مستندی در ستایش تصویر و اهمیت وجودی آن

، طبق گزارش رسیده، در نخستین برنامه از تازه‌ترین دوره‌ی کانون فیلم «سینماحقیقت» مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی که بعدازظهر دیروز (دوشنبه بیست و ششم فروردین) برگزار شد، ابتدا مستند «بهارستان؛ خانه‌ی ملت» ساخته‌ی بابک بهداد به نمایش درآمد و سپس این فیلم با حضور امید نجوان، منتقد سینما مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

در ابتدای این جلسه، «ناصر صفاریان» مسئول جلسه‌های نمایش فیلم و مجری برنامه با اشاره به اینکه در دور تازه‌ی کانون فیلم، نمایش آثار از روزهای یک‌شنبه به دوشنبه و ساعت ۱۷:۳۰ تغییر پیدا کرده گفت: «این اتفاق در پی درخواست‌های متعدد علاقه‌مندان انجام شده و امیدواریم با انجام این تغییر، رضایت آن‌ها فراهم شده باشد.»

وی سپس با اشاره به شاخص‌ترین ویژگی «بهارستان؛ خانه‌ی ملت» گفت: «در این فیلم بیش از نمونه‌های مشابه و مستندهایی که درباره‌ی محله‌ها و مناطق مختلف شهر تهران ساخته شده، بر تاریخ معاصر ایران و فراز و فرودهای آن تاکید شده و این نکته، مهم‌ترین وجه تمایز «بهارستان؛ خانه‌ی ملت» با آن مستندها به حساب می‌آید.»

بابک بهداد، کارگردان مستند مورد بحث، در تشریح این نکته گفت: «از زمانی که تصمیم به ساخت این فیلم گرفتم قصد داشتم به حضور پررنگ تاریخ در میدان بهارستان تهران اشاره کنم و دلیل‌اش هم این بود که معتقدم تاریخ به محل‌ها و محله‌های مختلف، معنا و هویت می‌بخشد. به همین دلیل زمانی که درباره‌ی سوژه‌ی فیلم تحقیق می‌کردم سعی کردم وقایع تاریخی آن را نیز در نظر داشته باشم ولی در طول مدت تحقیق، یک‌سری از وقایع و رویدادهای دیگر نیز به فیلم اضافه شد.»

وی افزود: «در نهایت تصمیم گرفتم محله‌ی بهارستان را از دوره‌ای که شکل گرفته تا مقطع پیروزی انقلاب مورد بررسی قرار دهم و جغرافیای تاریخی آن را به نمایش بگذارم.»

بهداد هم‌چنین در پاسخ به پرسش دیگری از ناصر صفاریان درباره‌ی عدم اشاره به وقایع میدان بهارستان در سال‌های پس از انقلاب اسلامی گفت: «وقتی طرح اولیه را می‌نوشتم با خودم فکر کردم پرداختن به این موضوع در مدت زمان فیلم نخواهد گنجید واحساس‌ام این بود که شاید نتوانم به برخی نکته‌ها و حادثه‌ها اشاره کنم. به همین دلیل از پرداختن به آن صرف‌نظر کردم.»

وی افزود: «البته تحقیق درباره‌ی اتفاق‌های مجلس و داستان‌های میدان بهارستان را تا دهه‌ی ۱۳۷۰ ادامه دادم اما ترجیح دادم اشاره به حوادث زمستان ۱۳۵۷ که به وقوع انقلاب منجر شد، نقطه پایان فیلم باشد.»

بخش بعدی جلسه به صحبت‌های منتقد مهمان برنامه اختصاص داشت. در این بخش، امید نجوان در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده از سوی مجری برنامه درباره‌ی جایگاه «بهارستان؛ خانه‌ی ملت» در بین مستندهایی که در سال‌های اخیر درباره‌ی محله‌های مختلف شهر تهران ساخته شده گفت: «این فیلم چنان که از نامش هم برمی‌آید، بیش‌تر از آنکه درباره‌ی بهارستان و خیابان‌های اطراف آن باشد، درباره‌ی خانه‌ی ملت و نهاد قانون‌گذاری در این منطقه است. به همین دلیل وبه ضرورت حوادثی که در این منطقه از شهر رخ داده، به بخش‌های اطراف و محله‌های دیگر نیز سرک کشیده است.»

