نشست علمی «بررسی وضعیت علوم عقلی در حوزه‌های علمیه» برگزار شد

، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس مؤسسه حکمت و فلسفه امروز، ۱۳ آذرماه، در نشست علمی «بررسی وضعیت علوم عقلی در حوزه‌های علمیه» با بیان اینکه مباحث علوم عقلی دارای ابعاد توصیفی و توصیه‌ای است، اظهار کرد: برخی دغدغه‌مندان علوم عقلی به گونه‌ای اظهارنظر می‌کنند که گویا حوزه علمیه امروز همان حوزه ۵۰ سال قبل است و علوم عقلی رشد ندارد؛ علوم عقلی در حوزه رشد قابل‌توجهی داشته و از طرف دیگر تهدیدات جدی هم وجود دارد.

وی با تأکید بر شناخت دقیق علوم عقلی و ضرورت آن افزود: توصیف علوم عقلی در حوزه در چند ساحت تخصصی (علمی و پژوهشی)، ساحت عمومی همچنین موضوعی قابل بحث است؛ در ساحت عمومی هر طلبه‌ای از پایه‌های اول و دوم منطق و مباحث کلام عقلی را می‌خواند؛ هرچند مباحث کلام به سمت نقلی گرایش بیشتری دارد و بعداً هم مخیر می‌شوند که «بدایة» یا درس دیگری را بخوانند و البته حضور و غیاب هم صورت نمی‌گیرد.

خسروپناه با اشاره به وضعیت علوم عقلی در ساحت تخصصی حوزه،گفت: در حوزه کنونی دروس آزاد علوم عقلی فراوان شده است و شاید بیش از ۲۰۰ کلاس درس مانند فلسفه، عرفان نظری و کلام عقلی تدریس می‌شود و حتی تفسیر عقلی قرآن و نهج‌البلاغه هم رو به تزاید است؛ همچنین گروه‌های آموزشی در مراکز حوزوی شکل گرفته و دروس تخصصی مصوب شده و کتبی مانند «نهایةالحکمه» و «شواهدالربوبیة» تدریس می‌شود.

رئیس مؤسسه حکمت و فلسفه با بیان اینکه کتبی در چندسال اخیر در زمینه علوم عقلی تألیف شده که در تاریخ حوزه بی‎‌نظیر است، بیان کرد: تأسیس مجمع عالی حکمت از همه مهم‌تر است و ظرفیت بسیار بزرگی است که به توصیه مقام معظم رهبری ایجاد شده و شبکه فلسفی خوبی را هم ایجاد کرده است.

وی با اشاره به ساحت موضوعی مباحث عقلی گفت: در گذشته در حوزه بیشتر مباحث فلسفه اولی مانند حکمت مشاء و اشراق تدریس می‌شد؛ این آثار هم‌اکنون هم در حوزه وجود دارد و تدریس می‌شود، ولی تأسیس و گسترش فلسفه مضاف از اتفاقات جدیدی است که در حوزه رخ داده و از آنجا به دانشگاه سوق یافته است.

فلسفه حوزه در ساحت عمومی درجا زده است

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: مثلاً فلسفه علوم انسانی در این سال‌ها در حوزه مطرح شده و مبانی معرفتی، هستی‌شناختی و ... علوم انسانی تحقیق و تدریس شده است. اینکه شاهدیم در دانشگاه‌ها علوم انسانی اسلامی مقبولیت نسبی یافته ناشی از این مسئله است؛ البته نمی‌گویم منتقد یا مخالف ندارد.

وی افزود: مباحثی مانند فلسفه فقه در حوزه تحقیق و تدریس می‌شود که در گذشته سابقه نداشت و چندین کتاب نیز در این زمینه منتشر شده است که نشان می‌دهد در حوزه علمیه به لحاظ موضوعی فلسفه‌های کاربردی شکل گرفته و حتی فلسفه فلسفه اسلامی هم مورد توجه است.

