از قیام اهالی طالقان علیه حکومت عباسی تا تلاش برای عروسی‌ در عید غدیر

حسین عسکری با بیان اینکه نکته مهم درباره غدیر تلاقی آن با عید نوروز است، گفت: با استناد به کتاب «مفاتیح الحیاه» نوشته آیت الله جوادی آملی، واقعه غدیر ۲۷ اسفند روی داده است و سه روز هم بیعت با حضرت علی (ع) طول کشیده که مصادف با اول فروردین  می‌شود.

وی با اشاره به ۱۳رسم تاریخی در استان البرز برای عید غدیر گفت: اولین رسم «تکریم و تجلیل از سادات و بوسیدن دست سادات ریش سپید» و گفتن جمله عربی؛ «الحمد الله الذی جعلنا من المتمسکین بولایت امیر المومنین و ائمه المعصومین» بوده است.

وی افزود: دومین رسم، «پذیرایی و دادن سکه یا اسکناس منقوش به نام سید» بوده است که به آن، «ته دخل» یا «ته کیف» می‌گفتند که هیچگاه آن پول یا اسکناس را خرج نمی‌کردند و فقط میان پول‌های خود برای افزایش برکت نگه می‌داشتند، در این روز سیدها مانند عید نوروز سفره‌ای با میوه، شمع، شیرینی و گل می‌چیدند و از چند روز قبل از عید غدیر همانند عید نوروز خانه تکانی می‌کردند.

وی سومین رسم را «اطعام» معرفی کرد و افزود: احسان و اطعام بین سیدها و مردم عادی رواج داشته است که جلوه امروزی آن ایستگاه‌های صلواتی است که در سطح شهر می‌بینیم، البته در این روز به زیارت امام‌زادگان به خصوص امام‌زاده یوسف بادامستان و امام زاده هارون جوستان در منطقه طالقان می‌رفتند که این رسم پیش از انقلاب هم رواج داشته است و آیت الله طالقانی شخصاً به زیارت امام زاده یوسف بادامستان می‌رفتند.

عسکری در خصوص چهارمین رسم گفت: آیین و رسمی که از گذشته وجود داشته آیین‌های مربوط به «عقد و عروسی» است، از جمله رسومات این بخش عبارت است از  هدیه و عیدی بردن برای نو عروس و تازه داماد است از جمله پارچه، لباس، طلا، آجیل و شیرینی که بسیار مرسوم است، اگر یکی از زوجین و یا هر دو آنها سید بودند تلاش می‌کردند تا در روز عید غدیر، عقد و عروسی خود را انجام دهند.

این البرزپژوه با بیان این‌که عروسی‌های عید قربان تا عید غدیر هم بسیار مرسوم بوده و مردم البرز تمایل زیادی برای عروسی در این روز داشتند، ادامه داد: رسم بعدی «پوشیدن جامه عطر آگین و نو» بوده است که از گذشته بین سادات و غیر سادات البرزی رواج داشته است.

این البرز پژوه، با بیان این‌که مردم منطقه‌ی البرزی به «گرفتن روزه مستحبی» در این روز اعتقاد داشتند، ادامه داد: البرزی‌ها در این روز، روزه مستحبی می‌گرفتند و معتقد بودند روزه عید غدیر برابر با تمام عمر انسان است و  به تبع روزه افطار هم بسیار مهم بوده و رواج داشته است.

وی رسم بعدی که البرزیان به آن معتقد بوده‌اند را «زیارت اهل قبور» معرفی کرد که مردم در روز عید با رفتن به آرامستان‌ها برای تازه در گذشته‌ها و سیدها فاتحه می‌خواندند و به جای  خرما، شیرینی خیرات می‌کردند و به یکدیگر تبریک می‌گفتند و اضافه کرد: برگزاری جشن شب عید غدیر در تکایا، حسینیه‌ها و مساجد و همچنین‌ منازل سادات مشهور، خطبه خوانی غدیر و اشعاری در وصف اهل بیت به ویژه امام علی (ع) هم در این روز برگزار می‌شده است و همچنین البرزی ها تمایل داشتند تا نذرهای خود را در روز عید غدیر ادا کنند.

عسکری همچنین «انعقاد پیمان برادری»، یا عقد اخوت با الهام از پیمان برادری پیامبر اعظم (ص) و امام علی (ع) را از دیگر رسومی دانست که در این روز مردم به آن اعتقاد دارند و گفت: به این صورت که دو مرد دارای دوستی صمیمی و علایق معنوی، دست راست خود را بر هم می‌گذاشتند و الفاظی خاص به زبان عربی به زبان می آوردند. البته این برادری، برادری نسبی نیست بلکه معنوی است. الفاظ و احکام این پیمان شرعی در کتب فقهی آمده است، یکی از بهترین کتاب های فقهی درباره پیمان برادری، نوشته یکی از علمای البرزی به نام ملا علی قارپوزآبادی است که در منابع تاریخی به زنجانی و قزوینی هم معروف است. این فقیه متولد روستای صالحیه شهرستان نظرآباد است و ۱۹ اثر در زمینه کلام، فقه، اصول و علوم قرآنی دارد. وی از فقیهان دوره ناصری است که دارای رساله عملیه و فتوایی علیه فئودالیسم و تمایز آن با عقد مزارعه دارد. در ضمن کتاب مفصلی به فارسی درباره عقود اسلامی از جمله عقد اخوت به نام صیغ العقود والایقاعات دارد. 

او «نام‌گذاری نوزادان پسر به نام مبارک حضرت علی (ع)» با پسوند و یا پیشوند، «آذین بندی و تمیز کردن معابر و خیابان ها» را از دیگر رسومات البرزی ها برشمرد و افزود: مردم معتقد بودند که اسباب کشی در این روز را بسیار خوش یمن می‌دانستند.

