تولد خالق گاو و پری

به گزارش سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛   صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را، تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید .(سعدی)

داریوش مهرجویی  (زادهٔ ۱۷ آذر ۱۳۱۸ در تهران) فیلم‌ساز، رمان‌نویس و مترجم ایرانی است.

داریوش مهرجویی در خانواده‌ای از طبقه فرودست جامعه به‌دنیا آمد. در کودکی تحت تأثیر مادربزرگش که مسلمانی معتقد بود قرار می‌گیرد. خود در مصاحبه‌ای در سال ۱۳۵۱ در این باره می‌گوید: «مادر بزرگم از آن نمازخوان‌های دوآتشه بود؛ و تحت تأثیر فضای روحانی او، من هم از سن هفت تا پانزده‌سالگی، شده بودم یک مسلمان واقعی. نماز و روزه‌ام یک آن ترک نمی‌شد. اما از پانزده سالگی به بعد، درست آن موقعی که نماز و روزه‌ام به حساب می‌آمد، شک در دلم نشست. چهره خدا تدریجاً کدر شد و ایمانم رفت از دست.»در نوجوانی به موسیقی علاقه‌مند می‌شود و مدت کوتاهی به کلاس آموزش موسیقی آقای زندی می‌رود. نزد پدرش که موسیقی ایرانی را خوب می‌شناخت به نواختن سنتور می‌پردازد و بعد به موسیقی کلاسیک غربی آشنا می‌شود و به نواختن پیانو و نوشتن قطعاتی برای پیانو می‌پردازد.

در هفده‌سالگی به سینما علاقه‌مند می‌شود و برای درک بهتر فیلم‌های روز به آموختن زبان انگلیسی می‌پردازد. تحصیلات مقدماتی را در تهران به پایان برد و یک سال در هتل آتلانتیک مدیر می‌شود و سپس بیست ساله بود که برای ادامهٔ تحصیل به کالیفرنیا در آمریکا رفت. نخست به خواندن سینما روی آورد اما خیلی زود سینما را رها کرد و به فلسفه پرداخت و در سال ۱۳۴۴ از دانشگاه یوسی‌ال‌ای در لس‌آنجلس لیسانس فلسفه گرفت. در همین سال سردبیری نشریهٔ پارس ریویو در لس‌آنجلس را به‌عهده گرفت و سال بعد به تهران آمد و در سال ۱۳۴۶ نخستین فیلم خود به نام الماس ۳۳ که فیلمی بسیار پرهزینه بود را ساخت. این فیلم در ۵ بهمن ۱۳۴۶ در تهران روی پرده آمد و فروش متوسطی داشت و با توجه به هزینهٔ بالای ساخت آن شکستی تجاری محسوب می‌شد و توجه منتقدین را هم چندان به خود جلب نکرد.[۶] الماس ۳۳ در سال ۱۳۴۶ اولین اثر وی در زمینه کارگردانی است.

در ۱۳۴۸ با هم‌کاری غلامحسین ساعدی فیلم‌نامهٔ گاو را از روی یکی از داستان‌های کوتاه مجموعهٔ عزاداران بیل نوشتهٔ ساعدی نوشت و فیلم را کارگردانی کرد. این فیلم برای مهرجویی و سینمای ایران جوایز متعددی را در جشنواره‌های بین‌المللی به ارمغان آورد. گاو هم از نظر تجاری هم از نظر هنری فیلم موفقی از کار درآمد و فصل جدیدی در سینمای ایران گشود. طی چهل سال گذشته به جز وقفهٔ چند سالهٔ پس از انقلاب ۱۳۵۷ و رویدادهای پس از آن که منجر به مهاجرت مهرجویی به فرانسه شد، او همواره یکی از فیلم‌سازان مطرح و پرکار ایرانی بوده‌است. داریوش مهرجویی همچنین از اعضای هیئت‌مدیره موزه هنرهای معاصر تهران بوده‌است.

مهرجویی سه فرزند با نام‌های مریم و صفا و مونا است.

