رویکرد اتریشی برای حفاظت از میراث‌ فرهنگی

، با درخواست دبیر کل کمیته بین‌المللی سپر آبی، "فریدریش شیپر" - دبیر کل کمیته سپر آبی در اتریش - با حضور در ایران، این کارگاه را توسط ‌سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و با همراهی موزه ملی ایران،  یونسکو و ایکوم با برگزاری کارگاهی با هدف برداشتن «گام‌های نخست برای تشکیل کمیته ملی سپرآبی» در ایران ۲۷ آذر برگزار کردند.

فریدریش شیپر - دبیر کل کمیته سپر آبی اتریش - با آغاز به کار کارگاه در موزه ملی ایران، با بیان این‌که برای نخستین بار است که به ایران آمده و از سوی دبیر کل کمیته بین‌المللی سپر آبی موظف به برگزاری این کارگاه برای ایران بوده است، گفت: در بین صحبت‌ها متوجه عمق تاریخِ روابط ایران و اتریش شدم و فهمیدم نخستین فردی نیستم که برای انجام اقدامات فرهنگی به ایران آمده‌ام.

او با بیان این‌که ایران و اتریش دو قدرت بین‌المللی فرهنگی هستند که راحت می‌توانند با یکدیگر در ارتباط باشند، افزود: این باعث می‌شود که کمیته‌های مختلف اتریشی به ایران بیایند و با کارشناسان ایرانی مشارکت کنند و در مورد مسائل مختلف فرهنگی کارگاه برگزار کنند.

وی سپس با اشاره به حضور حدود ۵۰ کارشناسان و موزه‌دار در این کارگاه، بیان کرد: تشکیل کمیته ملی سپر آبی نیازمند یک تیم ۳ تا ۵ نفره است تا با هم مباحثه کنند و دستورات اولیه برای ایجاد کمیته را مطرح کنند، اما حضور این تعداد کارشناس در چنین گارگاهی تا کنون در تاریخ تکرار نشده است، بنابراین ما می‌توانیم از این موقعیت استفاده کرده و ایران را تبدیل به بزرگترین «کمیته سپر آبی» دنیا کنیم.

رویکرد اتریشی برای حفاظت از میراث‌فرهنگی

شیپر سپس با تاکید بر این که قصد دارد برای  برگزاری این کارگاه رویکردی اتریشی داشته باشد، گفت: سپر آبی برای نخستین بار در اتریش به وجود آمد ما به تازگی در اتریش این کمیته را ایجاد کردیم، سطح کارها از ابتدا تا پایان در جایگاه ملی انجام شد، بنابراین پیشنهاد می‌دهیم ایران نیز مانند اتریش در سطح ملی کارهایش را جلو ببرد.

او نخستین قدم‌ها را نیازمند برداشتن برای شناسایی احتیاجات خود، موقعیت‌ها، فرصت‌ها و توانایی‌ها دانست و افزود:  برای نگهداری و حفاظت از میراث فرهنگی به تنها چیزی که نیاز داریم خود مردم هستند، ما به عنوان ظرفیت در اصطلاح بین‌المللی از این گزینه زیاد یاد می‌کنیم، ساخت ظرفیت برای حفاظت از میراث فرهنگی و برای آمادگی در حفاظت از اثار تاریخی هرگونه ریسک برای حفاظت از تاریخ را در دستور کار داریم.

وی با تاکید بر این که توانایی همیشه هست، اما شناخت ظرفیت‌ها در پله اول قرار دارد، گفت: بعد از گذشت ۲۰ سال در این کار بودن همیشه فکر می‌کردم چطور می‌توان تعریف مناسبی از «ساخت ظرفیت‌ها» برای دانشجویان کلاسم تعریف کنم، اما امروز از صحبت‌های مدیر موزه ملی به جواب خود رسیدم، « به امید این که هر انسان خود یک سپر آبی در مقابل حفاظت از آثار تاریخی باشد» . این به معنای همان ساخت ظرفیت‌هاست، وقتی  به اتریش برگردم می‌توانم به دانشجویانم با بیان این جمله تعریف مناسبی برای ساخت ظرفیت‌ها بدهم.

دبیر کل کمیته سپر آبی اتریش با تاکید بر این‌که کارشناسان میراثی و موزه‌داران یک جامعه میراث‌فرهنگی هستیم که با توجه به حس‌مان نسبت به این بُعد اجتماعی، حفاظت از آن برای‌مان یک دغدغه محسوب می‌شود، افزود: نخست باید به ایده اصلی و مقدماتی برگردیم. تا نشان دهیم فرهنگ در ابعاد ملموس و ناملموس خود  مهمترین نکته است. این بیانگر نظر جوامع از بُعد فردی و جمعی است. فرهنگ یک امر فراگیر است. این بیانگر آن فهم و تخصص است که هر کس همراه خود دارد. ما بیش از دهه‌ها و هزاره‌هاست که در مورد میراث فرهنگی عمل می‌کنیم، ساختار آن را به جا می‌آوریم.

