آنچه از "والمان" سربرآورد تبریز قدیم نبود؟!

در حالیکه هنوز تبریزی‌ها از این خبر شگفت زده بودند و تصاویر و فیلم‌های این ابنیه در فضای مجازی دست به دست می‎شد، خبر ادامه عملیات عمرانی در محل کشف این ابنیه همه را شوکه کرد. 

«زمان صفویه اینجا بیابان بوده است. طبق بررسی‌ها این ابنیه ارزش نگهداری ندارند» با همین جملات و به همین سادگی در کم‌تر از دو هفته تکلیف ابنیه تاریخی که به هنگام حفاری‌های پروژه والمان در محله بارون آواک تبریز از دل خاک بیرون آمد، روشن شد. 

، خبر کشف ابنیه تاریخی در بارون آواک تبریز از روز پنجشنبه، سیزدهم تیر ماه تبدیل به مهم‌ترین رویداد خبری تبریز شد، اما با گذشت دو روز از انتشار این خبر از سوی هیچ یک از مقامات رسمی تایید نشد.

پس از دو روز مرتضی آبدار، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی طی گفت‌وگویی با خبرنگار ایسنا، از توقف عملیات عمرانی این پروژه از روز پنجشنبه ۱۳ تیرماه خبر داد. 

این منطقه در دوره صفویه بیابان بوده است

به دنبال انتشار اخبار و برخی واکنش‌ها و تاکید برخی متخصصان باستان شناسی بر ضرورت حفظ این ابنیه تاریخی، مرتضی آبدار یک هفته بعد در حاشیه بازدید میدانی خبرنگاران از پروژه والمان و ابنیه کشف شده طی حفاری‌های این پروژه اظهار کرد: طبق مستندات تاریخی، این منطقه در دوره صفویه بیابان بوده و دروازه‌های تبریز تا ارک ادامه داشته‌اند، این ابنیه نیز محل عبور فاضلاب بوده است.

  این بنا ارزش نگهداری ندارد 

وی با بیان اینکه ۹۵ درصد از ابنیه‌ای که به هنگام حفاری پروژه والمان کشف شده، از بین رفته است و بررسی‌ها نشان می‌دهد که این بنا ارزش نگهداری ندارد، انتشار مطالبی مبنی بر کشف شهرک زیر زمینی به هنگام حفاری پروژه والمان را ملتهب کردن جو دانست و گفت: نسبت به مسائل میراث فرهنگی، تاریخ و تمدن خودمان متعصب هستیم. 

  وی گفت: عملیات عمرانی پروژه والمان در محل کشف ابنیه تاریخی به دلیل عدم نیاز به حفظ این ابنیه ادامه می‌یابد، ولی ادامه عملیات در مابقی مناطق این پروژه متوقف شده و به بعد از بررسی‌ها، باستان سنجی‎ مسیر پروژه، صدور مجوز توسط اداره کل میراث فرهنگی استان و حضور ناظر این اداره کل در محل موکول می‌شود. 

ابنیه کشف شده در محل پروژه والمان احتمالاً با محله "بارون آواک" هم  قدمت است

یک باستان شناس نیز در حاشیه بازدید خبرنگاران گفت: قدمت ابنیه کشف شده در محل پروژه والمان احتمالاً با قدمت محله بارون آواک تبریز یکی بوده و مربوط به اواسط و اواخر دوران قاجار است.

بهرام آجرلو با اشاره به اینکه آثار تاریخی تبریز تا دوره متقدم قاجار (دوره عباس میرزا) از حد بیرونی و جنوبی ارک علیشاه فراتر نرفته است، اظهار کرد: با توجه به توسعه تبریز و مهاجرت تعدادی از ارامنه به این شهر و شکل گیری محله بارون آواک در دوره میانه قاجار، قدمت آثار تاریخی این محل نیز به همین دوره بر می‎گردد.

وی متذکر شد: بررسی آثار معماری و طاق و قوس این ابنیه نشان می‌دهد که احتمال اینکه این آثار به دوره قاجار و قبل از عهد ناصری مربوط باشند، بسیار کم است.

ولی کارشناسان دیگر نظر متفاوت‌تری از مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان و این باستان شناس دارند.

