مطالبات بی پاسخ/ چرا کردها به سریال «نون.خ» اعتراض می‌کنند؟

تازه‌ترین سریال سعید آقاخانی بنام «ن.خ» که در ایام نوروز از شبکه یک سیما پخش می‌شود مورد اعتراض برخی کردهای ایرانی قرار گرفته به طوری که برخی از کاربرانی که در آن نواحی زندگی می‌کنند به پخش این سریال اعتراض دارند و آن را تلاش سازمان صدا و سیما برای از بین بردن زبان کُردی توصیف کرده‌اند.

عمده مشکل معترضان با سریال به لهجه بازیگران آن برمی‌گردد. آنها اعتقاد دارند لهجه بسیاری از بازیگران سریال غلط و من‌درآوردی و مایه وهن زبان کُردی است. آن‌ها در نهایت اعتقاد دارند پخش چنین سریال‌هایی از سوی رسمی‌ترین دستگاه فرهنگی کشور به این خاطر است که زبان رسمی کُردی به تدریج به دست فراموشی سپرده شود و یک گویش غلط که آمیخته‌ای از کُردی و فارسی است، جای آن را بگیرد.

یکی از منتقدان این سریال در توئیتی طعنه‌آمیز نوشته بود «هدف سازندگان سریال حل کردن زبان کردی در فارسی و در نتیجه حذف زبان کردی بوده است.» دیگری نوشته بود: «هیچ کجای کردستان با چنین لهجه من درآوردی حرف نمی‌زنند. آنها خواسته سریالی سفارشی بسازند که بگویند به یاد کردستان نیز هستند.»

اعتراضات قومیتی به برنامه‌های صدا و سیما امری مسبوق به سابقه است. اعتراض مردم بختیاری به سرزمین کهن کمال تبریزی که برخی از دیالوگ‌های این سریال را توهین به خود قلمداد کردند، اعتراض به برنامه فیتیله که مجریان با لهجه ترکی شوخی تندی کرده بودند و آن عمل موجب اعتراضات گسترده‌ای میان ترک‌ها شده بود همچنین اعتراض محدود برخی از اهالی آذری زبان به قسمت‌های ابتدایی سریال پایتخت از جمله این اعتراضات قومیتی هستند.

جنس اعتراضات مردم کُردزبان اما با اعتراضات قبلی فرق می‌کند. آن‌ها روی مسئله هویتی و قومیتی دست گذاشته‌اند و از متن سریال توهینی استخراج نکرده‌اند. اگر اعتراضات قبلی به توهین آمیز بودن محتواها مربوط می‌شد اینجا مسئله معترضان متوجه مسائل کلان‌تری است که باید با دقت بیشتری موشکافی شود.

جنس اعتراضات نشان می‌دهد مردم کُرد زبان ایرانی از وضع موجود ناراضی هستند و تلاش می‌کنند اعتراضات خود را به اشکال مختلف نشان دهند. چرایی این اعتراضات را می‌توان از چند منظر بررسی کرد. نخستین دلیل مشکلات اقتصادی مناطق کُردنشین ایران است چراکه وضعیت اقتصادی مردم نواحی کُردنشین چندان مطلوب نیست و این استان‌ها از مناطق کمتر توسعه یافته کشور هستند.

بیکاری جوانان تحصیلکرده که آن‌ها را با وجود تحصیلات عالی مجبور به کولبری می‌کند، عدم توجه مسئولان کشوری به مشکلات مردم آن نواحی و نگاه اغلب بدبینانه به مظاهر فرهنگی و اجتماعی قوم کُرد باعث شکل گیری یک بدبینی عمومی در بین آن نواحی نسبت هرگونه سیاست‌گذاری مسئولان شده است.

