فکری که ۲۴ سال بعد اجرایی شد

، با وقوع هر نوع بحران در کشور، میراث فرهنگی نیز در کنار دیگر دستگاه‌های دولتی به فکر بررسی راهکارهای مقابله با آن بحرانف در دفعات بعدی می‌افتد، نمونه‌ی این تلنگر را دو سال قبل در این سازمان عریض و طویل که یکی دو ماه است به وزارتخانه تبدیل شده، به وضوح دیدیم، وقتی که زلزله‌ی شب یلدای دو سال گذشته رخ داد، همایش‌های در راستای «توانمند سازی میراث معماری و شهری در برابر زلزله» شروع به کار کردند که حتی تا کنون دو نشست تخصصی آن نیز برگزار شده است، هر چند دبیر ان همایش‌ها اعلام کرد به مرور بحران‌های مختلف را در این جلسات بررسی می‌کنیم.

اما توجه به آتش سوزی در بناهای تاریخی در کشور به دست‌کم ۶ قربانی هر چند به صورت نصفه و نیمه نیاز داشت تا این جلسات برای بحران آتش سوزی هم برگزار شود.

هر چند انیسی معتقد است که بررسی راهِ کاهش آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی در بناهای تاریخی را از سال ۱۳۷۴ مشق شب خود کردند، اما به نظر می‌رسد آن قدر در این کار موفق نبودند که دستگاه‌ها و ارگان‌های موظف در این زمینه، ان طور که باید به وظایف خود عمل نمی‌کنند، به گونه‌ای که شهرداری قم برای خاموش کردن آتشِ یکی از بازارهای تاریخی شهر، تصمیم به حذف یکی از شاه‌نشنین‌های این بنای تاریخی می‌دهد تا لودرها نخواهند قدری راهشان را برای تخلیه‌ی آوار آتش و بخش‌های تخریب شده، قدری دور کنند!

 فکری که ۲۴ سال قبل به ذهن‌شان خطور کرد

اکنون علی‌رضا انیسی -  رییس پژوهشکده بناها و بافت‌های تاریخی _ فرهنگی - در نخستین نشست تخصصی «بناهای تاریخی و خطرآتش سوزی » که در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد، با اشاره به اینکه موضوع مقابله با سوانح ، پیشگیری و چاره اندیشی یکی از کارهای مهمی است که باید مد نظر قرار داد، گفت: با این رویکرد باید به سمتی حرکت کنیم که کاهش خطرات سوانح در برنامه‌های حفاظتی و طرح‌های پژوهشی گنجانده شود.

او در ادامه به آتش سوزی بنای مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۴اشاره کرد و افزود: آسیب جبران‌ناپذیری که آتش به ساختمان مجلس وارد کرد ما را به این فکر انداخت که باید راه کاهش آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی در بناهای تاریخی به ویژه موزه‌ها را به دست آوریم.

وی با اشاره به اقداماتی که در سال ۱۳۷۵با راهنمایی سازمان آتش نشانی در مجموعه کاخ گلستان برای جلوگیری از آتش سوزی انجام شد، توضیح داد: در مدت پنج سال اقدامات خوبی در راستای اصلاح سقف‌های چوبی و حذف دیوارهای پارچه‌های در مجموعه کاخ گلستان انجام شد که امیدوارم در بناها و موزه‌های دیگر توسعه پیدا کند .

او همچنین با اشاره به آتش سوزی‌هایی که در چند سال گذشته در اماکن تاریخی کشور مانند مسجد ساری، بازار قم و بازار تبریز گفت: در مقیاس جهانی نیز دو حادثه آتش سوزی در موزه برزیل و کلیسای نوتردام خسارات جبران ناپذیری را برجای گذاشت .

