بدرقه «کمال‌الملک» سینما به خانه ابدی

جمشید خان که به پرکاری معروف بود در دو، سه سال آخر عمر جلوی دوربین سینما نرفت اما در عوض بیشتر از همیشه مقابل دوربین گفت‌وگوها و تحلیل‌ها نشست. آخرین گفت‌وگوی تلویزیونی او درباره مرحوم تختی بود که بازتاب بسیار گسترده‌ای در فضای رسانه‌ ایران پیدا کرد. جمشید مشایخی در این گفت‌وگو رازهایی ناگشوده از زندگی و مرگ او را برملا کرد و گفت که مرگ تختی بر اثر خودکشی بوده است. این بازیگر پرآوازه در هفته‌های اخیر به دلیل شدت یافتن بیماری در بیمارستان بستری بود و نوروز را یکسره بر تخت بیمارستان عرفان گذراند تا اینکه سرانجام در روز سیزده‌بدر حوالی ساعت ۲۱ برای همیشه از جهان ما رفت. او هنگام مرگ، ۸۵ سال داشت و در طول عمر هنری‌اش ۹۹ فیلم سینمایی، ۶۵ مجموعه نمایشی تلویزیونی و نمایش‌های بسیاری را در کارنامه بازیگری‌اش ثبت کرد.  جمشید مشایخی در سال‌های اول پس از انقلاب بیش از بقیه همکاران و هم‌قطارانش درخشید. نقش او در مجموعه تلویزیونی «هزار دستان» و فیلم «کمال‌الملک» پر‌رنگ‌تر از نقش دیگر همکارانش بود و نام و آوازه او را بیش از بقیه بر سر زبان‌ها انداخت.

پس از این، با گرم‌تر شدن بازار فیلم‌سازی و مجموعه‌های تلویزیونی در اواسط دهه ۱۳۶۰، فعالیت این بازیگر کهنه‌کار سینما نیز بالا گرفت. در مقطعی سه چهار فیلم در سال بازی می‌کرد و همزمان در مجموعه‌های تلویزیونی هم حضور داشت.  با این همه برخی از نقش‌هایی که مشایخی بازی کرد، برای همیشه در تاریخ سینمای ایران و در خاطره مخاطبان آن باقی خواهد ماند. نقش‌های رضا تفنگچی (خوشنویس) در مجموعه هزار دستان، کمال‌الملک در فیلم کمال‌الملک، حبیب آقا ظروفچی در فیلم سوته‌دلان و شازده احتجاب از جمله به یاد ماندنی‌ترین نقش‌های این بازیگر بود.مشایخی در سال ۱۳۶۳ به‌خاطر بازی در دو فیلم گل‌های داوودی و کمال‌الملک، برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فیلم فجر شد. از نمایش‌های مهم او بازی در نقش «بزرگ آقا» در نمایش میراث کارِ بهرام بیضایی در تالار ۲۵ شهریور در آذر ماه ۱۳۴۶ بود.

جمشید مشایخی در ششمین دوره چهره‌های ماندگار به‌عنوان چهره ماندگار سینمای ایران برگزیده شد و در آبان ماه سال ۸۵ در پاریس به خاطر ۵ دهه فعالیت هنری از او تجلیل به عمل آمد. آذرماه ۸۵ هم بزرگداشتی به پاس ۵۰ سال فعالیت هنری او در عرصه بازیگری تئاتر و سینما در تهران برگزار شد.

زندگی

ششم آذر ماه سال ۱۳۱۳ در تهران به دنیا آمد. پدرش تحصیل‌کرده آلمان و سوئد بود و در کارخانه شیمیایی ارتش کار می‌کرد. خودش درباره علاقه‌اش به تئاتر در زمان کودکی گفته بود: «زمانی که در کلاس پنجم ابتدایی درس می‌خواندم؛ نمایشنامه می‌نوشتم، کارگردانی می‌کردم و در کنار بچه‌های محله بازی می‌کردیم.» او در تحصیل هم راه علاقه‌اش را پی گرفت و در رشته تئاتر درس خواند اما تحصیلاتش را ناتمام گذاشت و در ۲۳ سالگی در اداره تازه‌تاسیس هنرهای دراماتیک مشغول به کار شد. از همان زمان کار بازیگری را شروع کرد. جمشید خان در ۲۴ سالگی صاحب فرزندی شد  که نامش را نادر گذاشت. نادر مشایخی که این روزها ۶۱ سالگی‌اش را می‌گذراند، یکی از معروف‌ترین آهنگسازان و موسیقی‌دان‌های ایرانی است. غیر از او نغمه و سام نیز دیگر فرزندان جمشید مشایخی هستند. زندگی خانوادگی او چنان که همسرش گیتی‌افروز رئوفی (که دختر عمه‌اش بود) در مرداد سال ۹۵ و در برنامه خندوانه تعریف کرد، زندگی عاشقانه و شورانگیزی بوده است. گفت‌وگوی مشترک جمشید خان و گیتی‌افروز با رامبد جوان در این برنامه به یکی از خاطرات شیرین تلویزیونی برای جامعه ایران تبدیل شد و همچنان در شبکه‌های اجتماعی بازنشر می‌شود.  از او سه فرزند به نام‌های نادر، نغمه و سام به‌جا مانده است که نادر از شناخته‌شده‌ترین آهنگسازان ایران است و رهبری ارکستر سمفونیک تهران را نیز بر عهده داشته است.