خسروپناه با بیان اینکه در ساحت عمومی حوزه در زمینه علوم عقلی اتفاق چندانی نیفتاده است، اظهار کرد: در ساحت تخصصی چه در آموزش و چه در پژوهش و فلسفه اولی و موضوعات کاربردی و مضاف حوزه تغییر چشمگیری داشته است و شاهد ابتکارات خوب و سیر تکاملی هستیم.

زبانی جز فلسفه برای ارتباط بین‌المللی نداریم

وی ادامه داد: اگر قبول کنیم عقل باید مبنای نقل باشد، در این صورت برخی از آیات قرآن مانند محاجه ابراهیم(ع) با خورشید و ماه‌پرستان بدون برهان ذکر شده و به نوعی تضاد به ذهن متبادر می‌شود؛ در این عرصه باید گفت که آیا قرآن آن‌گونه که فقها به مسائل فقهی می‌پردازند پرداخته است؟ یا آنگونه که فلاسفه به فلسفه پرداخته‌اند قرآن به آن پرداخته است؟ در این صورت باید فقه و فلسفه را کنار بگذاریم؛ ضمن اینکه قرآن تنها منبع معرفت نیست بلکه انبیاء و ائمه(ع) هم هستند. ائمه(ع) آمدند تا دفائن عقلی انسان اثاره بیابد. در سخنان ائمه(ع) استدلالات عقلی فراوان است؛ ایشان امثال حکام بن هشام را تربیت کردند تا وارد این مباحث شوند؛ ضمن اینکه اگر امروز بخواهیم با دنیا گفت‌وگو داشته باشیم زبانی بجز زبان فلسفه و عقل وجود ندارد.

چرا همه فلسفه بخوانند؟

خسروپناه با بیان اینکه یکی از آسیب‌ها و نقدها به فلسفه در حوزه علمیه نگاه افراط و تفریطی است، گفت: در بین طرفداران فلسفه مطلب نانوشته‌ای هست که گویا همه باید فلسفه بخوانند؛ این چه مبنایی دارد؟ از طرف دیگر هم کسانی هستند که مخالف‌اند و حکم به حرمت داده و می‌گویند که کسی نباید بخواند. از طرفی سنت حوزه علمیه این بوده که حکمت و فلسفه فقط به افراد باهوش و بااستعداد تدریس می‌شده، زیرا برخی هوش و استعداد فلسفی ندارند.

این استاد حوزه با اذعان به اینکه برخی افراد اگر وارد معقول شوند ممکن است به الحاد برسند، گفت: این افراد ظرفیت و تاب‌آوری درک معقولات را ندارند؛ البته رشد عقلانیت در حوزه لازم است، اما آموزش همگانی فلسفه برای همه طلاب و حوزویان ضرورت ندارد و آسیب است.

وی ادامه داد: آسیب دوم این است که در حوزه گاهی فلسفه برای فلسفه ارزش می‌یابد و غایت‌الغایات فلاسفه این است که اسفار را خوب بفهمند و تدریس کنند؛ در حالی که فلسفه در گذشته در طبیعیات، ریاضیات و حکمت عملی مانند طب حضور داشت؛ مانند آنچه در کتاب قانون ابن‌سینا سراغ داریم و اینکه وی چه مقدار در طب از فلسفه اولی بهره برده است.

۲۰۰ کلاس فلسفه حوزه چه کاربردی دارد؟

خسروپناه اضافه کرد: اصول فلسفی در گذشته کاربست در مسائل هیئت، ریاضی، موسیقی و ... داشته است؛ حتی در علم زراعت و کیمیا کاملاً از مبانی فلسفی استفاده می‌شده است. اکنون سؤال این است که ۲۰۰ درس فلسفی که در حوزه تدریس می‌شود چه کاربستی در حل مسائل جامعه دارد؟.

۳ جریان عقلی معارض

وی با اشاره به آسیب دیگر علوم عقلی در حوزه با بیان اینکه دنیای امروز دنیایی نیست که حصاری دور خود بکشیم و با بیرون کاری نداشته باشیم، اظهار کرد: امروز با سه جریان عقلی معارض مواجه هستیم؛ یکی مکاتب فلسفی غرب مانند اگزیستانسیالیسم و فلسفه‌های تحلیلی؛ دوم فلسفه‌های مضافی مانند فلسفه فیلم، سینما، ورزش و پول است و سوم روشنفکران جهان اسلام.

