ناگفته‌های ارد عطارپور از مستندی که 5 سال تعلیق شد

الواحی که در چند نوبت و توسط کارگرانی که می‌توان گفت امروز دیگر نسلی از آن‌ها باقی نمانده، زیر نظر «هرتسفلد» و «اشمیت» کار می‌کردند، پیدا شدند. آن‌ها با خود خط میخی ایلامی به همراه آورده‌اند و اطلاعات دست‌اولی از حدود ۲۳۰۰ سال قبل‌تر، از آن‌چه که داریوش، خشایارشاه و اردشیر اول و زندگی اجتماعی مردم در آن زمانه به ما می‌دهند.

اما دو سال بعد از کشف الواح یعنی در ۱۳۱۴، براساس توافق بین موسسه شرق‌شناسی شیکاگو و علی اصغر حکمت وزیر معرف وقت، الواح به دست امده در ۵۰ صندوق چوبی و بیش از دوهزار قوطی مقوایی گذاشتند، آن‌ها را به پارافین آب‌شده آغشته کردند تا از شکستگی آن‌ها جلوگیری کنند و از طریق بوشهر و با کشتی به صورت امانت به شیکاگو می‌برند، تا رمزگشایی متون انجام شود.

حدود ۱۲ سال بعد تقریبا ۱۵۰ گِل نوشته به همراه تعداد زیادی از قطعات خردشده یا الواحی که فقط نقش مُهر داشتند بین سال‌های ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۱ به ایران فرستاده شدند.

براساس گفته‌ی دکتر ارفعی، در سال ۱۳۸۴ نیز ۳۰۰ تا از این گِل‌نوشته‌ها به ایران بازگردانده می‌شود اما در سال‌های بعد از آن، به خواست خانواده‌ای یهودی به عنوان غرامت مصادره شدند و داستان کشمکش‌های دادگاهی اتفاق افتاد تا سرانجام موفقیت ایران در گرفتن حق قاطع خود به نتیجه رسید.

اما شنیده‌ها از این روایت کجا و دیدن آن همه تلاش چه از زمان آغاز مطالعات باستان‌شناسی تا کشف و خوانش متون و حتی تلاش‌های میراث فرهنگی برای بازپس‌گیری این الواح قدیمی کجا!

جالبی داستان در ساخت این فیلم‌های مستند، روایت از گذشته و اتفاقات رخ داده در این روند است.

در ساخت مستندی تاریخی مزیت‌های نسبی داریم

ارد عطارپور، مستند ساز و کارگردان «پرسپولیس شیکاگو» از روند ساخت این فیلم می‌گوید.

او اظهار می‌کند: یک داستان می‌تواند از سال‌ها قبل شروع و تا سال‌ها بعد ادامه داشته باشد، اما من بُرشی از آن را انتخاب کردم. این فیلم که از زمانی که الواح در تخت‌جمشید پیدا می‌شود تا زمانی‌که دادگاه امریکا رأی خود را صادر می‌کند، روایت می‌شود.

وی نمایش مستندهایی تاریخی را جزئی از فیلم‌های شرکت‌کننده در جشنواره‌ی حقیقت می‌داند و می‌گوید: با وجود علاقه‌ی شخصی مستندسازان و توجه مردم به میراث گذشته همواره فیلم‌هایی با این مضامین علاقمندان خود را داشته است، از نمونه‌های قدیمی‌تر می‌توان به "تپه مارلیک" ابراهیم گلستان اشاره کرد.

وی با تاکید بر این‌که فیلم‌های مستند باستان‌شناسی، بخشی از فیلم‌های مستند تاریخی هستند، افزود:‌ ما در ایران در ساخت فیلم‌های تاریخی مزیتِ نسبی داریم، نه به دلیل وفور آثار تاریخی که همین علاقمندی فیلمسازان به بیان هویت تاریخی نیز وجود دارد.

