تاریخی شاه کمالیه یکی از محدود بناها و بقعه ‎ های یزد با معماری و تزئینات منحصربفرد است که به علت حفاظت از آن، درهایش به روی گردشگران و مردم بسته است.

وی همچنین از تخصیص نیافتن اعتباری در سال جاری برای مرمت این بنای تاریخی واقع شده در مسیر مهمترین محور گردشگری یزد خبر می‌دهد و اظهار می‌کند: از آنجایی که بناهای شاخص و تاریخی بقعه «سید رکن الدین» و بقعه «ستی فاطمه» تامین اعتبار شده و در اولویت برنامه‌های امسال هستند، از مرمت و رسیدگی به بقعه تاریخی شاه کمالیه معذور هستیم و مرمت آن به سال آینده موکول خواهد شد.

این مسئول به کمبود نیروی انسانی به منظور اداره و حفاظت از این بنای تاریخی یاد و تصریح می‌کند: متاسفانه میراث فرهنگی استان نیروی کافی در این رابطه ندارد و همین عامل نیز منجر شده تا از ورود گردشگران و مردم برای بازدید از این بنای تاریخی ممانعت شود.

گردنبدی فیروزه‌ای دور تا دور گنبد گنجی پنهان

بقعه «شاه کمال‌الدین ابوالمعالی» همانند بقعه «سید رکن الدین» در نزدیکی‌ آن، در گذشته کاربری مدرسه داشته اما در گذر زمان، بخش قابل توجهی از آن تخریب شده و اکنون تنها گنبدخانه بقعه‌ی آن باقی مانده است.

این بنای تاریخی در سال 720 توسط شخصی به نام «خواجه کمال‌الدین‌ ابوالمعالی ‌بن ‌خواجه ‌برهان‌الدین» فرزند «برهان الدین لطف الله» وزیر شاه مبارزالدین، حاکم یزد ساخته شده و در ابتدا شامل دو قسمت گنبد و اتاق بوده که گنبد بنای مذکور بازمانده از همان مدرسه‌ی قدیمی ایجاد شده در سال 712 هجری قمری است.

بخش دیگر این مجموعه تاریخی شامل اتاقی متصل به گنبد است که بر طبق کتیبه موجود در آن، در سال 729  هجری قمری و به فرمان شخصی به نام «شیخ علی بن فتح الله» بنا شده است.

بنای تاریخی شاه کمالیه، کتیبه‌ها و نقوش منحصربفرد گچ‌کاری ‌شده‌ و زیبایی دارد و حتی گنبد با زمینه آجری آن نیز از ستاره‌های شش‌پر و تو خالی فیروزه‌ای پوشیده شده، به طوری که این کاشی‌ها همچون گردنبدی فیروزه‌ای دور تا دور گنبد خودنمایی کرده و نمای چشم‌نوازی را به وجود آورده است.

کتیبه‌هایی مزین به خط کوفی تزئینی نیز در دیوارهای زیرین گنبد تعبیه شده که هر چند به مرور زمان تغییر رنگ داده و آسیب دیده اما همچنان هویداست. البته اطراف محراب و در بالای آن نیز دو کتیبه به خط کوفی وجود دارد که آن‌ها هم در گذر زمان آسیب دیده‌اند.

البته این گونه بیان می‌شود که احتمالاً پس از ساخت گنبد و روی دیوار غربی بنای متصل به گنبد، قبوری وجود دارند که متناسب با نوع کاربری این بخش قرار گرفته‌اند و کتیبه‌ای با خط ثلث در این محل قرار گرفته که آثاری از رنگ در آن مشاهده می‌شود.

در این بنا که به شماره 772 در لیست آثار ملی قرار گرفته، چند کاشی متعلق به زمان مغول و به شکل «ستاره هشت پر» نیز کشف شده که ارزش زیادی دارند.

تنها بنای منقش به اسامی «خلفای راشدین» در یزد

«مجید علومی» مدیر پایگاه میراث جهانی باغ دولت‌ آباد یزد اطلاعات بیشتری در مورد معماری این بنای تاریخی ارائه می‌کند و در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنای یزد اظهار می‌کند: بنای «شاه کمال‌الدین ابوالمعالی» از ابنیه منحصربفرد یزد است و همانند سایر مدارس تاریخی یزد متعلق به دوره آل مظفر و تابع معماری خاصی است، اما از تزئینات ویژه و مختص خود برخوردار است.

وی این بنا را تنها بنای منقش به اسامی «خلفای راشدین» در یزد عنوان می‌کند و می‌گوید: روی محراب این بقعه اسامی خلفای راشدین حکاکی شده که گویای زندگی مسالمت‌آمیز مذاهب مختلف و دربردارنده یکی از شاخصه‌های مذهبی حکومتی آل مظفر است چرا که در آن دوره مذهب اکثر مردم یزد سنی بوده اما مردم به شیعیان، بسیار احترام می‌گذاشتند.

این مسئول از ضرورت تخصیص اعتبار به این بنای تاریخی نیز یاد کرده و خاطرنشان می‌کند: پیگیری برای جذب اعتبار به منظور مرمت و رسیدگی به این بنای تاریخی از سه سال یش تاکنون در حال انجام است ولی به دلیل ناموفق بودن در این زمینه تاکنون مرمتب در این بنا صورت نگرفته ولی در حین حال ساماندهی این بنا در سال جاری پیش‌بینی شده و امیدواریم که بتوانیم از اعتبارات کشوری برای مرمت این بنا بهره بگیریم.

علومی در ادامه بقعه «شاه کمال‌الدین ابوالمعالی» را مجموعه‌ای با کاربری مدرسه عنوان می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر تنها گنبدخانه این مجموعه به عنوان محل دفن بانی این بنا باقی مانده که دارای تزئیناتی مشخص با کاشی‌کاری‌های زرین‌فام، هشت چلیپا(ستاره پنج‌پر)‌ و تزئینات رنگی است.

وی اضافه می‌کند: تنوع و توجه خاص به کاشی‌های این بنا، برخلاف دیگر بناهای با معماری مشابه مانند بقعه رکنیه و شمسیه است لذا می‌توان این ویژگی را یکی از دیگر ویژگی‌های متمایز این بنای زیبا عنوان کرد.

این پژوهشگر تزئینات بنای تاریخی «شاه کمال‌الدین ابوالمعالی» به وجود آب انباری در مقابل ورودی این مجموعه‌ی تاریخی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: آب انباری از مجموعه اصلی بنا نیز باقی مانده که قنات زارچ از آن عبور می‌کند.

علومی در پایان از وجود کتیبه‌های قرآنی دور تا دور محراب و نقوش مزین به آیات قرانی در آن یاد کرده و اضافه می‌کند: در نقوش تزئینی رنگی این بنا از رنگ‌های سفید، آبی و قرمز اخرایی استفاده شده که البته تحقیقاتی در مورد رنگ‌دانه‌های لاجوردی موجود در کاشی‌کاری‌ها و تزئینات بنا انجام شده که از «گل سفید»(نوعی ترکیب آهکی) بودند.

گزارش از : فاطمه رهبر یزدی

انتهای پیام