چالش و دغدغه‌های برای جشنواره‌ی تئاتر فجر در یک نشست

، کانون کارگردان تئاتر 12 اردیبهشت ماه در نشستی با حضور فعالان این حوزه و چند تن از دبیران پیشین و فعلی جشنواره تئاتر فجر و منتقدان تئاتری در ششمین روز از شانزدهمین دوره «هفته بزرگداشت تئاتر»، به موضوع جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر_ کاستی‌ها و راهکارها_ در سالن امیرخانی خانه هنرمندان پرداختند.

در این نشست که مسعود دلخواه مدیریت و اجرای آن را برعهده داشت، رحمت امینی و سعید اسدی به عنوان افرادی که به ترتیب یک دوره و دو دوره دبیری جشنواره فجر را برعهده داشتند، حضور داشتند.

امید طاهری و ساسان پیروز نیز به عنوان دو منتقد حضور داشتند، همچنین نادر برهانی مرند که به عنوان دومین سال متوالی دبیری جشنواره‌ی تئاتر فجر را برعهده خواهد داشت، حاضر بود.

در ابتدای نشست مسعود دلخواه با اشاره به نشست‌هایی که پیش از این در کانون کارگردانان خانه تئاتر برگزار شده است بیان کرد: پژوهشگاه وزارت ارشاد هم در فکر برگزاری چنین نشست‌هایی است و مرکز هنرهای نمایشی نیز برنامه‌هایی برای نشست‌هایی با موضوع جشنواره تئاتر فجر داشته است. وقتی موضوعی را هم‌ مدیران دولتی و  هم هنرمندان به آن اهمیت می‌دهند یعنی آن موضوع، یک دغدغه عمومی است.

سپس نشست با بیان سوالاتی از جانب دلخواه ادامه پیدا کرد و هر یک از سخنرانان دقایقی درباره سوال مطرح شده توضیحاتی می‌دانند.

مهمترین دستاورد تئاتر فجر که باید حفظ شود و نباید از دست برود چیست؟

رحمت امینی در پاسخ به این سوال گفت: این سوال من را به یاد صحبت‌های دکتر عزیزی انداخت که می‌گفت ذات جشنواره برای کشور ما نگه‌داشتن تئاتر است. البته این فکر که تنها جشنواره  تئاتر فجر، توانسته تئاتر کشور را نگه دارد هم خیلی دقیق نیست. زیرا که بدترین نظارت‌ها بر روی نمایش‌ها این رویداد اتفاق می‌افتد و انگار تمام نهادها نسبت به آن حساس‌تر می‌شوند. بنابر این چنین رویدادی میتواند حفظ موجودیت تئاتر به ویژه برای کشور ما باشد.

او اضافه کرد: اولین دغدغه این است که این جشنواره برگزار شود و بعد این است که آیا می‌تواند کار متفاوتی هم انجام دهد؟ تداوم و برگزاری آن تنها دستاورد است و در ادامه چیز دیگری وجود نداشته است.

سعید اسدی در پاسخ به این پرسش توضیح داد: من اول به عنوان مخاطب این جشنواره و یک هنرجو بودم اما در سالهای بعد به عنوان ارزیاب یا کمیته انتخاب حضور داشتم و در نهایت هم دو دوره دبیر جشنواره بودم و در جشنواره‌های اخیر هم در بخش بین‌الملل جشنواره فعالیت داشتم. پدیده‌ای مثل جشنواره مستقل نیست و پیشینه‌ و افق خودش را داشته است.
جشنواره دیگر ویترین تئاتر نیست و نباید هم اینطور باشد. قلمرو گفتمانی از دیگر کارکردهای این رویداد است که از عرصه ایجاز به عرصه منازعه رسیده است‌ این جشنواره میدان نبرد گفتمان ها شده است. اینها باعث شده به سمت نهادینه سازی و رویکردها پیش برویم و بخش به علاوه فجر را داشتیم. باید یک چارچوب نظری و افق اجتماعی داشته باشد.

ساسان پیروز هم به سوال مطرح شده، اینگونه پاسخ داد: جشنواره تئاتر فجر چراغ تئاتر را روشن کرده و در ادامه روشن نگه داشته است و توانست به این هنر رسمیت ببخشد. جشنواره فجر در هر دوره کارکردهای خاص خودش را پیدا کرده و یک سری از آنها به ارزش تبدیل شده و در دوره‌هایی هم برخی کارها به ضد ارزش تبدیل شده است.