او اضافه کرد: چیزی از نسل‌های قدیم به ارث برده‌ایم که در زمان جدید آن را شاهد هستیم، میراث فرهنگی در حال نابودی است، به خصوص وقتی که جنگ رخ می‌دهد، هر چیز که باقی مانده را از بین می‌برند.

اول جنگ می‌کنند و بعد به غارت اموال فرهنگی می‌پردازند

وی با بیان این‌که میراث فرهنگی همیشه یک دغدغه برای ساختارهایی بوده که درگیر مدیریت بحران هستند، افزود: میراث فرهنگی همیشه مورد خطر قرار گرفته و در مخاصمات مسلحانه در معرض خطر قرار می‌گیرد این فقط وقتی نیست که جنگ صورت می‌گیرد، بلکه نخستین اتفاق در زمان جنگ است و دومینِ آن وقتی است که  در ادامه‌ی جنگ به غارت اموال فرهنگی کشورها می‌پردازند.

او با اشاره به این‌که کشورهایی مانند یونان، چین و مصر باستان را با وجود داشتن تمدن‌های کهن همیشه در معرض خطر بوده‌اند، ادامه داد: اما ما این کار را نزدیک به سه هزار سال است که انجام می‌دهیم و به عنوان یک دغدغه برای نخستین بار برای تنها رهبر زن اتریش مطرح شد.

دبیر کل کمیته سپر آبی اتریش تخریب اموال و میراث فرهنگی در جنگ‌ها راهمیشه یک اتفاق نظامی بد تعبیر کرد و ادامه داد: آن چیزی نیست که نیروی نظامی بخواهد به آن افتخار کند. منازعات مسلحانه در جنگ‌ها معمولا به دلیل جنگ‌های سیاسی رخ می‌دهند. هر چه قدر که به تاریخ نگاه می‌کنیم همه این‌ها مسائلی بوده که سیاست‌ را تحت نفوذ خود قرار داده و میراث فرهنگی در حاشیه قرار گرفته است.

او اضافه کرد: در هزاره‌های جدید خودِ میراث فرهنگی با عنوان یک زیر ساخت در کشور به یک هدف نظامی تعبیر شده است. یعنی میراث فرهنگی را زیر ساخت استراتژیک برای نیروهای نظامی می‌دانند، یکی از این دلایل آن است که زیر ساخت‌های میراث فرهنگی یک هدف حساس برای تضعیف دشمن است.

تا امروز همه برای حفاظت از میراث فقط دستور داده‌اند

شیپر با بیان این‌که گاهی اوقات در مخاصمات مسلحانه میراث فرهنگی هدف قرار می‌گیرد، افزود: ایده غارتگری یک تعریف است و در واقع یک خط مستقیم به زیر ساخت‌های یک کشور محسوب می‌شود. کاری که تا امروز همه انجام داده اند، دستور دادن برای محافظت در برابر میراث فرهنگی بوده است.

یک زن، قانون حفاظت میراث فرهنگی در جنگ را تصویب کرد

او از «ماریا ترزا» تنها رهبر زن از خاندان سلطنتی در امپراطوری اتریش یاد کرد که که همه کشورهای همسایه را به یک چالشی جدید دعوت کرد و افزود: او همه‌ی نیروهای نظامی را به زمین منازعه فرستاد، پس از بررسی رفتار سربازان در زمان منازعه با تاریخ کشورها، سربازی با قاعده‌ای مشخص به زمین جنگ فرستاد «هر سرباز خود یک قانون است برای جلوگیری از تخریب اموال میراث فرهنگی»

وی تاکید کرد: اکنون بیش از یک هزاره است که که این قانون محافظت از میراث فرهنگی توسط ترزا همیشه مورد استفاده بوده و به صورت مکتوب درآمده است. در واقع در آن زمان نیاز به یک رهبر نظامی و با تدبیر بود کسی که نگذارد میراث فرهنگی در بحران از بین برود. اکنون با افتخار می‌گویم که یک اتریشی هستم. تمام اتریشی ها برای این اتفاق به خود افتخار می‌کنند و حتی به وجود آوردن ایده‌های آموزشی و فرهنگی جدید در اتریش نیز مانند اجباری کردن دبستان برای همه مردم این کشور از ۲۵۰ سال پیش تا امروز عامل دیگر افتخار است.