مهرجویی با ساخت فیلم گاو در سال ۱۳۴۸ نگاه‌ها را متوجه سینمای ایران کرد و به موج نوی سینمای ایران شکل داد. پس از انقلاب مدتی از ایران مهاجرت کرد اما چند سال بعد بازگشت و به فیلم‌سازی پرداخت و عضو پیوستهٔ فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران شد.

براساس نتایج یک نظرسنجی در سال ۱۳۸۳، او با آفریدن هفت شخصیت، بیشترین شخصیت سینمایی ماندگار را در سینمای ایران خلق کرده‌است. همچنین شخصیت هامون در فیلمی به همین نام از مهرجویی، ماندگارترین شخصیت در تاریخ سینمای ایران دانسته شده‌است.در نظرسنجی دیگری به سال ۱۳۸۱ مهرجویی، پس از بهرام بیضایی، برترین کارگردان همهٔ تاریخ سینمای ایران شناخته شده‌است.

هرچند از آغاز فعالیت فیلم‌سازی تاکنون شماری از فیلم‌هایش توقیف شده‌اند اما هم‌چنان به ساختن فیلم‌های متفاوت ادامه می‌دهد. او جوایز متعدد بین‌المللی دریافت کرده‌است که می‌توان به جایزه صدف طلایی بهترین فیلم جشنواره فیلم سن‌سباستین، سه جایزه ذکر ویژه و جایزه بخش نگاه نو و جایزه جایزهٔ فیپرشی از جشنواره فیلم برلین، جایزه فیپرشی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز و جایزه هوگو نقره‌ای جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو اشاره کرد. وی همچنین داور جشنواره‌های سینمایی زیادی هم بوده‌است. علاوه بر سینما به نوشتن رمان و نیز ترجمه هم می‌پردازد. داریوش مهرجویی یکی از مهم‌ترین و بزرگترین کارگردان‌های سینمای ایران و کارگردانی مؤلف می‌باشد. به غیر اثر ماندگار و تاریخ ساز وی یعنی فیلم گاو از دیگر فیلم‌های قابل توجه وی می‌توان به دایره مینا، اجاره‌نشین‌ها، هامون، سارا، پری، لیلا، درخت گلابی، مهمان مامان و سنتوری اشاره کرد. در آبان ۱۳۹۳ در سفارت فرانسه در تهران از سوی سفیر فرانسه جایزه شوالیه ادب و هنر فرانسه به داریوش مهرجویی اهدا شد.

وی ، کارگردان فیلم‌های مطرحی چون "گاو”، "هامون”، "لیلا”، "سارا”، "پری”، "مهمان مامان”، "بمانی” و "سنتوری” است. فیلم‌های او اکثرا با مسایل واقعی و سرنوشت بشر همراه بوده و نوعی روحیه ‌اجتماعی در آن‌ها مطرح است.

آغاز فعالیت های سینمایی

داریوش مهرجویی فعالیت در سینما را با کارگردانی فیلم "الماس ۳۳″ آغاز کرد. این فیلم در ۵ بهمن ۱۳۴۶ در تهران روی پرده رفت و فروش متوسطی داشت و با توجه به هزینه‌ بالای ساخت آن شکستی تجاری محسوب ‌می شد و توجه منتقدین را هم چندان به خود جلب نکرد اما پس از آن در سال ۱۳۴۸ با هم‌کاری غلامحسین ساعدی فیلمنامه‌ "گاو” را از روی یکی از داستان‌های کوتاه "عزادارن بیل” نوشته‌ "غلامحسین ساعدی” نوشت و کارگردانی کرد.

نقش داریوش مهرجویی در ساخت فیلم "گاو” در سینمای نوی ایران نقشی کاملاً چشمگیر بود. این فیلم برای مهرجویی و سینمای ایران جوایز متعددی را در جشنواره‌های بین‌المللی به ارمغان آورد. "گاو” هم از نظر تجاری هم از نظر هنری فیلم موفقی از کار درآمد و فصل جدیدی در سینمای ایران گشود.