او در ادامه به بین‌المللی برگزار شدن این جشنواره اشاره کرد و گفت: این رویداد از زمانی هم که به سمت بین‌الملی شدن رفت اتفاقاتی ویژه‌ای را به وجود آورد و از دستاوردهای این جشنواره است. نکته دیگر دولتی برگزار شدن آن است که باعث شد به امکانات زیادی از جمله سالنهای زیاد و بودجه خاص خودش برسد اما همین نکته دولتی بودن  باعث ضربه زدن به آن هم شده است.

امید طاهری نیز در سخنانی با بیان اینکه "انوع آثار از دستاوردهای این جشنواره بوده است" گفت: به دلیل تنوع فرهنگی و زبانی و هویت‌های مختلف در ایران این نکته توانسته به ویژگی خاص این جشنواره تبدیل شود. این امر مهم ترین دستاورد جشنواره بود و توانسته تنوع در محتوا و فرم را حفظ کند. نکته دیگر این است که جوایزی که نهادهای خاصی در بخش‌های موضوعی بر عهده می‌گیرند باعث می‌شود گروه‌ها جهت دهی خاصی پیدا کنند و نهادهایی خارج از تئاتر موضوعات خاصی را مورد توجه خودشان قرار بدهند.

*در طول این دوره‌ها چه چیز مشترکی وجود داشته که باید تغییر کند یا حذف شود؟ اگر آسیب‌هایی وجود دارد که تکرار شونده است و باید حذف شود، آنها چیست؟

امید طاهری در پاسخ به این سوال مطرح شده گفت: مساله انتخاب و داوری به این شکلی که الان در جشنواره مرسوم شده ، ممکن است باعث دلسردی گروه‌ها شود. متاسفانه با این مساله سهل‌انگارانه برخورد می‌شود. این یک مساله سیستماتیک نیست بلکه بر عهده خود داوران است. انتخاب و داوری‌ها خالی از ایده و تئوری بوده و دلیلش این است که بیشتر داوران از بین آرتیست‌ها هستند. آرتیست در داوری و انتخابش، گرایش دارد که این نکته باعث حذف دیدگاه‌های دیگر می‌شود. اما اگر همین آرتیست ایده و تئوری داشته باشد و اصطلاحا منتقد باشد می‌تواند داوری کند.

او ادامه داد: در این سالها خیلی از تیاتری‌های جوان به خاطر سلیقه داور و بازبین نتوانسته‌اند وارد جشنواره شوند. پیشنهاد من این است که نشست‌های داوری را به صورت عمومی‌ و با حضور گروههای شرکت کننده برگزار کنند و یا اینکه جلسات ضبط شود و هر کسی بتواند این‌گفت و گو ها را ببینند.

رحمت امینی نیز درباره این سوال توضیح داد: من چندین بار دیده‌ام‌ که داوران در جشنواره‌ها برای برنده کردن یک شخص آمده‌اند و این نکات فجایعی را رخ داده است‌. ما در بحث انتخاب و داوری باید دقت بیشتری داده باشیم. جشنواره با افزایش تصاعدی علاقه مندان به تئاتر فجر مانند اتفاقی که برای تئاتر شهر افتاده است اکنون به قبله آمال تبدیل شده است بنابر این چنین فرایندی باید قانونمندتر شود. جشنواره‌های استانی منطقه ای هم باید اصلاح شود. یکی از کارهایی که فرهاد مهندس‌پور در زمان دبیری اش انجام داد این بود که داوری ها را حذف کرد و شکل آن را تغییر داد. بر این اساس این نارضایتی از نحوه داوری ها لحظه به لحظه در حال پیشرفت است. در نهایت فرایند انتخاب نیز باید قاعده مند شود.

ساسان پیروز در پاسخ سوال مطرح شده،گفت: در حال حاضر شاهد دوگانه بودن نگاه هنرمندان و حاکمیت هستیم و باید این نکته را بپذیریم. سیاستها موجود عقب مانده‌ است. با یک رسمیت دادن به این تعارضات، آنها را بپذیریم. به نظر من و به عنوان پیشنهاد می‌توان مطرح کرد که جشنواره باید شکل امنایی و شورایی پیدا کند و دبیر هنری جداگانه داشته باشیم.