او تاکید کرد:‌در قرن ۱۸ شاهد حضور دو فرد افراط گرا در دنیا بودیم، یکی امپراطور اتریش - ماریا ترزا - که قانونی برای از بین بردن میراث فرهنگی در جنگ‌ها تصویب کرد و نفر بعدی امپراطور فرانسه یعنی – ناپلئون - بود که در زمان جنگ به تخریب اموال فرهنگی پرداخت، این نشان دهنده یک ظرفیت برای جامعه بین‌المللی است که با یک قانون در جامعه متمدن از وقوع تخریب جلوگیری کند.

با وجود تصویب قانون در لاهه، هنوز در جنگ‌ها تاریخ تخریب می‌شود

شیپر با بیان این‌که بعد از دو جنگ جهانی اول و دوم در ۱۹۵۴ کنفرانس صلح لاهه در هلند برگزار و شاهد بودیم که چطور با جنگ‌ها و منازعات مسلحانه برخورد و چطور صلح را برقرار کنیم، ادامه داد:ماریا ترزا به این نیز فکر کرد که چطور دو کشور از وقوع بحران در فرهنگ خود در زمان جنگ جلوگیری کنند.

او افزود: در این کنفرانس حفاظت از میراث فرهنگی به یکی از دغدغه‌های کشورهای شرکت کننده تبدیل شد. یک قانون بین‌المللی شکل گرفت و قرار شد تا در هر بحرانی میراث فرهنگی و تاریخی کشورها از آسیب در امان بمانند. هر چند هنوز شاهدیم که این اتفاقات رخ می‌دهد و میراث فرهنگی نادیده گرفته می‌شود. بسیاری از غارت‌گری‌ها و تخریب میراث فرهنگی در جنگ‌ها رخ می‌دهد .

«مردان بناها» نتیجه حضور متفقان در جنگ جهانی دوم

او با اشاره به ایجاد گروهی با نام «مردان بناها» توسط نیروهای متفقین درجنگ جهانی دوم افرادی و برایح فاظت از بناهای تاریخی در کشورهای در معرض جنگ، ادامه داد: بعد از دو جنگ جهانی در اوایل قرن ۱۹ قوانین جهانی برای حفاظت از میراث تصویب شدند. ایران نیز در آن کنفرانس شرکت و از اولین کشورهایی بود که این پروتکل را امضا کرد.

وی اضافه کرد: امروز ۱۳۰ کشور این کنوانسیون را امضا کردند، هر چند فقط حدود چهار کشور اقداماتی که در این پروتکل امضا شده را به رسمیت می‌شناسند.

دبیر کمیته بین‌المللی سپر آبی با تاکید بر این که در هسته مرکزی کنوانسیون گفته شده کشورهای عضو باید دو کار یعنی «آماده سازی در مقابل حفاظت از میراث فرهنگی در زمان صلح» و «حفاظت از میراث فرهنگی در زمان جنگ» را مد نظر قرار دهند، ادامه داد: این یک مساله است که در زمان جنگ، حفاظت از میراث فرهنگی امکان پذیر نیست. آن هم وقتی حوادث از میراث فرهنگی در زمان صلح وجود ندارد. حفاظت باید فراگیر و کاملا در همه استان‌ها و ایالت‌ها به صورت دراز مدت عملی شود.

شیپر با اشاره به اجرائی نشدن پروتکل ۱۹۵۴ لاهه برای حفاظت از اثار تاریخی، افزود: وقتی کمیته بین‌المللی متوجه این اتفاق شد، در ۱۹۹۹ در یوگسلاوی پروتکل دوم را به تصویب رساند و تصمیم گرفته شد برای دومین بار مذاکرات و کنفرانس‌های صلح را تشکیل دهند تا از طریق دیپلماسی راه حلی برای این موضوع پیدا کنند، ایران نیز آن را امضاء کرد.

۲۰۱۹ یک فرصتِ یک دیپلماسی فرهنگی/حفاظت از میراث دور از نظامی‌گری

او با تاکید بر این‌که ۲۰۱۹ زمان مناسبی برای انجام دیپلماسی فرهنگی است، ادامه داد: اگر پروتکل امضا شود باید به اقدامات بعدی فکر کرد. در واقع تمام نمایندگان حاضر در کنفرانس اذعان کردند اقدامی که باید شود تشکیل یک کمیته در قبال حفاظت از میراث فرهنگی در زمان جنگ و صلح باید باشد.

