سکوت چهار باغ

، وقتی از خیابان حرف می‌زنیم، نام چهار باغِ یادگار صفوی، نامی بس آشناست که حکایت‌ های دل‌انگیزش دور نیست. خاطرۀ من از چهارباغ، ازدحام جمعیت است، رفت و آمدهایی که برای خرید صورت می‌گرفت و البته فراغ بالی در سینما چهارباغ.

سکوت چهارباغ را به یاد نداشتم! بارها و بارها دست در دستان مادر، شرق و غرب چهارباغ را طی طریق کرده بودم و البته گاهی پدر، آن وسیلۀ آهنین موتوردارمان را روشن می کرد و به قصد خانه مادربزرگ، در آن‌سوی چهارباغ عباسی از این گردشگاه مشجر اصفهان می‌گذشتیم و با هر آمد و شدی در چهارباغ، خاطرهای شیرین ما فزونی می‌یافت.

درختان انبوه و سرزنده‌اش سایه‌اندازی می‌کرد و ویترین مغازه های رنگارنگ آن، از پارچه‌فروشی و بوتیک ها تا فیلم های روی سردرسینما، به عابران چشمک می‌زدند و هربار همراه مادر، روبه‌روی هر مغازه لختی توقف می‌کردیم و همچنان جولان ماشین قطع نمی‌شد؛ حرکت همین آهن های رنگی، در مدل های مختلف بود که یک نام را بر سر زبان ها انداخت: احیای چهارباغ عباسی اما به جان چهارباغ قسم، حکایت پُر افت و خیز این‌روزهایش که با نام احیا گره خورده و اسم جدید «ساماندهی» را برایش برگزیده اند، به کلاف سردرگمی می‌مانَد که گره به دستان نیز در لابه‌لای سنگفرش‌های امروز و آسفالت دیروز و پایه‌های مدفون‌ شدۀ تاریخ چهارباغ، خود در جستجوی شاه‌گرهی هستند که شاید با اشارۀ او باز شوند و نفعشان را ببرند و تمام شود این قضیۀ چهارباغ بی‌باغ!

چهار باغی که حال این‌روزهایش، بسان شهری خالی از سکنه است و اگرچه از نبودن آهن های موتوردارِ رنگی نفس می‌کشد، اما نوبت جولان شکم‌پرستی در آن رسیده و تاریخش، زیر آسفالت و سنگفرش دست به دست می‌شود. تاریخ چندصدساله‌ای که حالا، سنگ های هتن آباد بر سرش هوار شده اند!

قراربود کسبه مغازه‌ها را خریداری کنند اما!

سکوت و سکون شرق چهارباغ را همه می‌شناسند و بیش از همه، مجموعه هشت بهشت در بدنۀ شرقی چهارباغ، مکانی سرد و خالی از حرکت آدمی است؛ مجموعه ای که با هدف بدنه سازی و رونق ساخته شد اما به رکودی بی‌مانند رسید. 

عبدالله جبل عاملی، مدیر اسبق اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان با بیان اینکه در چهارباغ قدیم هم بدنه شرقی نسبت به بدنه غربی رونق کمتری داشت به خبرنگار ایسنا گفت: ما با هدف رونق قسمت شرق چهارباغ، بدنه‌سازی را انجام دادیم. زمانی که ساخت مجموعه هشت بهشت در بدنه شرقی تمام شد قرار بود کسبه مغازه های آنجا را خریداری کنند اما عده ای زرنگ تر واسطه شدند و تمام‌شده‌های نیمه‌کاره را خریدند تا به کسبه بفروشند! بنابراین سرقفلی این سمت چهارباغ با بدنه غربی چهارباغ، مساوی شد و حتی بالاتر رفت و دیگر خریداری پیدا نکرد. هرجایی که واسطه ها می آیند با کساد روبه رو می شود.

وی ادامه داد: برای طراحی بدنۀ شرقی، مسابقه برگزار شد اما نه میراث فرهنگی و نه شهرداری وقت، طرح های برگزیدۀ مسابقه را قبول نکردند و بعد یک کمیسیون، مرکب از حدود 12 نفر از ادارات و ارگان های مختلف و موسسات مختلف ازجمله میراث فرهنگی، شهردرای، مسکن و شهرسازی، شواری شهر شکیل شد که چند نفر از خبرگان امور سیاسی اقتصادی شهر هم در آن حضور داشتند و بنابرآنچه برای بدنه شرقی می خواستند، صورت جلسه ای را تنظیم کردند که این صورت جلسه حدود 15 گزینه داشت. از من خواستند براساس این 15 شرط طرحی را تهیه کنم که اتفاقا شادروان دکتر آیت الله زاده شیرازی هم با تهیه طرح موافقت کرد و صورت جلسۀ آن موجود است. 