یکی از سردمداران موج نوی سینمای ایران

سینمای ایران که از دهه ۲۰ شکل جدی خود را پیدا کرد، سینمایی بود که با ساخت فیلمهای کم هزینه و سخیف که بیشتر متأثر از سینمای هند و مصر بود، به راه خود ادامه می داد و روند آن در دهه ۳۰ و اوایل دهه ۴۰ نیز ادامه داشت اما مهمترین نکته که بر سینمای آن دوران حاکم بود این اتفاق بود که فیلم ها بار معنایی درستی نداشتند و قشر روشنفکر اجتماع آن دوران، سینمای ایران را سینمایی ضعیف و فاقد ارزشهای هنری و اجتماعی می دانستند.

کم کم سلطه سینمای هند و مصر بر پرده سینماهای ایران کم شد و مردم رغبت بیشتری برای تماشای فیلم های ساخت ایران داشتند فیلمهایی که بعد ها با نام سینمای فیلم فارسی شناخته می شدند. فیلم فارسی ها با ابر قهرمانانی که داشتند جذاب بودند اما هویت ایرانی نداشتند یعنی باور های ملی و مذهبی کمتر در آنها دیده می شد و مماس با اجتماع و خواست مردم پیش نمی رفتند.

با بیداری قشر روشنفکر و هم مسیر شدن آنها با مردم و خواسته آنها، از اواخر دهه ۴۰ کم کم اندیشه ای که حلقه مفقوده سینمای ایران بود شکل گرفت و به سینمای ایران اضافه شد. فیلم سازانی چون ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی و بهرام بیضایی سردمداران جریانی در روند فیلم سازی سینمای ایران شدند که با نام موج نوی سینمای ایران شناخته شد. اتفاقی که با موج نو در سینمای ایران رخ داد اعتراض به وضع حاکم بود، نشان دادن فقر و بی عدالتی در اجتماع و دوری از باورهای مذهبی مؤلفه های این سینما بودند در واقع سینمای ایران با خواست مردم به سوی انقلاب قدم بر می داشت اما بدنه سینما به سوی دیگری حرکت می کرد.

بیوگرافی داریوش مهرجویی

در سال های انتهایی حکومت پهلوی غرب زدگی و استفاده از المان های غربی مانند رقص و آواز و عریان گری به قدری در فیلمها متداول شده بود که بسیاری تماشای فیلم و رفتن به سینما را تحریم کرده بودند و بسیاری نیز بر این باور بودند که با برپایی دولت جمهوری اسلامی عمر سینما در ایران به پایان میرسد اما این گونه نشد چرا که امام خمینی(ره) با بینش و بصیرتی که داشتند می دانستند که ارتقاء سطح فرهنگی یک جامعه بدون وجود عنصری مانند هنر امکان پذیر نیست. امام(ره) در سخنرانی بهشت زهرا تکلیف سینما راروشن کردند و فرمودند: «با سینما (هنر) مخالف نیستیم بلکه با فحشا مخالفیم…» با این باور بود که فصل تازه ای در سینمای ایران شروع شد.

نمایش آثار مهرجویی در بوستون آمریکا

۱۴ برنامه سالانه موزه هنرهای معاصر بوستون در آمریکا در سال ۲۰۰۸ به نمایش فیلم های ایرانی اختصاص داشت. این برنامه از ۲۴ آبان تا ۱۶ آذر ۱۳۸۷ برگزار شد. در این موزه مراسمی در تجلیل از داریوش مهرجویی برگزار گردید.

داریوش مهرجویی پیش از این در سال ۱۳۷۸ نیز در موزه هنرهای زیبای بوستون مورد تقدیر قرار گرفته و فیلم های "درخت گلابی”، "لیلا”، "سارا”، "هامون”، "اجاره نشین ها”، "مدرسه ای که می رفتیم”، "دایره مینا” و "گاو” در این موزه به نمایش درآمد بود.