مسئولان کشور در چهل سال گذشته کمتر کردها را در مناصب مهم سیاسی و اقتصادی به کار گرفته‌اند. از طرف دیگر مردم آن نواحی از مناطق مرکزی کشور که تجمع قدرت و ثروت در آن‌ها وجود دارد دور هستند و همین دوری از بافت قدرت در کنار مسائل معیشتی باعث شده آن‌ها روی فرهنگ بومی خودشان بسیار حساس باشند و آن را وجه تمایزی میان خود و نهایت فرهنگی رسمی قلمداد کنند. اعتراضات به سریال «نون.خ» نشان می‌دهد این حساسیت‌ها بسیار جدی است و جنس آن بسیار متفاوت از اعتراضاتی است که پیش از این به دیگر محصولات صدا و سیما می‌شد.

در این اعتراضات ما شاهد آن هستیم که به جای تاکید روی یک مورد خاص روی کلیت یک سریال تاکید شده و اعتراضات به سمت مسائلی رفته است که ریشه در مطالبات برآورده نشده قوم کُرد در این سال‌ها دارد. زبان یکی از مهم‌ترین وجوه متمایز کننده اقوام از یک دیگر است. در واقع زبان عاملی است هویت‌ساز که اقوام مختلف فرهنگ بومی‌شان را برمبنای آن می‌سازند. سال‌هاست که به این عامل هویت‌ساز بی‌توجهی شده و اجازه تدریس زبانی غیر از زبان فارسی به اقوام داده نمی‌شود.

تلاش‌های صورت گرفته در این زمینه به قدری اندک بوده که باعث شده اقوام ایرانی بر روی این عنصر هویت‌ساز حساسیت ویژه‌ای پیدا کنند و این حساسیت باعث می‌شود آن‌ها روی کوچکترین مسئله و تفاوتی انگشت بگذارند و به آن اعتراض کنند.

شاید اگر سال‌ها با تمایزها و نیازهای قومیتی اقوام ایرانی برخورد نمی‌شد، امروز شاهد اتفاقاتی از قبیل اعتراضات مردم کُردزبان به یک سریال ساده تلویزیونی نبودیم.

مشکل دیگری که معترضان با سریال سعید آقاخانی دارند ندیدن واقعیت‌های مردم کُردنشین در سریال دارد. بسیاری از معترضان به سریال اعتقاد دارند «نون.خ» ربطی به واقعیت جاری در مناطق کُردنشین ایران ندارد. آن‌ها معتقدند تصویری که از قوم کُرد نشان داده می‌شود نه واقعیت مردم این نواحی، که تصویر مورد پسند حاکمیتی از کردهاست. ریشه چنین نگاه بدبینانه‌ای را نه در خود سریال؛ که در رفتار با مردم منطقه می‌توان جست‌وجو کرد. تفاوت مذهبی و عقیدتی مناطق کُرد نشین با مذهب رسمی کشور جنس مطالبات آن‌ها را متفاوت می‌کند و وقتی به مطالبات آن‌ها پاسخ داده نمی‌شود، این اقوام احساس می‌کنند شهروند درجه دو نظام هستند.

در چنین اعتراضاتی مسئله درستی یا غلطی احساس مردم نیست بلکه مسئله باوری است که میان مردم آن ناحیه از ایران شکل گرفته است. مردمی که احساس می‌کنند مطالبتشان بی پاسخ گذاشته شده و به آن‌ها توجهات لازم نشده به هر پدیده‌ای که از سوی حاکمیت (صداوسیما به مثابه صدای حاکمیت) درباره آن‌ها منتشر می‌شود واکنش منفی نشان می‌دهد.

اگر امروز شاهد هستیم که به سریال سعید آقاخانی اعتراض می‌شود این اعتراضات به خاطر انباشت مطالباتی است که معمولا جدی گرفته نشده و برخی از مردم کُرد زبان را به تصمیمات کلان بدبین کرده است. به بیان ساده‌تر اعتراض به سریال «نون.خ» محصول انباشت مطالبات، نادیده گرفته شدن از سوی دستگاه‌های مسئول و وضع بد معیشتی است که خودش را قالب‌های مختلف نشان می‌دهد و اعتراض به یک سریال یکی از قالب‌هایی است که توسط قومیت‌های مختلف استفاده می‌شود. جنس متفاوت اعتراض به سریال‌های قومیتی نشان می‌دهد حاکمیت باید در برخی سیاست‌های خود درباره اقوام بازنگری کند.