مرگ

سال‌ها پیش، پس از شدت گرفتن درد معده متوجه می‌شود که به بیماری سرطان روده دچار شده است، پزشکان در آن زمان احتمال زنده ماندنش را کم می‌دانند اما در نهایت با عمل جراحی ۳۵ درصد روده را برمی‌دارند و جمشید خان دوباره سلامتی خود را به‌دست می‌آورد. با این حال دوباره در سال ۹۷ مشکل دستگاه گوارشی او بازمی‌گردد و جراحی دوباره آغاز می‌شود. اما این بار بازیابی توان پیشین او برای زندگی، دشوار است و سرانجام همین درد او را در روزهای نخست سال تازه راهی بیمارستان می‌کند. خبر درگذشت او برای نخستین بار از سوی صفحه اینستاگرامش و از طرف فرزندانش منتشر شد.

تشییع

مراسم تشییع پیکر استاد جمشید مشایخی، ساعت ۹:۳۰ امروز - ۱۷ فروردین - از محوطه تالار وحدت انجام می‌شود و سرانجام پیکر او برای خاکسپاری به قطعه هنرمندان بهشت زهرا منتقل می‌شود. پس از این نیز، مراسم ترحیم زنده‌یاد جمشید مشایخی روز سه شنبه ۲۰ فروردین ماه ساعت ۱۶ تا ۱۷:۳۰ در مسجد جامع شهرک غرب، واقع در میدان صنعت، خیابان فرحزادی برگزار خواهد شد.

واکنش‌ها

درگذشت جمشید مشایخی بازیگر سینما و تئاتر واکنش‌ها و بازتاب‌های متعددی داشت. در کنار واکنش‌های عمومی مردم در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های داخلی، در رسانه‌های خارجی نیز واکنش‌های مختلفی به درگذشت او وجود داشت. روزنامه‌های نیویورک تایمز، واشنگتن پست، واشنگتن تایمز، شبکه‌های تلویزیونی ام اس ان، یورونیوز، خبرگزاری آناتولی ترکیه و آسوشیتدپرس با انتشار خبر درگذشت جمشید مشایخی به این مساله واکنش نشان دادند و درگذشت وی را اتفاقی دردناک و مهم برای سینما و تئاتر ایران اعلام کردند. یورو نیوز نیز با انتشار گزارشی مفصل، جمشید مشایخی را مرید راه عشق نام گذاشت. در میان سیاستمداران ایرانی هم رئیس‌جمهور، هم وزیر امور خارجه و هم وزیر ارشاد درگذشت او را تسلیت گفتند. اما افزون بر این افراد، بسیاری دیگر از سینماگران ایران برای او متن‌هایی نوشتند.

محمدعلی کشاورز در سوگ رفیق دیرینه‌اش نوشت: «ما پنج نفر بودیم! پنج رفیق که در عرصه هنر همدیگر را جستیم. عمر رفاقت‌هایمان از شصت سال گذشته بود. می‌دانید شش دهه رفاقت یعنی چه؟ بسیار تلخ است که اعتراف کنم هر کدام از این هنرمندان که می‌روند، جایشان تا همیشه خالی می‌ماند. سفرت بی‌خطر رفیق!» علی نصیریان هم درباره او گفت: «مشایخی یکی از همکاران عزیز من بود همان‌طور که محمدعلی کشاورز هست و همان‌طور که داود رشیدی و عزت‌الله انتظامی بودند. ما در کار‌های یکدیگر بازی می‌کردیم مثلا داود رشیدی کارگردانی می‌کرد و دیگران بازی می‌کردند یا به نوعی دیگر ما چند نفر با هم همکاری داشتیم. مشایخی یکی از برجسته‌ترین هنرمندانی بود که هم در تلویزیون به جامعه معرفی شد هم در تئاتر‌های سنگلج و هم در سینما فردی شناخته‌شده بود. جای او خالی است، همان‌طور که جای رشیدی و انتظامی خالی است. امیدوارم استعداد‌های جوان که به میدان آمده‌اند جبران‌کننده صدماتی باشند که ما در فقدان این افراد تحمل می‌کنیم.»

پرویز جاهد منتقد سینما و نویسنده نیز در اینستاگرام خود با انتشار پستی نوشت: «جمشید مشایخی هم رفت. بازیگر برجسته‌ای بود و در فیلم‌ها و در نقش‌های ماندگاری ظاهر شد. مشایخی در حدود صد فیلم بازی کرد که برخی از آنها از مهم‌ترین آثار تاریخ سینمای ایرانند از جمله: خشت و آینه، گاو، قیصر، طلوع، چشمه، شازده احتجاب، نفرین، سوته‌دلان، کمال‌الملک و سرب. در واقع ایشان را به اعتبار فیلم‌های موج نویی درخشانی که در آنها بازی کرده می‌توان بازیگری موج نویی شناخت. در مراسمی که چندی قبل برای بزرگداشت این چهره زیبا و فراموش نشدنی سینمای ایران برگزار شد، در وصف شخصیت سینمایی و هنر بازیگری او گفتم: «کمتر بازیگری در سینمای ایران توانست همچون جمشید مشایخی تبدیل به یک شمایل ماندگار شود؛ تاریخ سینمای ایران همیشه او را در خاطر خواهد داشت.»