تنها نمونه از کارخانه‌های قدیمی همدان هم قربانی می‌شود؟

، در سال ۱۲۹۰ شمسی، یک شرکت انگلیسی با نام «O.C.M» توسط «سسیل ادواردز» وابسته به کمپانی شرق لندن، نخست در خانه‌ای در شهر همدان با هشت دستگاه دار قالی، کار قالی بافی را شروع می‌کند، که عمده‌ترین فعالیت‌اش در شهرهای همدان، اراک و کرمان بود، او در ۱۹۴۸ میلادی برای تالیف کتاب «قالی ایران» به همدان برمی‌گردد و متوجه می شود که استاد کارش «کبری خانم» ۱۲ دستگاه دارقالی را اداره می‌کند، یعنی بزرگترین کارگاه قالی بافی در شهر همدان در سال ۱۳۱۴ شمسی، به دستور رضا شاه خلع ید می شود و شرکت سهامی فرش ایران به جای آن شرکت، تاسیس می‌شود. (۱)

از سوی دیگر سسیل ادواردز در کتاب قالی ایران، در همدان زندگی می‌کرده و یک تخته قالی به نام قالی الوند را طراحی‌ریزی می‌کند که از بافت و طرح و رنگ ویژه‌ای برخوردار بوده است و او فعالیت خود را در همدان برای بافت فرش ادامه می‌دهد.

امروز کارخانه شرکت فرش در محله‌ی زندی‌های همدان، امروز تنها نمونه‌ی باقی مانده از کارخانه‌هایی است که در طول بیش از ۱۰۰ سال گذشته در همدان ساخته شدند، اما با از بین رفتن تدریجی کارخانه‌هایی مانند چرم‌سازی، برق و کبریت‌سازی؛ کارخانه شرکت فرش، امروز تنها نمونه از کارخانه‌های باقی مانده در همدان است که کمر همت برای از بین رفتن آن همچنان محکم است.

در نزدیکی برج تاریخی «قُربان»، در بلوار ۱۵ خرداد همدان، حدود ۹۰ سال قبل، شرکت منطقه‌ای فرش همدان و کردستان که در واقع نخستین شرکت فرش ایران محسوب می‌شده را می‌سازد، بنایی که امروز به نام «ساختمان شرکت سهامی فرش ایران»نامیده می‌شود، مکانی که امروز در حال تبدیل شدن به مخروبه‌ای است تا مالکان‌اش با خیال راحت‌تر  و سریع‌تر آن را پایین بیاورند.

حسین زندی - فعال میراث فرهنگی همدان - با بیان این‌که شرکت فرش ۹۰ سال قبل در این نقطه از همدان احداث می‌شود، می‌گوید: صنعت فرش‌بافی از دوره صفویه و اسماعیل شاهِ طهماسب در همدان فعال بوده و حتی این منطقه یکی از مراکز تجارت فرش محسوب می‌شده، به همین منظور نیز بازارها و کاروانسراهای مختلفی برای این کار فعال بوده‌اند و تاجرها به صورت سنتی از طریق تجارت کار خود را انجام می‌داده‌اند.

او با بیان این این شرکت فرش در اوائل دوره پهلوی اول به شیوه‌ی سنتی فعالیت داشته است، ادامه می‌دهد: به مرور "مستر سیمون" یک روش جدید برای بافندگی، ریسندگی، رنگرزی، پرداخت و صادر کردن فرش راه‌اندازی می‌کند، که همه‌ی این اقدامات در همین مجموعه انجام می‌شد، مانند یک کارخانه مدرن. از سوی دیگر بعد از انجام این نوع از اقدامات، شرکت فرش کرمان و تهران نیز ساخته می‌شود.

وی با اشاره به این‌که شرکت فرش همدان و کردستان بعد از انقلاب اسلامی به یک شرکت خصوصی تبدیل می‌شود، تاکید می‌کند: از دهه ۷۰ به بعد مدیرانی که مسئولیت اتن شرکت را به عهده می‌گیرند، اجازه ورود هیچ کس به این بخش قدیمی شرکت فرش را نمی‌دهند، حتی در دهه ۷۰ بخش عمده‌ای از این مجموعه‌ی ۹۰ ساله توسط همین شرکت تخریب می‌شود تا امروز که آن در بدترین شرایط قرار گرفته است.

او با اشاره به معماری این مجموعه بسیار بزرگ که طاق‌هایش به صورت ضربی و شیروانی بوده که در واقع معماری تلفیقی از دوره قاجاری و مدرن را در خود داشته است، ادامه می‌دهد: بخش‌های باقی مانده‌ی این مجموعه، امروز در شرایط بسیار بدی قرار دارد، در حال حاضر فقط بخش رنگرزی، ریسندگی، پرداخت و انبار آن باقی مانده است.

زندی با بیان این‌که بخشی از نقشه‌های فرش‌های قدیمی مربوط به ۹۰ یا ۱۰۰ سال قبل و یکسری پارچه‌ها و از مهمترین اسناد فرش باقی که از گذشته باقی مانده بود توسط مالکان این کارخانه و در چند سال قبل به بهانه کمبود فضای مناسب آتش زده شد، اظهار می‌کند: امروز بخشی از نقشه‌های متاخرتر که متعلق به دوره پهلوی دوم بود و دارای اشیای باارزشی مانند دستگاه پرداخت و چله کشی در حالت بدی و در مخروبه‌های این کارخانه نگه‌داری می‌شوند.

وی اما با بیان این‌که امروز هیچ کدام از دستگاه‌های متولی مانند میراث‌فرهنگی، شهرداری و شرکت فرش ملی ایران، نه تنها توجهی برای حفاظت از این مجموعه ندارند، بلکه به نظر می‌رسد برای فروش یا تخریب و ساخت مجموعه‌ای جدید در این نقطه دندان تیز کرده‌اند، می‌گوید: در حال حاضر یک گنجینه‌ی با ارزش از فرش به خصوص متعلق به همدان در حال نابودی است.

هر چند پرونده‌ی ثبتی این کارخانه فرش، توسط کارشناسان میراث فرهنگی استان همدان، تهیه شده، اما هیچ ابلاغیه‌ای که شماره ثبت این بنای تاریخی در آن ثبت شده باشد، در این پرونده وجود ندارد. در شرایطی که این مجموعه‌ی ملی هنوز در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده باشد، می‌تواند سرعت تخریب این اثر تاریخی را سرعت ببخشد.

**برگرفته از کتاب «قالی‌بافی هنر ملی ایران، نگاهی به قالی ایران و قالی‌بافی در استان همدان»، تالیف عباس زند

انتهای پیام