دست جادویی زنان ترکمن خراسان‌شمالی در هنر سوزن‌دوزی

، نوغان‌داری یکی از مشاغلی است که توسط مردان و زنان این منطقه انجام می‌شود اما با استفاده از این ابریشم محصولاتی باارزشی چون فرش دو رویه تمام ابریشم دویدوخ تولید می‌شود.

سوزن‌دوزی یکی دیگر از کارهای هنری باارزشی است که توسط زنان این منطقه با ابریشم تولید شده خود آن‌ها انجام می‌شود.

سوزن‌دوزی ترکمن که بدان سیاه‌دوزی نیز اطلاق می‌شود، در گذشته کاربرد فراوانی داشته است و در جامعه سنتی ترکمن برای تزئین لباس‌های مردان، زنان و کودکان هم‌چنین پرده‌ها نیز استفاده می‌شد اما امروز عمدتاً در لباس زنان دیده می‌شود.

نوع دوخت آن زنجیره فشرده و بسیار ریز است که در ترکمنی به آن سانجیم می‌گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به‌صورت ذهنی بهره می‌گیرند.

این هنر تاریخچه‌ای کهن در تاریخ این منطقه دارد. گلدوزی مصور ترکمن از زمان سکاها رایج بوده و در دیگر دوره‌ها بهمراه سایر دوخت و دوزها از رواج برخوردار بوده است.

آن‌چه که معلوم است این‌که ترکمن‌ها از قدیم‌الایام به تهیه ابریشم که به‌عنوان ماده اصلی سوزن‌دوزی تلقی می‌شود پرداخته و دختران و زنان لباس‌های خود را با نخ‌های ابریشمی که با رنگ‌های طبیعی رنگرزی می‌شد، سوزن‌دوزی می‌کرده‌اند و این امر از نغمه‌های زنان ترکمن و در ادبیات شفاهی آن به وضوح مشخص است.

مواد اولیه مورد مصرف در سوزن‌دوزی ترکمن شامل نخ و پارچه است. نخ‌ها انواع مختلفی داشته از جمله نخ‌های طبیعی چون ابریشمی ‌و پنبه‌ای و نخ‌های مصنوعی اکریلیک. برای پارچه نیز از انواع ابریشمی ‌و پشمی ‌استفاده می‌شود. پارچه‌های ابریشمی‌ جهت تهیه «چِرپِه» (روپوش کوتاه زنان)، «کورتِه» (روپوش بلند زنان)، «چاکمن» (روپوش مردانه) و پارچه‌های پشمی ‌برای دوخت «چابیت» (کت) استفاده می‌شود. ابزارهایی که در رشته سوزن‌دوزی ترکمن از آن بهره می‌جویند عبارت است از سوزن کرول که خاص گلدوزی است، انگشتانه و قیچی. هم‌چنین قیچی انواع مختلف داشته از جمله قیچی زیگزاگ، قیچی برش و قیچی خاص گلدوزی.

ابتدا لایه‌بندی و شیاردوزی پارچه که جهت ثابت نگه داشتن پارچه و سوزن‌دوزی صورت می‌گیرد. سپس تاباندن نخ ابریشم برای استحکام بخشی نخ که به تعداد دو یا سه یا پنج لا با هم تاب می‌دهند. بعد از آن، سیم کشی برای تعیین محدوده اصلی کادر جهت پیاده کردن طرح انجام می‌شود. سیاه‌دوزی، مرحله بعدی در سوزن‌دوزی ترکمن است که فضای طرح را با دوخت زنجیره و نخ ابریشمی‌ مشکی مشخص می‌کنند.

الوان‌دوزی، مرحله دوختن نخ‌های رنگی در داخل سیاه‌دوزی است. هم‌چنین در دانه‌دوزی (آلاجه)، پس از دوخت زنجیره سیم‌کشی، بین دو سیم را دانه‌دوزی می‌کنند. مرحله آخر نیز سفیددوزی است.‌ این دوخت اصولاً در شلوار زنانه و در قسمت بالای سیم انجام می‌شود و از طرح‌های «ساری ایچیان» استفاده می‌کنند. دوخت‌های ترکمنی انواع مختلفی دارد که از آن می‌توان دوخت زنجیره (کوجمه)، پَر، ساقه‌دوزی، تیغ ماهی(قایما)، دانه‌دوزی و «ایلمه» نام برد. از دیگر مسایل مربوط به سوزن‌دوزی ترکمن، نقوشی است که در این نوع سوزن‌دوزی به کار می‌رود.

نقوش مذکور عمدتاً اشکال ساده شده عناصری است که در محیط اطراف هنرمند وجود دارد.

انتهای پیام