  آثار کشف شده در محله والمان تبریز قطعاً می‌تواند بخشی از تبریز قدیم باشد 

 کریم میمنت‌نژاد، تاریخ پژوه و تبریز پژوه همزمان با انتشار خبر کشف آثارتاریخی با بیان اینکه آثار کشف شده در محله والمان تبریز قطعاً می‌تواند بخشی از تبریز قدیم باشد، به ایسنا گفت: هنوز ماهیت این آثار مشخص نشده است، اما ظاهر این سازه به کانال قنات شباهت دارد و احتمال ضعیفی نیز وجود دارد که این سازه مناره باشد. 

 تبریز جدید بر روی تبریز قدیم بنا شده است

وی با بیان اینکه با توجه به ساخت و ایجاد تبریز جدید بر روی تبریز قدیم که در زلزله ۱۱۹۴ قمری از بین رفت، افزود: نجف قلی خان دمبلی، پادشاه وقت تبریز به دلیل تعلق خاطر مردم به تبریز و سخت بودن آوار برداری، سازه‌های جدید پس از وقوع زلزله را بر روی سازه‌های قدیمی و تخریب شده بنا کرد؛ بنابراین احتمال کشف آثار تاریخی مربوط به تبریز قدیم در هر بار کاوش، حفاری‌های عمیق و سایر عملیات‌های عمرانی به ویژه در مرکز شهر وجود دارد. 

وی با اشاره به پروژه احداث زیر گذر قاضی طباطبایی در خیابان جمهوری اسلامی تبریز، تاکید کرد: طی احداث این پروژه که ۲۰ سال قبل انجام شد نیز آثار تاریخی مشابهی در حفاری‌های مربوط به این پروژه کشف شد که متأسفانه با بی‌توجهی از بین رفت. 

دست از گلوی تبریز بردارید 

انجمن متخصصان مرمت آذربایجان شرقی نیز بلافاصله پس از انتشار خبر کشف این بناها، با صدور بیانیه‌ای تحت عنوان «دست از گلوی تبریز بردارید» خواستار حفظ صحیح و اصولی بافت تاریخی تبریز شدند، بخشی از این بیانیه در زیر آمده است: 

«اخیراً آثاری از بافت تاریخی کهن تبریز طی یک حفاری در منطقه والمان تبریز از دل خاک بیرون آمده که نشان از قدمت این منطقه است، متأسفانه در کمال تعجب و ناباوری مسئولان میراث فرهنگی از احداث این پروژه و حفاری آن ابراز بی‌اطلاعی کرده و پس از آن دستور توقف عملیات ساختمانی داده‌اند. 

لازم به ذکر است که پروژه‌های تجاری، کلان مقیاس و مگامال سازی در بافت تاریخی شهر تبریز طی سه دهه اخیر و در سایه حمایت شهرداری و مسئولان شهری ضربات جبران ناپذیری بر موجودیت بافت تاریخی این شهر وارد کرده است. 

یکی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که طی سالیان اخیر در سازمان میراث فرهنگی استان، به عنوان ارگان اصلی حفاظت و حمایت از بافت‌های تاریخی و میراث فرهنگی استان رخ داده است، به کارگیری نیروهای سیاسی، غیر متخصص و نا آشنا به حوزه قوانین و علم میراث فرهنگی است که در این مدت باعث به حاشیه راندن کارشناسان نام آشنا، زبده، متخصص و بومی در این سازمان شده است».

احتمالا آثاری مربوط به دوره‌های قبل‌تر هم در این مکان وجود دارد

عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز  اظهار کرد: انتظار می‌رفت کشف ابینه تاریخی به هنگام حفاری‌های پروژه والمان سبب توجه بیشتر به بافت تاریخی تبریز شود، اما به یک باره اعلام کردند که آثار کشف شده بناهای خاصی نیستند؛ در حالیکه این مکان شامل لایه‎های تاریخی تبریز است و احتمالا آثاری مربوط به دوره‌های قبل‌تر هم در این مکان وجود دارد. 

دکتر احد نژاد ابراهیمی افزود: با توجه به نوشته‌ها و اسناد تاریخی، در این مکان ساخت و سازهایی وجود داشته و در متون تاریخی نیز آمده است که در جوار مجموعه تاج‌الدین علیشاه گیلانی، مجموعه دیگری مربوط به دوره ایلخانی و ابواب‌البری به نام "مجموعه شیخیه کججیه" ساخته شده بود، بنابراین این ادعا که این مکان مربوط به تبریز تاریخی نیست کاملا خلاف مستندات تاریخی است. 