سعید اسدی نیز پاسخ داد: ماهیت جشنواره مشکلاتی دارد که به آرایش تولید و مصرف کنندگان آن برمی‌گردد. رابطه پول و رویکرد و تاثیر آن بر تئاتر کشور بسیار جدی است. باید نیروهای تولید را بشناسیم. اکنون موج بزرگی مدعی تولید کمّی بسیار زیاد است که ناپختگی را به جای آوانگاردی‌ به خورد مردم می‌دهد. جشنواره محل ارائه منزلت ها به برخی افراد شده است، نیروهای توزیع هم شرایط بسامانی ندارند.

همگرایی در میان حامیان جشنواره باید وجود داشته باشد.‌جشنواره فجر باید این را متناسب با شرایطی که دارد پیش ببرد. در سالهای اخیر نهادهای بی ربط به موضوع این رویداد هم، بر آن تاثیر گذاشتند. در این میان به آرایش مصرف کنندگان هم پرداخته نشده است. اینکه تولید و رویدادی که انجام شده است مخاطب اش کیست؟ به هرحال مطالبه مخاطب بر شکل دهی آن نیز بسیار مهم است.
کاش این عادت که هنرمندان هم رایگان نمایشها  را می‌ببیند برچیده شود. در تئاتر نظر سنجی مردمی نداریم و اگر داشته باشیم بسیار محدود است. نکته پایانی اینکه ما در افق تاریخی خطیری به واسطه تکثرگرایی قرار داریم.

تفاوت این رویداد با دیگر جشنواره های بین المللی و خارج از کشور چه چیزهایی هست که ما همچنان خلا آن را اینجا داریم و تا چه حد می‌توانیم استانداردها را رعایت کنیم؟ جایگاه ما کجاست؟

رحمت امینی با بیان اینکه "حضور بین‌المللی تئاتر ایران یک دستاورد بزرگ است و این توفیق بوده که از ایران به دیگر کشورها برویم" درباره این بخش جشنواره فجر ادامه داد: کارگردانان خارجی که هرساله برای حضورشان تلاش بسیاری می‌شود اکثرا برنامه هایشان پر است و همچنین ما برای حضورشان در ایران با معضلی مانند ممیزی مواجه هستیم و آنها درک دقیقی از فرهنگ ما ندارند. گاهی افراد مهمی را دعوت می‌کنیم و به ایران می آوریم و بعد آنها را راضی به انجام کارهایی و تغییراتی بر روی اثرشان می‌کنیم که معمولا با درگیری پیش می‌رود.

سعید اسدی که خود چند دوره مدیر بخش بین الملل جشنواره بوده درباره حضور گروه های خارجی در جشنواره فجر بیان کرد: برای برگزاری این بخش یا باید پولش را داشته باشید یا روابطش را داشته باشید. در جشنواره های استاندارد جهان یکی از نکات مهم هیئت انتخاب هستند. جشنواره باید تعدادی انتخاب کننده حرفه‌ای تربیت کند که در طول سال به جشنواره های مختلف جهانی  بروند و گروهایی را برای حضور در جشنواره انتخاب کنند.

او همچنین درباره رقابتی بودن این رویداد توضیح داد: میل به مسابقه در میان هنرمندان بسیار زیاد است. همچنین آموزش، توجه به تئاتر شهرستانها، پژوهش، پوستر، پایان نامه ها، دانشجویان، نسل نو و خیلی نکات دیگر که خلا آن در این هنرنمایشی به چشم میخورد بر دوش جشنواره فجر افتاده است. این جشنواره مدام اعتبار و منزلت می‌دهد و متاسفانه همیشه به آن خدشه وارد است. بحث بی اعتمادی هم وجود دارد که هر کسی که در مسند تصمصیم گیری و پشت میز قرار می‌گیرد همه به او بی اعتماد می‌شوند، مگر آنکه خلافش ثابت شود. این روش کار را برای مسئولین سخت می‌کند.

مریم معترف از اعضای کانون کارگردانان تئاتر که در این نشست حضور داشت، در سخنانی بیان کرد: جایزه دادن را باید از جشنواره فجر حذف کنید و به جای آن، هزینه به بخشهای دیگر اختصاص داده شود.

از حاشیه‌های برگزاری این نشست، مکان تشکیل جلسه بود که به دلیل ناهماهنگی هایی که بین کانون کارگردان و خانه تئاتر و روابط عمومی هفته بزرگداشت تئاتر ایجاد شده بود، تعدادی از علاقه مندان به این نشست در ساعت مقرر به تئاتر شهر مراجعه کرده بودند و این نکته باعث نارضایتی و انتقاد از سمت افرادی که علاقه‌مند بودند در این نشست حضور پیدا کنند، شد.

انتهای پیام