دبیر علمی تخصصی «بناهای تاریخی و خطرآتش سوزی » همچنین با بیان این‌که این حوادث نشان می‌دهند که آتش پدیده‌ای جهانی بوده و مخصوص بناهای تاریخی کشور ایران نیست، تاکید کرد: ما باید به طور دائم منتظر چنین حادثه‌هایی باشیم، هر چند خوشبختانه تا کنون در موزه‌های کشور حادثه آتش سوزی رخ نداده است، اما باید تمهیداتی برای جلوگیری از اثرات آتش سوزی و مقابله با آن اندیشیده شود.

وی همچنین از اهداف برگزاری این نشست را بررسی موضوع بناهای تاریخی و خطر آتش سوزی و توجه متخصصان و مسئولان هدف اصلی برگزاری این نشست و نشست‌هایی از این دست اعلام کرد .

او با اشاره به ضرورت برگزاری همایش‌هایی که در حوزه بحران توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شده است، بیان کرد: وظیفه ما در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری بعنوان یک نهاد پژوهشی تحقیقاتی، طرح مسئله و به فکر واداشتن دیگران در قالب تهیه کتاب، نگارش مقاله و برگزاری همایش است که تصمیم گیریِ آن با نهادهای اجرایی است.

سقف‌های چوبی مشکل اصلی بناهای تاریخی!

محمدحسن طالبیان - معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی - نیز در سخنانی علت اصلی آتش سوزی در بناهای تاریخی را فرسودگی سیستم های برق رسانی دانست.

وی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر تهدیدات آتش سوزی نسبت به تهدیدات طبیعی بیشتر شده است، نسبت به لزوم انجام اقدامات اساسی در زمینه بهسازی سیستم های الکتریکی در بناهای تاریخی تاکید کرد و افزود: در همه‌ی بررسی‌ها دریافتیم که مشکل فرسودگی سیستم‌های برقی رسانی و بارگذاری بیش از حد علت آتش سوزی بوده است .

او با بیان این‌که این نوع موارد نسبت به انجام یک کار بزرگ در زمینه بهسازی سیستم‌های الکتریکی بناهای تاریخی تاکید می‌کند، به آتش سوزیِ بازار تبریز در دو دوره متفاوت با فاصله‌ی ۱۰ ساله اشاره کرد و گفت: ۱۰ سال پیش نیز مکانی که آتش‌سوزیِ سال ۹۸ رخ داد، نیز آتش گرفته بود که علت آن مانند آتش‌سوزی اخیر اشکال در سیم کشی و بارگذاری بیش از حد بود با این تفاوت که این بار آن آتش در مدت زمان کمتری خاموش شد.

وی با اشاره به اینکه با برنامه‌ریزی و مدیریت در این حوزه می‌توان خسارت‌ها را به حداقل رساند، افزود: در مدیریت بناها، مجموعه‌های تاریخی و موزه‌ها باید کارهای ساختار مند انجام شود، به عنوان نمونه در اماکنی که شب تعطیل هستند، باید حتما نگهبان حضور داشته باشد .

معاون میراث فرهنگی کشور همچنین به باز سازی و مرمت مسجد ساری و بازار تبریز بعد از آتش سوزی اشاره کرد و گفت: هر چند تجربه‌های فوق العاده‌ای بعد از بحران‌ها وجود دارد، اما  در حوزه پیشگیری باید کارهای اساسی صورت گیرد. به عنوان مثال در اداره کل موزه‌ها کمیته پیشگیری تشکیل و چک لیست‌هایی تهیه و تکمیل شده که قرار است برای موزه‌ها ارسال شود تا همکاران بدانند باید در هنگام آتش سوزی و پیشگیری از آن، چه کاری انجام دهند .
او در ادامه وجود سقف‌های چوبی را مشکل اصلی بناهای تاریخی اعلام کرد که بنابر نظر کارشناسان آتش‌نشانی باید با پوششی مخصوص پوشانده شوند تا مانع رسیدن سریع آتش به سایر قسمت‌های بنا شود.