از سوی دیگر، روزنامه اطلاعات در ۲۴ آبان ماه ۱۳۸۷ گزارش داد: «داریوش مهرجویی در مدت اقامت یک ماهه خود در آمریکا در در ۹ ﻣﺮﻛﺰ ﻓﺮﻫﻨگی و داﻧﺸﮕﺎهی ﭼﻮن داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﻜﺎﮔﻮ، استانفورد، ﺑﺮﻛلی، UCLA، اﻧﺠﻤﻦ آﺳﻴﺎیی در ﻧﻴﻮﻳﻮرک ،آﺗﻼﻧﺘﺎ و ﻛﻠﻤﺒﻮس ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺳﺨﻨﺮانی ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد.»

نویسندگی در کنار فیلم سازی

داریوش مهرجویی علاوه بر فیلمسازی در حوزه های دیگر فرهنگ چون ترجمه، نویسندگی و فلسفه نیز تجربیاتی دارد.

در سال ۱۳۸۷ بود که برای بار نخست، چاپ اول از رمان "به خاطر یک فیلم بلند لعنتی”، نوشته داریوش مهرجویی منتشر شد، ۴ سال بعد یعنی در ۱۳۹۱، رمان "در خرابات مغان” در دسترس علاقمندان قرار گرفت. مهرجویی در رمان "به خاطر یک فیلم بلند لعنتی” سرگذشت پسر جوان فیلمسازی را روایت می‌کند که همیشه فیلم‌های کوتاه ساخته و برای اولین بار می‌خواهد فیلم بلندی بسازد و شخصیت این رمان هنگام ساخت این فیلم بلند درگیر ماجرای عاطفی می‌شود.

او در رمان "در خرابات مغان” کوشیده است با گره زدن اندیشه در بافت روایت داستانی خود به این موضوع بپردازد که آیا با این همه دشمنی و خشونت و اختلاف مذهبی و مسلکی می‌توان در کنار هم با عشق زیست؟ آیا می‌توان بری از مسائل سیاسی به عشق، دین و عرفان پرداخت؟

رمان داریوش مهرجویی در بیست و یکمین دوره جایزه کتاب فصل به عنوان یکی از برگزیدگان و شایستگان معرفی شد که سرانجام جایزه این دوره به رمان "قیدار” نوشته "رضا امیرخانی” رسید.

داستایفسکی از نگاه مهرجویی

کتاب "روشنفکران رذل و مفتش بزرگ” داریوش مهر جویی در سال ۱۳۹۱ منتشر شد. مهرجویی این کتاب را درباره "فئودور داستایفسکی” نوشته است. این کتاب در واقع پایان‌نامه دوره لیسانس داریوش مهرجویی است که در دانشگاه UCLA آمریکا از آن دفاع کرده است. "روشنفکران رذل و مفتش بزرگ” درباره داستایفسکی و جریان روشنفکری و نیهیلیسم در عصر این نویسنده بزرگ قرن نوزدهم روسیه است.

مهرجویی و فعالیت در عرصه تئاتر

داریوش مهرجویی با ترجمه دو نمایشنامه در سال ۱۳۸۷ از "اوژن یونسکو” باردیگر علاقه مندی خود به هنر تئاتر را بیان کرد. او دو متن "درس” و "آوازه‌خوان طاس” را برای ترجمه از زبان فرانسه انتخاب کرد و در این باره نوشت: «دو نمایشنامه "درس” و "آوازه‌خوان طاس” را می‌توان جزء مهم‌ترین آثار اوژن یونسکو دانست و از آنجا که هر دو از کارهای اولیه اوست، از تر و تازگی بیشتری نسبت به سایر آثارش برخوردار است… این نمایشنامه‌ها را به قصد اجرا از متن فرانسه و ترجمه انگلیسی آن به فارسی برگردانده‌ام.»