قیام مردم طالقان علیه حکومت عباسی در روز عید غدیر

عسکری در بخش دیگری از صحبت‌های خود درخصوص مقاطع تاریخی حضور سادات در البرز سخن گفت و اظهار کرد: البرز از گذشته منطقه‌ای راهبردی بوده و به نظر می‌رسد که سادات عالی رتبه در قرون اولیه اسلامی برای رسیدن به مناطق ری، دیلمان، طبرستان و خراسان از البرز استفاده می‌کردند، منطقه طبرستان و دیلمان در قرن سوم و چهارم مرکز حکومت شیعی زیدیان در طالقان و مناطق کوهستانی البرز بوده است، سادات برای رسیدن به مناطق تحت نفوذ حکومت شیعی، البرز را انتخاب می‌کردند که معمولا در راه توسط عوامل حکومتی، زخمی، مجروح و شهید می‌شدند، برای مثال طبق کتب تاریخی اولین علوی که به منطقه دیلمان به ویژه طالقان آمد، یحیی بن عبدالله در حدود سال ۱۷۶ هجری قمری است، این علوی فاضل و شجاع که معروف به یحیی دیلمی است با استفاده از کتب تاریخی و شجره نامه ها، نتیجه یا فرزند نوه امام حسن مجتبی (ع) محسوب می‌شود.

وی در ادامه صحبت‌های خود به سرکوب قیام یحیی دیلمی اشاره کرد و افزود: در آن مقطع تاریخی حاکم عباسی، هارون الرشید عباسی بوده که به فضل بن یحیی برمکی، دستور سرکوب قیام یحیی دیلمی را در منطقه طالقان می‌دهد، برمکی برای فریب یحیی دیلمی ابتدا از در گفت‌وگو وارد می‌شود. این گفت و گو در حالی بوده که برمکی ۵۰ هزار نیروی نظامی با خود به آن منطقه برده بود. طی این گفت و گو در محلی به نام آشب از توابع طالقان قدیم، برمکی امان نامه‌ای به دیلمی می‌دهد و یحیی دیلمی هم به او اعتماد می‌کند. در ادامه، برمکی، یحیی دیلمی را با امان نامه دروغین خلیفه عباسی به بغداد می‌برد که در آنجا هارون‌الرشید نقض پیمان کرده و یحیی دیلمی را به زندان می اندازد. یحیی دیلمی بعد از تحمل دو ماه زندان، مظلومانه به شهادت می‌رسد.

عسکری تاثیر این شهادت بر مردم طبرستان و طالقان را مهم دانست و افزود: این شهادت در طالقان بازخوردی همانند عاشورا داشت و مردم طالقان سال ها برای یحیی عزاداری می‌کردند.

این البرز پژوه درباره دیر قبول واقع شدن اسلام توسط مردم دیلمان و طبرستان گفت: همانطور که در کتب تاریخی آمده، مردم دیلمان و طبرستان که شامل مناطق کوهستانی البرز هم می‌شده، به نسبت دیرتر از سایر نواحی، اسلام آورده‌اند. دلیلش این است که اسلام اموی و عباسی را قبول نداشتند اما با حضور یحیی و معرفی اسلام علوی، مردم متوجه تمایزات اساسی اسلام علوی با اسلام اموی و عباسی می شوند. مقاومت مردم این منطقه در برابر اسلام اموی و عباسی،‌ ثمره خوبی برای آنان داشت، آن هم اینکه به طور مستقیم از آیین زرتشت به مسلمان شیعه علوی پیوستند.

وی افزود: البته از اهمیت منطقه ری نباید گذر کرد، ری منطقه مهمی از نظر اقتصادی، سیاسی، تجاری و در عین حال از مراکز با ارزش علمی و آموزشی شیعه بوده است اما بازهم در راه رسیدن به این منطقه، سادات در منطقه البرز مورد حمله عوامل حکومت قرار گرفته، مجروح یا شهید می شدند.

عسکری بخش بعدی را مربوط به روزگار ولایت عهدی امام رضا (ع) دانست و اظهارکرد: امام رضا (ع)، با اجبار و به عنوان ولایت عهدی به خراسان آورده شد و سادات برای نزدیکی و پیوستن به ایشان از راه منطقه البرز عبور و به خراسان می‌رسیدند و در راه مورد حمله عوامل حکومت عباسی قرار می گرفتند. در کتاب ریاض الانساب که درمورد نسب امام‌زادگان است گفته شده که حدود صد نفر از نوادگان امام موسی کاظم (ع) در منطقه ساوجبلاغ و اطراف  آن به شهادت رسیده اند. در کتاب دیگری به نام «کنزالانساب» که منسوب به عالم قرن چهارم هجری قمری، سید مرتضی علم الهدی است، گفته شده؛ امام زاده جعفری که در پیشوا ورامین است و بارگاهی باشکوه دارد، در ساوجبلاغ مجروح و در آنجا به شهادت رسیده است.

وی در ادامه صحبت‌هایش درباره حضور سادات در البرز گفت: در کتاب تاریخ یعقوبی آمده است که، اهالی طالقان همزمان با مردمان دیلمان، طبرستان و دماوند، در دوران حکومت منصور خلیفه عباسی که مصادف با دوره امامت امام جعفر صادق (ع) است، علیه حکومت عباسی قیام کردند. به نظر می‌رسد این قیام نیز تحت تاثیر حضور سادات در این مناطق و تبلیغات فرهنگی آنان بوده است. در تاریخ یعقوبی آمده که طی این قیام خونین حدود ۱۱ هزار و ۵۰۰ نفر کشته شده اند.

انتهای پیام