طالبیان با اشاره به اینکه همه‌ی موزه‌های کشور به سیستم دستی اطفای حریق و دو موزه به سیستم اتوماتیک اطفای حریق مجهز هستند، بیان کرد: جلوگیری از خسارت‌های آتش سوزی در بناهای تاریخی نیازمند هم‌افزایی دستگاه‌های مرتبط است و در این میان همکاری پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی تاریخی و پژوهشکده بناها و بافت‌های فرهنگی تاریخی پژوهشگاه با معاونت میراث بسیار راه گشاست.

او اما از نبود کارشناسی که بتواند تجربه‌ی بررسی آتش سوزی در میدان حسن‌آباد را در این نشست بررسی کند، گلایه کرد و گفت: امیدوارم بتوانیم با رسیدن به یک بیانیه حتی در چند خط، به دستورالعمل‌ها و راهکارهایی برسیم که بتوانیم مسیری درست را پیش بگیریم.

نبود نگاه مرمتی بعد از آتش‌سوزی، شمس‌العماره تبریز را ویران کرد

بهروز عمرانی -رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری - ، نیز در ادامه‌ی این نشست با اشاره به مطالعاتی که نشان می‌دهد سابقه شهر تبریز به قرن دوم هجری برمی‌گردد، به تاریخِ گذشته‌ی تبریز اشاره کرد.

او گفت: پیگردی‌ها در زیر شبستان مسجد جامع تبریز به کشف بقایای محرابی مشابه مجموعه‌های عراق قرن دوم در زمان عباسی منجر شد که نشان داد محدوده شهر در سال‌های متمادی و حکومت‌های مختلف به صورت شعاعی پیرامون این مجموعه تبدیل شده است

وی در ادامه به عمارت عالی قاپو یا شمس‌العماره که در دوره‌ی زند و قاجار با الهام از مجموعه «شمس العماره» در ضلع شرقی بازار تبریز توسط «نجفقلی خان دنبلی» ساخته شد، اشاره کرد و افزود: این بنای نفیس چهار طبقه در سال ۱۳۱۰دستخوش آتش سوزی شده و در سال ۱۳۱۲ توسط سیل تخریب می‌شود

عمرانی با اشاره به اینکه در آن زمان نگاه مرمتی و بازسازی به این بنا وجود نداشته که باعث تخریب کامل شمس‌العماره تبریز شد، گفت: پس از ویرانی این بنا ساختمان استانداری آذربایجان شرقی، فرمانداری تبریز و مجموعه بانک ملی مرکزی، در اراضی بسیار پهناور آن ساختند.

او همچنین به ساخت نخستین تأسیسات آتش نشانی در تبریز اشاره کرد و گفت: در آن زمان شرایط بازار تبریز ایجاب می‌کرد که این بیست و سه متری هشت ضلعی در نزدیک‌ترین مکان به بازار تبریز ساخته شود.

وی همچنین با تاکید تجربیات خوبی که از مرمت بازار تبریز به دست آمده، گفت: با بهره‌گیری از تجربیاتِ حوادث آتش سوزی در شهرهایی مانند قم، تهران و تبریز و اقدامات مطالعاتی و دانشی که در اختیار داریم، بتوانیم در کنترل بحران آتش سوزی موفق باشیم .

پنل‌های تخصصی این نشست نیز توسط مهدی ایزدی - معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران - با محوریت «تجربه آتش‌سوزی  در مسجد جامع ساری» و حسین اسماعیلی سنگری - مدیر پایگاه میراث فرهنگی بازار تبریز - با موضوع «تجربه آتش‌سوزی در بازار تبریز» نخستین پنل را برگزار کردند. همچنین سعید بختیاری «مقدمه‌ای بر اصول ایمنی بناهای تاریخی در برابر آتش» و صادق دردانی « تعمیر و نگهداری بناها با تاکید بر حفاظت در برابر آتش‌سوزی» را بررسی کردند.

در سومین پنل نیز مائده ذاکر صالحی به بیان «تجربه حریق پلاسکو» پرداخت و شاهین ایل بیگی پور – معاون میراث فرهنگی استان قم – نیز از «تجربه آتش‌سوزی در بازار قم» صحبت کرد.

انتهای پیام