تلاش برای مرجعیت پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در جهان

‌دکتر محمدجواد دهقانی ‌سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: اجلاس دبیران کل کمیسیون‌های ملی کشورهای اسلامی عضو آیسسکو با حضور 37 کشور اسلامی در شیراز تشکیل می‌شود. برنامه‌ریزی این اجلاس از سال گذشته در دستور کار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) قرار گرفته بود و هماهنگی‌هایی که با کمیسیون ملی آیسسکو و دفتر منطقه‌ای آیسسکو در تهران داشتیم، مقرر شد اجلاس در ایران و در مجموعه مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) تشکیل شود .

وی یادآور شد: دستور این اجلاس درخصوص ارتقای کیفیت شبکه علمی کشورهای اسلامی است و در بخش‌های مختلف به صورت‌های متفاوتی این برنامه‌ها ارائه و تصویب می‌شود. این اجلاس از این نظر مهم است که روی کیفیت جایگاه علمی در حوزه‌های متفاوت تاثیر می‌گذارد.

دهقانی ادامه داد: از آنجایی که تشکیل مجموعه پایگاه ISC با محوریت سازمان آیسسکو و حمایت‌های آن بوده است، این همکاری تنگاتنگ ایجاد شد و این برنامه‌ هم در راستای همین همکاری‌هاست‌.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ادامه داد: یک روز از این اجلاس مربوط به نقش‌آفرینی سیاست‌ها و برنامه‌های ISC است که قرار است در این حوزه ارائه شود. در نتیجه برای ما مهم است که برنامه‌های تدوین شده برای چند سال آینده را با حضور کشورهای اسلامی در این نشست ارائه داده و مورد تصویب قرار دهیم‌.

دهقانی خاطرنشان کرد: بخشی از این برنامه‌ها در راستای سند 10 ساله علم، فناوری و نوآوری کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی تا سال ۲۰۲۶ است که در اجلاس سران کشورهای اسلامی در سال گذشته در آستانه قزاقستان با حضور روسای جمهور کشورهای اسلامی تصویب شده است‌.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تصریح کرد: در حال حاضر به طور خاص سهم کشورهای اسلامی در تولید علم حدود 8 درصد است یعنی 8 درصد از کل تولید علم دنیا توسط کشورهای اسلامی انجام می‌شود و در 10 سال آینده این میزان باید به دو برابر افزایش یابد. در حال حاضر سهم ایران از کل تولید علم دنیا، حدود 2 درصد و از کل تولیدات کشورهای اسلامی حدود 22 درصد است‌.

دکتر دهقانی ادامه داد: آنچه که در این نشست مورد تاکید من است، بندهایی است که باید با برنامه توسط کشورهای اسلامی بر اساس یک نقشه راه تهیه و اجرا شود. به طور خاص بر اساس یکی از بندهای این سند، باید سهم دانشگاه‌های کشورهای اسلامی در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی بیش از گذشته شود، به طوری که باید از میان رتبه‌بندی‌های بین‌المللی دنیا، حدود 50 دانشگاه از کشورهای اسلامی در رتبه‌های زیر 500 قرار گیرند.

این مسئول ادامه داد: سایر موارد با موضوع آب، فناوری‌های نوین، فناوری‌های نانو و هوافضا هستند، همچنین توصیه‌های ارائه شده در این سند عمدتا بر ارتقای کیفی آموزش عالی و پژوهش، تضمین زندگی سالم برای تمام شهروندان با استانداردهای غذاهای حلال، سلامت غذا، آب و محیط و مدیریت ملزومات انرژی بوده است‌.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام افزود: یکی از مهم‌ترین نقش‌هایی که ISC ایفا می‌کند، بحث ارتقای سطح همکاری و تعاملات شبکه علمی بین کشورهای اسلامی است. ما به طور خاص مجموعه‌ای از مجلات علمی معتبر کشورهای اسلامی را در پایگاه ISC نمایه می‌کنیم که بر اساس آن تمام محققان و پژوهشگران کشورهای اسلامی به این تولیدات علمی در حوزه‌های موضوعی مختلف دست می یابند و می توانند از این دستاوردها استفاده کنند که این اقدام باعث می شود تا بتوانیم یک شبکه علمی منسجم را داشته باشیم .

وی ادامه داد: بحث همکاری بین کشورهای اسلامی و دانشگاه‌های کشورهای اسلامی خیلی ضروری است. همان طور که در کشورهای اروپایی یک شبکه علمی منسجم وجود دارد، در کشورهای اسلامی نیز باید این همکاری‌ها ایجاد شود که ISC می‌تواند در این زمینه این نقش را ایفا کند که با محوریتی بتواند این شبکه علمی را تقویت کند .