وی افزود: «کیفیت «بهارستان؛ خانه‌ی ملت» که در جزییات فیلم نیز نمود پیدا کرده نشان می‌دهد این مستند از تحقیق و پژوهش قابل توجهی بهره برده است، اما نکته این‌جاست که اگر این پژوهش کمی فشرده‌تر و طبعاً از برخی حواشی آن کاسته می‌شد، فیلم نهایی شکل بهتری پیدا می‌کرد. در حقیقت شاید اگر سازنده‌ی فیلم، محدودیت بیش‌تری برای نحوه‌ی روایت خود قائل می‌شد، زمان نهایی فیلم کوتاه‌تر و ضرباهنگ فیلم از آن‌چه که هست سریع‌تر و جذاب‌تر می‌شد.»

نجوان گفت: «فیلم «بهارستان؛ خانه‌ی ملت» از جمله مستندهایی است که ساختار نهایی خود را بر اساس متن پژوهشیِ انجام شده پی‌ریزی کرده و اینک که فیلم در معرض قضاوت تماشاگر قرار گرفته می‌توان حدس زد که شاید اگر فقط به محدوده‌ی میدان بهارستان یا فقط به حوادث مجلس شورا پرداخته بود کیفیت درخشان‌تری داشت و حتی می‌توانست مخاطبان بیش‌تری را جذب کند.»

بابک بهداد ضمن تایید این نکته در پاسخ گفت: «مرحله‌ی جذاب و لذت‌بخش تحقیقات و نگارش متن این فیلم حدود سه سال طول زمان برد که در نهایت به نگارش فیلم‌نامه منجر شد.زمانی که تحقیقات این فیلم در جریان بود متوجه شدم در دهه‌های مختلف و در این منطقه، اتفاق‌های متعددی رخ داده که باید از میان آن‌ها دست به انتخاب بزنم.»

وی افزود: «مجبور بودم فضای سیاسی، اجتماعی و هم‌چنین ارتباط شخصیت‌هایی که در فیلم از آن‌ها یاد می‌شود را در نظر داشته باشم. در حقیقت، برخی پرش‌ها که در حال حاضر در فیلم وجود دارد ناگزیر انجام شده است.»

بهداد هم‌چنین گفت: «در همین زمینه اتفاق‌های بسیار جذابی وجود داشت که مجبور شدم بخشی از آن‌ها را حذف کنم. اشاره به حضور رضاخان در حمله‌ی مشروطه و برخی اتفاق‌های جذاب دیگر از آن جمله است؛ اتفاق‌هایی که هرکدام به تنهایی قابلیت آن را دارند که به فیلم دیگری تبدیل شوند.»

بابک بهداد در ادامه‌ی صحبت‌های خود ضمن اشاره به کمبود منابع تصویری و آرشیوی به عنوان یکی از مشکلات تولید این فیلم گفت: «تمام عکس‌هایی که در فیلم دیده می‌شود به کمک نرم‌افزار رنگ شده و خود این نکته یادآور رنگ‌آمیزی عکس‌های قدیمی به روش دستی است که ظاهراً در دوران سلطنت احمدشاه قاجار و پس از آن رواج داشته است.»

وی هم‌چنین گفت: «قصدم از انجام چنین کاری این بود که شخصیت‌های مورد نظر فیلم را کمی برجسته‌تر نشان بدهم و کاری کنم که تماشاگر آن‌ها را بهتر بشناسد.»

منتقد مهمان برنامه نیز این نکته را یکی از تمهیدهای جذاب فیلم برای جذابیت بخشیدن به آن دانست و افزود: «فیلم‌ساز با انجام این کار جلوی خسته‌کننده بودن نگاه به عکس‌های سیاه و سفید و قدیمی را گرفته است.»

امید نجوان گفت: «رنگ کردن لباس برخی آدم‌ها که در تعدادی از نماهای عمومی فیلم حضور دارند شاید باعث ایجاد توقع برای اشاره‌ی کمی پررنگ‌تر به آن‌ها شده باشد، اما در حقیقت تمهیدی است که برای یک‌دست شدن آن در طول فیلم انجام شده.»

در ادامه‌ی جلسه، بابک بهداد در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران حاضر در سالن درباره‌ی نحوه‌ی دسترسی به آرشیو منابع تصویری گفت: «جدا از آرشیو شخصی برخی دوستان، برخی تصویرهای این فیلم از سوی فیلم‌خانه‌ی ملی ایران و مرکز اسناد انقلاب اسلامی در اختیار این فیلم قرار گرفته است.»