وی با طرح این پرسش که چرا یک عده از سیاستمداران نمی‌خواهند از راهبردهای تعلیم و تربیت اسلامی بهره ببرند و دوست دارند از ۲۰۳۰ استفاده شود، گفت: آنان همچنین برای حل مشکل پولشویی به عنوان یک آفت می‌گویند که حتماً باید از CFT استفاده شود؛ این مسئله ناشی از عده‌ای از استادان دانشگاه است که به این سیاستمداران جهت می‌دهند و ذهنشان مملو از فلسفه‌های مضاف این علوم است. حتی فیلم و سریال‌های دینی مانند یوسف و مختار هم دارای فلسفه برگرفته از فلسفه حاکم هستند.

خسروپناه بیان کرد: جریان سوم جریان روشنفکران جهان اسلام مانند حامدنصر ابوزید و شهرور است که یک تهدید محسوب می‌شود ولی حوزه نسبت به این جریانات کم‌توجه و یا بی‌توجه است؛ تمام دغدغه این افراد آن است که چطور می‌توان میان اسلام و تجدد جمع کرد؛ امروز روشنفکری دینی ما عمدتاً متأثر از جهان عرب بوده است که دارای مبانی فلسفی هستند.

دغدغه تفکر فلسفی را جایگزین فلسفه‌خوانی کنیم

وی با اشاره به راهکارها برای رفع این آسیب‌ها، گفت: برای ساحت عمومی حوزه علمیه باید بیشتر در راستای عقلانیت و عقلانی‌سازی علوم اسلامی تلاش شود تا اینکه دغدغه داشته باشیم طلاب فلسفه بخوانند؛ کاری که خواجه نصیر در کشف‌المراد کرد، همه باید در ساحت کلامی رشد عقلانی بیابند و احکام عقلانی شوند و مبانی عقلانی حاکم بر فقه بیان شود، البته نه اینکه برای هر حکمی استدلال عقلی بیاوریم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: پیشنهاد دیگر بنده این است که رویکرد کاربردی کردن فلسفه مانند فلسفه رسانه و طنز نیز کار شود که البته فلسفه طنز در پژوهشی زیر نظر بنده از سوی یک محقق در حال انجام است؛ همچنین امروز فلسفه کودکان بسیار مهم است و باید از حکمت اسلامی برای این کار بهره ببریم و در آموزش و پرورش با نگاه عقلانیت حکمی دروس آموزش داده شود.

بنابر این گزارش، حجت‌الاسلام خسروپناه در ابتدای جلسه ضمن توصیه به رسانه‌ها مبنی بر حرکت همگام با تحولات علمی در حوزه و دانشگاه، گفت: خبرگزاری‌ها با دغدغه دینی باید از قافله منازعات فکری در حوزه و دانشگاه غافل نباشند؛ برای مثال امروز در حوزه، برخی از تمایز مرجعیت و حکومت سخن می‌گویند و معتقدند که چون حکومت اسلامی به فتوای امام(ره) ایجاد شده است پس باید ذیل مرجعیت تعریف شود و یا نزاع در مورد ذیل‌قرار دادن مرجعیت نسبت به حکومت عنوان می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه رسانه‌ها نباید بگذارند این مباحث مرتب در حوزه مطرح شود و بعد از مدتی مثلاً یک سال که گذشت در این رابطه سخن بگوییم، افزود: مباحثی با عنوان دوگانگی میان حوزه سنتی و حوزه انقلابی صحبت می‌شود، ولی آیا نمی‌توان از سنت‌های حوزه بهره ببریم و در عین حال انقلابی باشیم؟ مگر امام(ره) در عین اینکه انقلابی بود از حوزه و فقه جواهری بهره نبرد.

انتهای پیام