وی در ادامه در مورد وضعیت مطلوب در شبکه های علمی گفت: اگر بخواهیم وضعیتی را در حوزه‌های مختلف علمی در کشورهای مختلف متصور شویم، باید بگویم که اگر محققان کشوری تنها از دستاوردهای خودشان، بدون توجه به دستاوردهای دیگران و علوم موجود و مورد استفاده در سایر کشورها بهره برداری کنند، این نشان دهنده عدم ارتباط بین محققان است و اینکه شبکه علمی خاصی هم در آن کشور وجود ندارد.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تصریح کرد: استناد به آمارهای موجود از فعالیت محققان کشورهای اسلامی در ISC نشان می‌دهد در مقالاتی که توسط محققان کشورهای اسلامی نوشته می‌شود، به طور خاص ممکن است 70 درصد از این مقالات به شکلی توسط یک کشور ایجاد شده باشند که این رقم، رقم مناسبی نیست یعنی 70 درصد از پژوهش‌هایی که انجام می‌شود، با وابستگی سازمانی یک کشور بوده است.

به گفته وی، این رقم در دنیا به کمتر از 40 درصد می‌رسد یعنی بیش از 60 درصد از کارهای پژوهشی انجام شده در دنیا و در کشورهای پیشرفته با مشارکت دو کشور انجام می‌شود. اینکه ما این کار را انجام دهیم، یعنی شبکه‌ای تشکیل می‌شود که در این صورت می‌توانیم پژوهش‌های مورد نظر را با همکاری دو کشور انجام دهیم. شبکه علمی به معنای انسجام بخشی کارهای پژوهشی و تحقیقاتی به صورت مشترک است.

دکتر دهقانی تصریح کرد: در حال حاضر در ایران رقم استفاده از دیپلماسی علمی و استفاده از دستاوردهای مشترک با سایر کشورها حدود 23 درصد است که آمار جالبی نیست. یعنی 77 درصد از تولیدات علمی ما بوسیله خود ما تولید می‌شود. این دیپلماسی علمی در سند سیاست‌های کلان علم و فناوری که در شهریور 93 ابلاغ شده، یکی از بخش‌های مهمی است که لحاظ شده است و باید حتما در بحث مشارکت و همکاری‌های بین‌المللی به آن توجه شود .

وی در ادامه با بیان اینکه در اجلاس آیسسکو، دبیران کل کمیسیون‌های ملی کشورهای عضو آیسسکو نقشه راه و سیاست‌های کلی و اولویت‌ها و توصیه‌ها را تصویب می‌کنند، یادآور شد: در بین کشورهای اسلامی حقیقتا کشورهایی که پیشرو هستند و در حوزه پژوهش و فناوری نقش‌آفرینی میکنند، محدود هستند و لذا حتی ضروری است در بعضی از کشورهای اسلامی در این زمینه ها فرهنگ‌سازی کرد، چون با ما خیلی فاصله دارند و در این کشورها نمی‌توان از پیاده‌سازی برنامه صحبت کرد. منتها این برنامه و نقشه راه کمک می‌کند موقعیت خودشان را دریابند. اکثر شرکت‌کنندگان در این اجلاس، معاونان وزرا هستند که دیدن موقعیت‌شان به آنها کمک می‌کند تا برای رشد کشور خود تلاش کنند.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ادامه داد: به یقین این نشست‌ها تاثیر دارند؛ اینکه سندی تصویب می‌شود و بر اساس آن باید فعالیت پژوهشگران ما در حوزه‌های علمی دو برابر رشد داشته باشد مثلا سهم یک کشوری در تولید علم یک دهم درصد است و باید براساس سند، تولید علم آن‌ کشور دو برابر شود که این مهم به رشد کشور مورد نظر کمک خواهد کرد .

دهقانی با بیان اینکه وضعیت کشورهای اسلامی از نظر علمی و فناوری رشد قابل توجهی داشته است، خاطرنشان کرد: رشد سالانه کشورهای اسلامی 4 برابر نرخ متوسط دنیاست که اگر نرخ متوسط دنیا را 3 درصد در نظر بگیریم، نرخ متوسط کشورهای اسلامی 12 درصد است .

سرپرست ISC تصریح کرد: سهم تولیدات علمی کل کشورهای اسلامی در 20 سال پیش 2 درصد بوده است که اکنون 4 برابر شده و به 8 درصد رسیده است و باید تا 10 سال آینده 100 درصد افزایش یابد. چیزی که هم‌اکنون مطرح است این است که 92 درصد تولیدات علمی دنیا توسط کشورهای غیر وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی تولید می‌شود.