مدیر عامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی تبریز با اشاره به اینکه ابنیه کشف شده مربوط به دوران قاجار هستند، بیان کرد: قطعا با بررسی لایه‌های پایین‌تر این ابینه می‌توان لایه‎های مربوط به تبریز دوره ایلخانی و صفویه را نیز کشف کرد؛ چراکه آثاری مربوط به این دوره‌ها در آن مکان وجود داشت که به سبب زلزله‌خیز بودن تبریز از بین رفته‌اند. 

کف کنونی تبریز 4.5 متر بالاتر از کف اصلی تبریز صدر اسلام است

وی اضافه کرد: وقوع زلزله‌های مکرر سبب بالا آمدن لایه‌های تبریز شده است، به طوریکه کف کنونی تبریز چهار و نیم متر بالاتر از کف اصلی تبریز صدر اسلام بوده و کف بنای مقبره چهار منار در جوار بازار تبریز شاهدی بر این ادعا و این شواهد نشانگر وجود لایه‎های فرهنگی در لایه‎های زیرین تبریز است. 

عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز بیان کرد: با توجه به این مطالب، انجام مطالعات باستان شناسی و لایه نگاری‌های فرهنگی به هنگام اجرای پروژه‌های عمرانی به ویژه در بافت تاریخی شهر ضروری بوده و تاریخ تبریز آسیب‌های زیادی از این عدم توجه به این مهم دیده است.

وی بیان کرد: چنانچه دیدیم مطالعات باستان شناسی حتی در پروژه مسجد کبود، پروژه غرب بازار تبریز، میارمیار، ایستگاه مترو مقابل استانداری و ساختمان ساعت، پروژه آیسان، میدان منصور سابق و صاحب‌الامر نیز قبل اجرای پروژه‌ها انجام نشده است. 

وی تاکید کرد: به عنوان مثال، موزه عصر آهن واقع در محوطه مسجد کبود از طریق کارهای علمی باستان شناسانه کشف نشد، بلکه به صورت اتفاقی طی عملیات عمرانی کشف شد، به طور کلی امکان کشف ابنیه تاریخی به هنگام حفاری در هر نقطه تبریز وجود دارد. 

نقشه‎ها نشان می‎دهد که محل کشف این ابنیه کاملا مسکونی بوده است

 وی با اشاره به نقشه‎های مربوط به دوران قاجار از تبریز می‌گوید: یکی از این نقشه‌ها نقشه‌ای بود که روس‌ها در سال 1828 میلادی (زمان عباس میرزا) تهیه کردند و نقشه دیگر مربوط به سال 1297 هجری قمری و اواسط حکومت ناصرالدین شاه است، این نقشه‎ها نشان می‎دهد که محل کشف این ابنیه کاملا مسکونی بوده است. 

وی افزود: به کسانی که به این راحتی ادعا می‎کنند این منطقه جزو تبریز قدیم نیست، پیشنهاد می‌کنم تا کتاب‌های «روضات‌الجنان» اثر حافظ حسین کربلایی، "تاریخ تبریز" ‌نادرمیرزا، کتاب "آثار باستانی تبریز" از مرحوم عبدالعلی کارنگ را مطالعه کنند.

به این راحتی نمی‌توان ادعا کرد که این منطقه در دوره صفویه بیابان بوده است

وی خاطرنشان کرد: کارنگ در کتاب ارزشمند خود اشاره کرده است که مقبره "شیخ محمد جویین"  (وزیر ایلخانیان و یکی از حامیان انتقال پایتخت از مراغه به تبریز) در محدوده خیابان 17 شهریور کنونی و قبل از قبرستان فضلای چرنداب تبریز قرار داشت و به این راحتی نمی‌توان ادعا کرد که این منطقه در دوره صفویه بیابان بوده است. 

 ضرورت تهیه باستان شناسی و لایه نگاری تبریز 

عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز متذکر شد: طبق اصول و نگاه علمی، باید نقشه باستان شناسی و لایه نگاری تبریز تهیه شود و تمامی پروژه‌های درشت مقیاس تبریز باید تا قبل از تهیه این نقشه متوقف یا به تاخیر انداخته شود. 

 حقیقت ابنیه کشف شده به هنگام حفاری‌های پروژه والمان همچنان در تناقض میان اصرار باستان شناسان و انکار میراث فرهنگی به سر می‎برد؛ با توجه به مستندات تاریخی و شواهد موجود بهتر است تصمیم‌گیری در خصوص این پروژه به زمان بهتر و پس از انجام حفاری‌ها و لایه نگاری‌های بیشتر موکول شود. 

   گزارش از نسرین سوار، خبرنگار ایسنا در آذربایجان شرقی

انتهای پیام