اجرای نمایشنامه "درس” در تماشاخانه ایرانشهر

درس از آن دست نمایشنامه‌هایی است که به عدم ارتباط و برقراری یک رابطه مفهومی بین انسان‌ها دلالت می‌کند. نمایش "درس” به کارگردانی داریوش مهرجویی در اواخر بهمن سال ۱۳۸۹ در تماشاخانه ایرانشهر اجرا شد. داستان این نمایش درباره دانش آموزی است که برای درس به پروفسور مراجعه می کند. نمایشنامه های "آوازه‌خوان طاس” و "درس” علاوه بر ترجمه، منتشر نیز شد.

از دیگر ترجمه های مهرجویی می توان به "بعد زیبایی شناختی و زیباشناختی واقعیت” اثر "هربرت مارکوزه”، "جهان هولوگرافیک” اثر "مایکل تالبوت” و "یونگ، خدایان و انسان مدرن” اثر "آنتونیو مورنو” اشاره کرد.

بیوگرافی داریوش مهرجویی

آثار

-”الماس ۳۳″ محصول سال ۱۳۴۶، به نویسندگی و کارگردانی مهرجویی

-”گاو” محصول سال ۱۳۴۸، مهرجویی نویسنده، کارگردان و تهیه کننده

-”آقای هالو” محصول سال ۱۳۴۹، به نویسندگی و کارگردانی مهرجویی

-”پستچی” محصول سال ۱۳۵۱، به نویسندگی و کارگردانی مهرجویی

-”دایره مینا” محصول سال ۱۳۵۳ به نویسندگی و کارگردانی مهرجویی

-”مدرسه‌ای که می‌رفتیم” محصول سال ۱۳۵۹، به نویسندگی و کارگردانی مهرجویی

-”اجاره‌نشین‌ها” محصول سال ۱۳۶۵، به نویسندگی و کارگردانی مهرجویی

-”شیرک” محصول سال ۱۳۶۶، به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”هامون” محصول سال ۱۳۶۸، به نویسندگی و کارگردانی مهرجویی

-”بانو” محصول سال ۱۳۷۰،‌  به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”سارا” ۱۳۷۱،  به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”پری” محصول سال ۱۳۷۳، به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”لیلا” محصول سال ۱۳۷۵، به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”درخت گلابی” محصول سال ۱۳۷۶،  به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”داستانهای جزیره” (اپیزود اول، دختردایی گمشده) محصول سال ۱۳۷۷، به نویسندگی و کارگردانی مهرجویی

-”میکس” محصول سال ۱۳۷۸، به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”بمانی” محصول سال ۱۳۸۰، به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”مهمان مامان” محصول سال ۱۳۸۲،  به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”سنتوری” ۱۳۸۵،  به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”طهران – تهران” محصول سال ۱۳۸۷، به کارگردانی مهرجویی

-”آسمان” محصول سال ۱۳۸۸، به کارگردانی مهرجویی

-”نارنجی پوش” محصول سال ۱۳۹۰،  به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی مهرجویی

-”اشباح” محصول سال ۱۳۹۲، به نویسندگی و کارگردانی مهرجویی

آثار مکتوب

ترجمه

– بعد زیبایی شناختی و زیباشناختی واقعیت اثر:هربرت مارکوزه

– جهان هولوگرافیک اثر: مایکل تالبوت، انتشارات هرمس

– یونگ، خدایان و انسان مدرن اثر آنتونیو مورنو

– نمایشنامه‌های غرب واقعی و طفل مدفون اثر: سام شپارد

– آوازه‌خوان طاس و درس اثر اوژن یونسکو

رمان

– به خاطر یک فیلم بلند لعنتی اثر: داریوش مهرجویی

– در خرابات مغان اثر: داریوش مهرجویی

سایر

۱۳۴۵-۱۳۴۴ سردبیر مجلهٔ پارس‌ریو منتشر شده در لوس آنجلس

۱۳۴۴ – بوف کور، رساله‌ای درباره رمان صادق هدایت به زبان انگلیسی

۱۳۴۶ – مقالهٔ مفتش بزرگ و روشن‌فکران رذل داستایوسکی