وی گفت: «تصویرهای رنگی میدان بهارستان نیز از آرشیو دو شبکه‌ی تلویزیونی خارج از کشور دریافت و در فیلم از آن‌ها استفاده شده است.»

بهداد هم‌چنین در پاسخ به پرسشی درباره‌ی «دشواری‌های تدوین و رعایت پیوستگی در میان عکس‌ها و تصویرهای آرشیوی» گفت: «همسان‌سازی کیفیت عکس‌ها و تلاش برای آماده‌سازی آن‌ها یکی از دشوارترین بخش‌های تدوین این فیلم بود که حدود یک‌سال و نیم زمان برد.»

بهداد سپس در پاسخ به پرسش مطرح شده از سوی مجری برنامه درباره‌ی ایده‌ی استفاده از برخی مستندسازان سینمای ایران برای بیان دیالوگ برخی شخصیت‌های تاریخی گفت: «برخی مستندسازان صدای خوبی دارند و پیش از این در اجرای گفتار متن بعضی فیلم‌ها همکاری کرده بودند. در نهایت با شناختی که از اغلب آن‌ها داشتم تصمیم گرفتم برای اشاره به برخی دیالوگ‌های شخصیت‌های تاریخی از مشاوره و همکاری آن‌ها استفاده کنم.»

وی گفت: «از آن‌جا که تاکنون چنین کاری انجام نشده بود تقریباً همه‌ی دوستان و همکاران پس از مطالعه‌ی فیلم‌نامه حاضر شدند چنین کاری انجام دهند. جالب این‌جاست که شهرام درخشان، گوینده‌ی گفتار متن نیز خود جزو مستندسازهاست و از این نظر می‌توان گفت این حجم از صدای مستندسازان نسل‌های مختلف، تا پیش از فیلم «بهارستان؛ خانه‌ی ملت» در هیچ فیلم دیگری مورد استفاده قرار نگرفته بود.»

در ادامه‌ی جلسه‌ی نقد و بررسی، امید نجوان ضمن اشاره به دراماتیزه کردن برخی فرازهای تاریخی از طریق صداسازی و اجرای دیالوگ‌های تاریخیبه عنوان یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های «بهارستان؛ خانه‌ی ملت» گفت: «شاید بتوان نقطه ضعف اصلی این فیلم را در بخش‌های پایانی این فیلم جست‌وجو کرد که با نقطه‌گذاریِ داستان این بخش از تهران در مقطع پیروزی انقلاب به پایان رسیده است.»

وی «این پایان‌بندی» را «برآمده از محافظه‌کاری در نحوه‌ی روایت تاریخ بهارستان» دانست و افزود: «این نکته که البته از دایره‌ی بزرگ محدودیت‌های فرامتنی و هم‌چنین موانع تولیدی به ساختمان فیلم مورد بحث سرایت کرده نشان می‌دهد داستان‌های تعریف نشده و جذاب دیگری در دل این موضوع باقی مانده است که شاید در آینده توسط خود فیلم‌ساز یا افراد دیگری روایت شود.»

بخش پایانی جلسه‌ی نقد و بررسی نیز به جمع‌بندی صحبت‌های این منتقد اختصاص داشت، وی گفت: «فیلم «بهارستان؛ خانه‌ی ملت» بیش از آنکه درباره‌ی این محله‌ی قدیمی شهر تهران و محل تشکیل نهاد قانون‌گذاری باشد، مستندی است که در ستایش تصویر و اهمیت وجودی آن ساخته شده و این نکته از همان ابتدای فیلم که به تاثیر انتشار عکس ژوزف نوز بلژیکی (در لباس روحانیت) و تجمع اعتراض‌آمیز مردم تهران در عهد قاجار اشاره می‌شود مشهود است.»

نجوان گفت: «در لایه‌ی درونی این فیلم و جدا از تاثیر حوادث مهم تاریخی، به نقش تاثیرگذار عکس‌ها در تاریخ ایران نیز اشاره شده است. تصویرهایی که در طول تاریخ مورد اشاره‌ی فیلم، از عکس‌های سیاه و سفید به فیلم‌های آرشیوی و سپس عکس‌ها و فیلم‌های رنگی تبدیل می‌شوند و به نقش تاریخی ورود دوربین‌های عکاسی و فیلم‌برداری در ایران اشاره دارند.»

کانون فیلم سینماحقیقت عصر دوشنبه هر هفته در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به نشانی خیابان شهروردی شمالی، میدان شهید قندی، شماره ۱۵ پذیرای علاقمندان سینمای مستند است.

انتهای پیام