دکتر دهقانی یادآور شد: تولیدات علمی فقط نوشتن مقالات توسط محققان نیست. حتی اگر این مقالات با مشارکت و همکاری کشورهای پیشرفته انجام شود، باز هم کافی نیست. اگرچه این حرکت، حرکت رو به جلویی است اما باید شاخص‌های دیگری در کنار آن لحاظ شود. در این زمینه باید به بحث فناوری توجه شود، اینکه این مقالات چه مقدار به فناوری و نوآوری تبدیل می‌شوند. به بحث پتنت یا ثبت اختراع نیز باید توجه شود؛ ‌اینکه چه مقدار از این مقالات علمی به تکنولوژی و ثروت تبدیل می‌شوند و چقدر در ارتباط با حل معضلات کنونی جامعه هستند و همکاری‌های بین‌المللی در چه سطحی بوده است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ‌ادامه داد: این‌ها شاخص‌هایی است که ما می‌توانیم در ISC آنها را پردازش کنیم و مشخص کنیم که کدام کشورها صرفا در تولید علم و مقاله فعال بوده اند و کدام کشورها می‌توانند ثروت‌آفرینی نیز داشته باشند و یا همکاری‌های بین‌المللی آنها چگونه بوده است. ما در کارگاه‌هایی که برای کشورهای اسلامی برگزار میکنیم این شاخص‌ها را نمایش می‌دهیم .

وی خاطرنشان کرد: مرجعیت ISC یکی از اهداف مهم ما در برگزاری این نشست‌ها در بین کشورهای اسلامی و در دنیاست. این موردی است که در سیاست‌های کلان علم و فناوری در سند چشم‌انداز بسیار بر روی آن تاکید شده است. مرجعیت به این معنا که اطلاعات کشور ما که به عنوان قدرت محسوب می‌شود، توسط سایر کشورها، چه کشورهای اسلامی و چه غیر اسلامی مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گیرد .

سرپرست ISC یادآور شد: آیسسکو در کل کشورهای اسلامی دبیرخانه‌ای را دارد که ما از طریق آنها می‌توانیم سیاست‌های برنامه‌ریزی شده در ISC را به صورت کاملا علمی، جاری و ساری کنیم. سیاست‌های ما کاملا مشخص است تا براساس برنامه علمی پیش برویم و کشورهای اسلامی را ارتقا دهیم، چون در بین کشورهای اسلامی کشوری داریم که مجموعه مقالات تولیدی آن از یکصد مورد نیز تجاوز نمی‌کند یا مثلا برخی کشورها مقاطع تحصیلات تکمیلی را ندارند. جایگاه ایران ایجاب می‌کند که با توجه به وضعیتی که در علم در بین کشورهای اسلامی دارد و با توجه به اینکه بالاترین رتبه یعنی رتبه اول در بین کشورهای اسلامی و رتبه 16 دنیا را در اختیار دارد و از نظر شاخص‌های کیفی نیز رو به رشد است، چشم‌اندازی را برای کشورهای اسلامی مشخص کنیم .

دکتر دهقانی تصریح کرد: ما در حال حاضر رتبه اول را در استفاده از مقالات محققان ایرانی توسط محققان سایر کشورها داریم. در نتیجه این انتظار از ما هست که هم دانشگاه‌ها و هم سیاست‌گذاران ما بتوانند سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کنند که این مهم دستاورد کمی محسوب نمی‌شود .

سرپرست ISC با اشاره به فعالیت مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری گفت: این مرکز از سال 88 حدود 9 سال در شیراز فعالیت می‌کند و تلاش‌هایی هم که کرده است نه فقط برای ایران بلکه برای کل کشورهای اسلامی مثمر ثمر بوده است. نمایه مجلات، پردازش، رتبه بندی دانشگاه‌های کشورهای اسلامی و دانشگاه‌های داخل کشور، تحلیل‌های علمی از فعالیت دانشگاه‌های سایر کشورها که برای آن‌ها بسیار جذاب است، رصد وضعیت دانشگاه‌های کشورهای پیشرفته از جمله فعالیت‌های مرکز منطقه‌ای است .

وی همچنین درباره چرایی ایجاد ISC در شیراز گفت: در یکی از نشست‌های وزرای علوم در سال 2007 در باکوی آذربایجان تصویب شد تا سازمانی در ایران ایجاد شود که به دلیل سابقه خوبی که مرکز منطقه‌ای در حوزه علم سنجی داشت و همچنین ارتباطاتی که از قبل داشت و همکاری‌ها و پتانسیل‌های خوبی که از این  مجموعه دیده شده بود، این مسئولیت به مرکز منطقه‌ای واگذار شد که بعدا این سازمان به یک سازمان مستقل و با بودجه و تشکیلات مجزا تبدیل شد.

انتهای پیام