عطارپور همچنین در مورد مشکلاتی که در طول ساخت فیلم خود برای دسترسی به منابع دست‌اول داشته است، اظهار می‌کند: از زمان آغاز کار با مشکلات زیادی مواجه بودم. این فیلم هر چند از سال۸۹ به قرارداد رسید اما بعد از یکسال و در میانه‌ی کار دوستان تجدیدنظر کردند و فیلم تعلیق شد تا زمستان ۹۵ با مدیریت جدید سیما فیلم، آقای کرمی بار دیگر از این فیلم حمایت کرد و پروسه تولید مجددا به جریان افتاد و بالاخره در تابستان ۹۷ تکمیل شد.

وی علت توقف ساخت مستند "پرسپولیس شیکاگو" را حساسیت‌هایی می‌داند که در آن زمان درباره‌ی ساخت فیلم‌های مربوط به تاریخ باستانی ایران ایجاد شده بود.

این کارگردان اما در توضیح دیگر مشکلات ایجاد شده برای دسترسی به منابع دست اول بیان می‌کند: به عنوان مثال اداره‌ی حقوقی ریاست جمهوری همکاری اندکی با ما داشت که علت آن را باز بودن پرونده می‌دانستند و معتقد بودند که نمی‌توانند اطلاعات پرونده‌ی باز در جریان را در اختیار ما قرار دهند، بنابراین کمتر می‌توانستیم به اطلاعات مورد نظر از این منبع دسترسی پیدا کنیم، اما خوشبختانه نهادهایی مانند میراث فرهنگی، بنیاد پارسه و موزه ملی ایران به ما اجازه دسترسی به اسناد و برخی آرشیوهای شخصی را دادند.

او علاقه‌ی شخصی‌اش را دلیل کافی برای ساخت مستندهای تاریخی و باستان‌شناسی می‌داند و اضافه می‌کند: همکارانم می‌دانند گرایش من به سمت تاریخ و مباحث تاریخی است. از سال‌ها پیش این مساله ذهن من را به خود مشغول کرده است، حتی در زمان توقف ساخت فیلم در سیما فیلم نیز من سرنوشت آن را تعقیب می‌کردم.

 این کارگردان در پاسخ به این پرسش که آیا از نسل کارگرانی که در کشف الواح هخامنشی در کاوش‌ها حضور داشتند، کسی هنوز زنده است؟ ادامه می‌دهد: کارگران ایرانی که ۱۳۱۲ لوح را پیدا کردند، باید در سال ۱۳۹۲ حدود ۱۰۰ سال‌ می‌داشتند،پس عملا کسانی که لوح را پیدا کردند از دست داده بودیم، فقط خوشبختانه مصاحبه آقای محمدتقی مصطفوی معاون اداره عتیقه جات آن زمان را پیدا کرده و از آن استفاده کردیم، اما در سال‌های بعد باستان‌شناسانی مانند احسان یغمایی داشتیم که الواح دیگری را پیدا کردند.

به گفته‌ی تهیه‌کننده مستند پرسپولیس شیکاگو، عبدالمجید ارفعی در مقدمه کتاب خود از یغمایی نام برده که لوحی پیدا می‌کند، به او می‌دهد تا آن را بخواند و باستان شناسانِ دیگری مانند علی سامی، ناصر پازوکی، دیوید استروناخ نیز شاید لوح‌های دیگری پیداکرده باشند.

جشنواره «یادگار» مکانی مناسب برای ارائه‌ی فیلم های میراثی بود

عطارپور اضافه می‌کند: تا جائی که می‌دانم شاید وسیع‌ترین حفاری در تاریخ باستان‌شناسی ما همین حفاری تخت‌جمشید بوده که از سال ۱۳۱۰ آغاز شد و ابتدا توسط «هرتسفلد» و سپس «اشمیت» ادامه پیدا کرد که عمده‌ی الواح به دست آمده در همین حفاری در سال ۱۳۱۲ و از باروی شرقی تخت‌جمشید به دست آمد.