پانزده شرط در اجرای مجموعه هشت بهشت

طراح بدنۀ شرقی چهارباغ عباسی با اشاره به برخی از شروط این طرح گفت: ازجمله 15 شرط موجود در طرح این بود که ضخامت این قسمت نباید از 20 متر تجاوز کند. هیچ نوع ساختمانی نباید به صورت پنجره به سمت پارک باشد. نمای مجموعه به طرف پارک، باید حالت کلیت نمای دوره صفوی را داشته باشد که آن ها هم تاق‌نماهایی هستند که در قسمت پایین، حالت سکومانند دارند و افرادی که در پارک هستند می تواند از سایبان آن ها استفاده کنند. از ایجاد سطوح شیشه ای وسیع خودداری و سعی شود مبانی را براساس کاربرد آجر و هم‌چنین نوع خاصی از سرامیک ها کار کنیم. ارتباط کلی حرکت‌مانند، در داخل ایجاد شود و این طراحی خطی با مغازه ها قطع نشود. یک رواق در کنار پیاده روی چهارباغ ساخته شود تا عبور و مرور را در آنجا حفاظت کند یعنی هم سایه ایجاد شود و هم از نزولات بارندگی حفاظت کند، ضمن اینکه از ستون های آجری و نماهای قوس دار و تاریخی‌سازی قلابی خودداری شود. 

در عرض 24 ساعت خودشان همه را خریدند!

استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان افزود: کاری که ما انجام دادیم این بود که طرف رواق داخل چهارباغ به صورت ویترین باشد نه اینکه مغازه ها از این طرف ورودی داشته باشد و بیشتر ورودی ها را از حرکت داخلی بازارچه مانند بدهیم و این به طرف داخل چهارباغ به صورت ویترین باشد اما حالا آنها می خواهند که مغازه ها را به دو دستۀ درجه یک و درجه دو تقسیم کنند و می خواهند درهای مغازه ها به سمت پیاده روی داخل چهارباغ باز شود. 

جبل عاملی تاکید کرد: اکثر افرادی هم که می خواهند اصلاحاتی را در معماری مجموعه هشت بهشت انجام دهند افرادی هستند که آن زمان بعد از پایان طرح این مغازه ها را خریدند. یعنی ابتدا مغازه ها را متری 15 تومان قیمت گذاشتند اما بعد در عرض 24 ساعت همه را خودشان خریدند و خواستند متری40 تومان بفروشند که کسی هم نخرید بنابراین رکود ایجاد شد.

اصلاح معماری بدنۀ شرقی چهارباغ

در این بین اما سعید سهرابی، مدیر طرح عالی چهارباغ، با اشاره به اصلاحاتی که قرار است درخصوص معماری بدنۀ شرقی چهارباغ اجرا شود، تاکید کرد: مجموعه هشت بهشت در بدنه شرقی چهارباغ به اصلاح معماری نیاز دارد و تا این اصلاح شکل نگیرد رونق نمی گیرد. دلیل عمده اش هم این است که چهارباغ به صورت ذاتی ویندو شاپینگ است؛ یعنی مردم راه می روند و ویترین مغازه ها را هم می بینند و ما دنبال این هستیم که با هماهنگی میراث فرهنگی این موضوع را در یک طرح قالب مصوب کنیم و به لحاظ معماری در مجموعه هشت بهشت اصلاح ساختاری را انجام دهیم که البته زمان می‌برد.

سهرابی با بیان اینکه در 20 سال اخیر کارکردهای فرهنگی هنری چهارباغ بسیار ضعیف شده است، گفت: متاسفانه تنها چیزی که از دوران قبل در چهارباغ باقی مانده سینما و کتابفروشی است به همین دلیل تمام انرژی و هدف ما ایجاد ساختارهایی است که بتواند نه برای یکی دوسال بلکه مانند بذری 10 یا 20 سال دور خود افزایش یابد.

وی در پاسخ به چرایی حضور چشمگیر اغذیه فروشی ها در چهارباغ، تصریح کرد: قصد ما این نیست که کل چهارباغ را تحت پوشش رستوران و تریا و کافه ببریم ولی چیزی که از قبل در چهارباغ عمومیت داشته خوراکی و بستنی فروشی است و قاعدتا این مغازه ها در درجه اول منتفع می شوند، چون مغازه اش را دارد و ساده تر است اما برای اینکه توسعه پیدا نکنند، قوانین سختگیرانه ای درخصوص نگهداری و پرداخت اجاره بهای فضای بیرون و  محصورکردن صندلی ها و مراقبت ها و رعایت استانداردها تدوین می کنیم تا هرکسی به این فکر نباشد که بیاید در چهارباغ بستنی فروشی و فست فودی بزند.

به دنبال پیرایش هستیم

سهرابی با اشاره به برنامه های آینده در محور چهارباغ افزود: ما به دنبال تاسیس پلاتو آمفی تئاتر شهر در بدنه غربی چهارباغ هستیم و شهرداری در این قسمت تعدادی زمین دارد که تا پیش‌تر، تعبیر پارکینگ و پاساژ داشتند اما ما برای آن ها کاربری فرهنگی هنری تعیین کردیم؛ هم‌چنین در این بدنه هتل جهان هم وجود دارد که مالک آن مرمت هتل را شروع کرده و در بهترین حالت، در مدت دوسال آن را به پایان می رساند تا به عنوان هتل استفاده شود.