وی با بیان این‌که حفاظت از میراث‌فرهنگی نباید در اختیار سیاستمداران و افرادِ نظامی و دیپلمات‌ها باشد، ادامه داد: بلکه باید در اختیار متخصصان میراث باشد. این اقدامات اولیه شد برای تشکیل کمیته سپرآبی است. در واقع ما متخصصان میراث فرهنگی سپر ابی را به عنوان نمادی برای کمیته درنظر می‌گیریم، این نماد در تمام اماکن و امور میراثی باید مدنظر باشد.

این مدرس دانشگاه در اتریش این اتفاق را به معنای آن دانست که  کمیته سپرآبی در سطح ملی و فراتر در بین مشاعل مختلف و افراد مختلف قرار می‌گیرد و ادامه داد: ‌موزه‌ها، بناها و اموال فرهنگی منقول و غیرمنقول، باستان‌شناسی، کتابخانه‌ها، آرشیوها و تمامی موسسات فرهنگی در این میان قرار می‌گیرند. بنابراین متخصصان میراث بهترین افراد برای انجام اقدامات و اهداف هستند تا در به این کار وارد شوند.

 ارزشیابی و ارزیابی اقدامات میراث فرهنگی در کمیته سپرآبی

او با اشاره به این‌که ارزشیابی و ارزیابی اقدامات میراث فرهنگی در کمیته سپرآبی نیز در دستور کار قرار می‌گیرد، ادامه داد: این به آن معناست که در موقعیت امروزی می‌توان با تمام بخش‌ها و ساختارهای دولتی همراه بود و یک رابطه خوب با ساختارهای دولتی مانند وزارت دفاع و فرهنگ داشت.

این مدرس دانشگاه همچنین به نخستین اقداماتی که برای تشکیل کمیته باید مدنظر قرارگ یرد، اشاره کرد و گفت: با شناسایی نیازها و اولویت‌ها، باید با سازماندهی کردن افراد برای مشورت دادن بخش‌های مختلف دولت به این سمت رفتف در واقع «سپر ابی» یک حامی دولت است، این سایستگذاری‌ها وقتی استفاده می‌شوند ک دولت از آن‌ها حمایت کند که از سوی دیگر می‌تواند اقدامی برای اعتمادسازی و تلاش‌های بین دو پارتنر وهمکار باشد.

وی توضیح داد: بعد از تشکیل کمیته آن می‌تواند به مجلس شورای اسلامی و قوه مقننه برده شود و قانون‌هایی برای حفاظت از میراث فرهنگی در سطح ملی انجام شود، اقداماتی که در قبال حفاظت از میراث فرهنگی می‌تواند از توانایی‌های دولت استفاده کند.

او گفت: در این شرایط حتی می‌توان به سمت مذاکره با نیروهای نظامی ایران رفت و یک در مرحله بالاتر، شناسایی این محوطه به نیروهای مختلف مانند نیروهای دفاعی برود.

به گفته‌ی وی، در این شرایط می‌توان در مقابل قاچاق غیرمجاز اموال فرهنگی با اداره گمرک در ارتباط بود، اقداماتی که توسط متخصصان میراث فرهنگی انجام می‌شود.

او با اشاره به ارتباطی که کمیته بین‌المللی می‌تواند با یک کیمته‌ی ملی داشته باشد، گفت: کمیته ایران باید همزمان با ۵۰ کشور دیگر با هم کار کنند، حتی می‌توانند همکاری و توافق‌های دوجانبه داشته باشند. دو کشور با یکدیگر توافقنامه امضا کنند.

آموزش سربازان نظامی و سربازان صلح لاهه یک قدم به سمت کمیته سپرآبی

شیپر نزدیک‌ترین کمیته سپرابی به اتریش را کمیته لبنان دانست که با یکدیگر ارتباطات آموزشی نیز دارند و افزود: قرار است اوایل سال آینده شمسی اموزش کمیته‌ی صلح و سربازان نظامی لبنان و اتریش برگزار شود، تا خطرها در این حوزه کمتر شوند.

این عضو کمیته سپرآبی اتریش، با بیان به واسطه‌ی تهدیدات ملی و بین المللی که لبنان را به خطر می‌اندازد، قرار است در پایگاه ثبت جهانی «تیر» این دو دسته از نیروها آموزش ببینند، این کار یک اتفاق منحصربه فرد برای نیروهای صلح سازمان ملل است که اموزش ببیند و از میراث فرهنگی حفاظت کنند.

به گفته‌ی وی ایران نیز می‌تواند چنین کارگاه آموزشی را برای نیروهای نظامی خود برگزار کند.

او سپس خطاب به مسئولان میراث فرهنگی کشور، دو نفر از متخصصان ایرانی را دعوت کرد تا با حضور در این محل آن‌ها نحوه‌ی اموزش‌ها را ببینند.

انتهای پیام