او برگزاری جشنواره حقیقت را اتفاق موثری در سینمای مستند می‌داند و معتقد است: محلی برای برخورد آرای مختلف، دیدن فیلم‌های فیلمسازان دیگر و در تجربه دیگران سهمی داشتن است، با این وجود برخی از جشنواره‌ها موضوعی هم می‌توانند در این زمینه عملکرد تخصصی‌تری داشته باشند، به عنوان مثال برگزاری جشنواره «یادگار» که با همکاری میراث فرهنگی و مرکز گسترش برگزار می‌شد، مکان مناسبی برای ارائه‌ی فیلم‌های میراث‌فرهنگی بود اما متاسفانه این جشنواره بعد از دو سه دوره تعطیل شد.

وی با بیان این‌که در این جشنواره استقبال فیلمسازان مستند از مستندهای تاریخی قابل تصور نبود، می‌گوید: مردم به گذشته و هویت خود علاقه دارند، ساختن این نوع مستندها بازتاب همین علاقه است. این فیلم‌ها می‌توانند به وحدت و هویت ملی ما اضافه کنند، ریشه‌های ما درتاریخ به هم وصل می‌شود.

کارگردان "پرسپولیس شیکاگو" درباره برنامه‌های آینده خود برای ساخت مستندهای بیشتر در این حوزه اظهار می‌کند: طرح‌های زیادی در این زمینه دارم که باید نخست از تامین منابع مالی آن‌ها مطمئن شوم.

از پرسپولیس تا شیکاگو به روایت مسئولان یا فیلمسازان

"پرسپولیس شیکاگو" اخرین اطلاعات منتشر شده درباره وضعیت پرونده الواح هخامنشی در دانشگاه شیکاگو را تا تابستان سال ۹۷ به تصویر می‌کشد، حالا در آخرین خبرها علی اصغر مونسان رئیس سازمان میراث فرهنگی در ۲۱ آذر از بازگشت بیش از ۱۱ هزار لوح گلی سالم مربوط به باروی تخت‌جمشید خبر می‌دهد.

مونسان تاکید می‌کند: «این تعداد الواح با مجوز وزارت خزانه داری آمریکا در مرحله اول ۱۷۸۴ لوح در حال بسته‌بندی و ارسال به ایران است .«خبری که اصل آن چند ماه پیش نیز منتشر شد اما هنوز روند بازگرداندن آن و نتیجه اعلام "اوفک" به سازمان میراث فرهنگی در این زمینه منتشر نشده است.

۱۶ مهر امسال طالبیان، معاون میراث فرهنگی به ایسنا اعلام کرده بود: "اوفک" دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا آخرین سد ورود لوح‌های هخامنشی به ایران است، که ۸۳ سال پیش براساس مصوبه وقت دولت، برای مطالعه به آمریکا رفت با وجود انجام اقدامات اولیه سازمان میراث فرهنگی، اکنون منتظر جواب این نهاد است تا با صدور مجوزهای لازم، به ایران برگردانده شود."

پرسپولیس- شیکاگو مستندی تقریبا۴۰ دقیقه‌ای است که درباره آن نوشته شده:« در سال ۱۳۱۲ در حین حفاری تخت‌جمشید که با همکاری دانشگاه شیکاگو و به سرپرستی «ارنست هرتسفلد» باستان‌شناس آلمانی انجام گرفت، به هزاران لوح گلی برخورد کردند که روی آن‌ها با خط میخی ایلامی متونی نوشته شده بود. با توافق طرفین برای کشف رمز و خواندن این متون، الواح به دانشگاه شیکاگو فرستاده می شوند و طی سال‌های بعد بخشی از کتیبه‌ها خوانده می‌شوند اما با گذشت بیش از ۸۰ سال هنوز موانعی در راه بازگشت این الواح به ایران وجود دارد!»

انتهای پیام