مدیر طرح عالی چهارباغ ادامه داد: قسمتی از چهارباغ را به عنوان گذر فرهنگی تعریف کردیم تا کسب و کارهای فرهنگی هنری و برنامه محور که توانایی جذب مخاطب را دارند در چهارباغ فعالیت کنند، در این خصوص فراخوانی منتشر شد و کمیته ای درحال بررسی حدود 40 درخواست است و تا حدود یک ماه دیگر این گذر فرهنگی در مجموعه هشت بهشت واقع در بدنه شرقیِ چهارباغ با حضور وزیر ارشاد افتتاح می شود. 

وی برگزاری برنامه های روتین عرصه محور در چهارباغ با محوریت فرهنگ و هنر مانند تئاترهای خیابانی، بازی های سرگرمی و یا ورک شاپ ها را از دیگر برنامه های مورد نظر در چهارباغ برشمرده و گفت: ما نمی توانیم با استفاده از این برنامه ها ماهیت فعلی چهارباغ از لحاظ مشاغل را به صورت ساختاری حل کنیم، به همین تصمیم گرفتیم برنامه هایی با محور فرهنگ و هنر در چهارباغ پیش بینی کنیم که با برخی از آن ها موافقت شده و در دست اقدام است و سعی داریم تا پایان یکی دو سال آینده، یکی دو کار خیلی خوب در چهارباغ انجام شود تا به دنبال آن ها شغل های مربوط به این ساختارهای فرهنگی را به چهارباغ بکشاند و چهارباغ از حال و هوای امروز دربیاید. اولین ورک شاپ اول تیرماه با همکاری انجمن نقاشان اصفهان و با حضور 90 نقاش در چهارباغ برگزار شد که ادامه دار است و به صورت فصلی برگزار خواهد شد و آثار برگزیده در گالری چهارباغ که درحال تاسیس است نمایش داده می شوند. ضمن اینکه بسترهای برگزاری پاتوق های فرهنگی را هم فراهم خواهیم کرد.

چهارباغ صفوی هیچ وقت احیا نمی شود 

سهرابی با بیان اینکه احیای چهارباغ، پروژه ای بسیارحساس است که قطعا موافقت همه سازمان ها را دارد و بر آن نظارت می شود، افزود: کاوش های لازم در محل چهارباغ انجام شده، مجوزهایش گرفته شده، سنگ های کف‌سازی مورد تایید میراث فرهنگی کشور است، درمورد شیوه آبیاری هم لوله ها کار گذاشته و غلاف گذاری شده و هیچ نگرانی درخصوص تاسیسات وجود ندارد و اینطور نیست که چون در دست شهرداری است، هرکاری دلش می خواهد آن هم در مرکز شهر انجام دهد بلکه ناظر مقیم میراث فرهنگی در محل حضور دارد. چهارباغ ثبت میراث است ثبت شهرداری که نیست و بنابراین خودِ میراث پاسخگو است و آنها هم واقعا نظارت می کنند. پیش از این برخی سازمان های مردم نهاد از این پروژه شکایت کرده بودند اما دادگاه رای به ادامه فعالیت داد. 

وی گفت: هدفمان این است براساس نقشه ها و طرح های صفویه جلو برویم اما چهارباغ دوره صفوی هیچ وقت احیا نمی شود. یک سردر از قدیم باقی مانده که سردر خیمه گاه است و احیای آن در برنامۀ ما وجود دارد، تعداد حدود هشت حوض هم باید احیا شوند که البته نمی شود بگوییم احیا چون احیا یعنی درست عین خودش را با آن شیوه قدیم بسازیم که اصلا امکان پذیر نیست. هم‌چنین آبراه کناری این حوض ها و سنگفرش کناری‌ آن‌ها هم به مرور انجام می شود، ضمن اینکه باید ببینیم سردرهایش کجا و چطور بوده است. به هرحال چهارباغ تغییر ماهیت داده است و ما دنبال پیرایش هستیم.

، چهارباغ است و یک جهان خاطره و مگر نه این است که شاردنِ فرانسوی چهارباغ عباسی را گردشگاه مشجر اصفهان نامید؟ گردشگاهی که نقش ها از خاطره زده است اما خاطرۀ چهارباغ، برای آیندگان چه خواهد بود؟ چهارباغی بی باغ؟ چهارباغی ازنو ساخته شده؟ سکوت؟ بوی روغن های سوختۀ فست‌فودی‌ها؟ صدای ادامه‌دار بستنییییی، صندلی‌هایی که درخور چهارباغ نیست؟ و یا سنگ های ‌هتن‌آباد؟!

گزارش از: شیرین مستغاثی، خبرنگار ایسنا (منطقه اصفهان)

انتهای پیام