مرزهای مدیریت در فضاهای شهری

سرزندگی، فعالیت اجتماعی، تنوع عملکردی، پویایی و مفاهیمی از این دست، بارها در نظریات بسیاری از صاحب‌نظران شهری در رابطه با کیفیت محیط شهری مطرح شده‌اند. مدیریت شهری در گام نخست باید بداند در کنار اهمیت کف‌پوش، بدنه و فرم‌ها، فعالیت‌های یک فضای شهری است که بخش عمده این کیفیات را به ارمغان می‌آورد.

برای مثال خرده‌فروشی و به طور مشخص، دست‌فروشی می‌تواند یکی از راهبردهای اجتماع‌پذیری فضاهای شهری  باشد. اتفاقی که تجربه آن در ایران نتایج مثبتی در خصوص محبوبیت فضاها به دنبال داشته است. گردش در خیابان سی تیر، جمعه بازار پارکینگ پروانه در تهران و چهارباغ اصفهان در ماه رمضان (تجربه کوتاه‌مدت استقرار دکه‌های اغذیه‌ فروشی) از تجربه‌های دل‌نشین افرادی هستند که اوقاتی را در آن فضاها گذرانده‌اند. در کنار این تجربه شیرین، باید تهدیدهای فعالیت‌هایی از این دست را هم در نظر داشت. تهدیدهایی که می‌توانند سبب آشفتگی و شلوغی بیش از حد فضا شوند، ایجاد ناامنی کنند، تنش اقتصادی به وجود آورند و به طور کلی از کنترل خارج شده و تبدیل به معضلی جدید شوند.

تجربه اخیر در چهارباغ هر دو وجه را با هم به نمایش می‌گذاشت. اگر چه برای برخی نوشیدن چای، خوردن یک کاسه آش داغ، نان و پنیر و هندوانه یا دوغ و گوش‌فیل در کنار خانواده یا دوستان لذت‌بخش بود، اما رضایت بخشی از افراد تامین نمی‌شد. مثلا اختلال در عبور و مرور به دلیل ازدحام یکی از دلایل نارضایتی این دسته از شهروندان بود.

در این میان، مدیریت شهری و به طور مشخص شهرداری باید تا چه حدی ورود پیدا کند؟ اگر مدیریت این دست فضاها فقط به صورت قهری بوده و از استقرار و فعالیت دست‌فروش‌ها جلوگیری شود؛ نتیجه آن فضایی بی‌روح و مرده خواهد بود. از سویی دیگر اگر نظارتی بر آن‌ها نبوده و به حال خود رها شوند؛ اغتشاش، ناامنی و آشوب از نتایج آن خواهد بود. با این اوصاف، شهرداری می‌تواند چارچوب کلی را برای متقاضیان تعریف کند؛ به عنوان مثال، محل استقرار، نوع فعالیت، ترکیب ظاهری مکان (شکل و فرم دکه‌ها) را تعیین کرده و این اجازه را به آن‌ها بدهد تا محصول مورد نظر خود را در چارچوب مشخص شده به فروش رسانند.

محدودیت‌هایی که می‌تواند باعث ارتقای کیفیت و رضایت شوند. به عنوان مثال، اولویت فروش با محصولات تولید خانگی باشد که نه تنها باعث حفظ شأن چهارباغ خواهد شد، بلکه به حمایت از مشاغل خانگی هم کمک خواهد کرد؛ یا مشروط بر اینکه با شرایط مطلوب ارائه شوند این دکه‌ها می‌توانند مکان فروش و معرفی خوراک خاص شهر اصفهان به گردشگران باشند.

به عبارت دیگر، مدیریت در فضاهای شهری می‌تواند مانند شمشیری دو لبه عمل کند. شمشیری که یک لبه آن با کنترل فعالیت‌ها و پاتوق‌ها به آن‌ها نظم بخشد، مانع هرج و مرج فضا شود و از سوی دیگر با شناخت ظرفیت فضای شهری، مانع بارگذاری بیش از حد آن‌ها شود

یاداشت از مریم کریمی آذر- پژوهشگر جهاد دانشگاهی واحد اصفهان