آدمی که یک اثر هنری است

، در مراسم بزرگداشت این مولاناشناس و شمس‌شناس که با نوای نی آغاز شد، پیامی ویدئویی از مصطفی ملکیان برای حاضران پخش شد که در آن درباره ویژگی‌های شخصیتی محمدعلی موحد سخن گفت.

ملکیان در این پیام اظهار کرد: بدون سر سوزن مبالغه‌ای اسنادی مانند دکتر محمدعلی موحد نیافتم. ویژگی‌های اخلاقی‌ای در استاد موحد وجود دارد که اگر یکی از این ویژگی‌ها در کسی باشد باید از این نصیب خدای متعال شاد باشد. یک ملاقات کافی است تا به ویژگی‌های اخلاقی او پی ببریم.

این استاد دانشگاه با اشاره به شخصیت علمی و فرهنگی موحد گفت: استاد موحد در عین این‌که جامع‌الاطراف است در همه آن‌ها متخصصانه سخن گفته‌ است؛ در عین جامع‌الاطرافی نوعی علامگی در او وجود دارد. او در هیچ‌کدام از حوزه‌ها قلم نزده الا این‌که متخصصانه سخن گفته باشد.

ملکیان خاطرنشان کرد: محمدعلی موحد نظیر خواجه نصیرالدین طوسی است و در هر حوزه‌ای متخصص است. او با طبع مقالات شمس، شمس را به جهانیان معرفی کرد و شمس‌شناسی و مولوی‌شناسی را دست‌خوش تحول کرده است.

او ویژگی دیگر موحد را روشنفکری او عنوان و بیان کرد: او برخلاف روشنفکران دیگر که به سنت پشت کرده‌اند نه تنها به سنت فرهنگی پشت نکرده بلکه به دنبال بازخوانی فرهنگی است. ویژگی دیگر او سخت‌کوشی اوست. روشنفکران اندکی که به رفاه می‌رسند زندگی راحت‌طلبانه‌ای را  پیش می‌گیرند و از مساعی اولیه خود ارتزاق می‌کنند، اما استاد موحد از روشنفکران سخت‌کوش است.

مصطفی ملکیان با اشاره به سخنان زنده‌یاد داریوش شایگان گفت: شایگان می‌گفت جامعه بر چهار رکن محققان و دانشگاهیان، بروکرات‌ها، رجل سیاسی  و روشنفکران است و علت آشفتگی جوامع این است که این چهار رکن را ندارند. در جوامع سنتی که این رکن‌ها وجود نداشت اما در عین حال ثبات داشتند و تلاطم‌ها را پشت سر می‌گذاشتند، فرزانگانی وجود داشتند که نه روشنفکر بودند نه رجل سیاسی و نه دانشگاهی. این چهار گروه حل مسئله می‌کنند اما فرزانگان خود حلِ مسئله هستند. این شأن چهارم را کسانی که ارتباط نزدیکی با محمدعلی موحد دارند درمی‌یابند.

او در پایان گفت: دکتر محمدعلی موحد از خود یک اثر هنری ساخته و این خیلی مهم است. از هر زاویه‌ای به این اثر هنری نگاه می‌کنید از آن لذت می‌برید. امیدوارم نسل‌های بعدی  امثال موحد را بپرورند.

در ادامه مراسم، حجت‌الله ایوبی - دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران – در سخنانی اظهار کرد: استاد موحد تمایلی نداشت برای او بزرگداشتی برگزار کنیم. او دلش می‌خواست در این مراسم درباره شمس و مولانا سخن بگوییم. درباره او سخن نمی‌گویم زیرا آقای ملکیان به درستی اشاره کرده محمدعلی موحد اثری هنری است؛ او خود اثری طربناک و شورانگیز است.

ایوبی افزود: آقای موحد شما به ما نیازی ندارید؛ ما به شما نیاز داریم. بعد از این‌که کیارستمی با او دیدار کرد، گفت حالم خیلی بد است و نمی‌توانم حرفی بزنم. کاش دوربین دستم بود و مردم را در این لحظات شریک  می‌کردم.

او سپس با اشاره به ترجمه مقالات شمس تبریزی به زبان فرانسه توسط شارل هانری دوفوشه‌کور اظهار کرد:  با توجه به ایران‌هراسی و اسلام‌هراسی که در غرب وجود دارد این ترجمه چهره جدیدی از ایران و اسلام ارائه خواهد داد. این ترجمه به مسلمانان تحقیرشده احساس قدرت و عزت خواهد داد.

در ادامه پیام تلفنی شارل هانری دوفوشه‌کور – ایران‌شناس فرانسوی - برای حاضران پخش شد.

سپس مرقاتی رییس دانشگاه تبریز در سخنانی گفت: دکتر موحد دانشمندی نوآور و دقیق‌نظر است و آزادانه نتیجه تحقیقات خود را بیان می‌کند و جامعه را از آن بهره‌مند می‌سازد. او همچنین محاهدانه بر نفس خود فائق آمده  و خلوص و پاکی را در وجود خود نهادینه کرده است.

مرقاتی همچنین پیام محمدرضا پورمحمدی - استاندار آذربایجان شرقی - را به مراسم بزرگداشت محمدعلی موحد خواند.

احمد جلالی - سفیر ایران در یونسکو -  نیز در این مراسم بیان کرد: استاد موحد بزرگ است و بزرگداشت نمی‌خواهد. ما درواقع تاریخ و فرهنگ‌مان را بزرگ می‌کنیم.  داریم برای نوجوانان خود که دست‌خوش بازی‌های خطرناک هستند مقر استوار و دستاویز بزرگ معرفی می‌کنیم.

او با ابراز امیدواری برای برگزاری بزرگداشت محمدعلی موحد در مقر یونسکو با حضور این چهره، اظهار کرد: حاصل عمر موحد به خدمت ملی و خدمت استراتژیک  تبدیل شده است. صدای تفرقه‌انگیز و تجزیه‌طلبی را می‌شنوید، اصطلاح جعلی قوم فارس را می‌شنوید، در حالی که قوم فارس نداریم، زبان فارسی داریم که چتر خود را بر ایران گسترده است. موحد از مجموعه این زبان معرفتی را برای ما معرفی می‌کند.

جلالی با بیان این‌که موحد شیرین‌محضر و نوشین‌قلم است، افزود: گویا خداوند موحد را فرستاد تا میراث‌دار مولانا باشد  و بیت‌های او را از تفسیرهای مختلف رهایی ببخشد. وجود محمدعلی موحد حادثه است.

او خاطرنشان کرد: در هیاهوی دنیای مجازی و تولیدات رسانه‌ها، جامعه ما از کمبود معلم رنج می‌برد. حکمت و فرزانگی، جامعیت و تواضع و اخلاق مفاهیمی است که در وصف معلم می‌گوییم. کارهای تحقیقی استاد این نام را زنده کرده است؛ معلم. کارهای موحد برای ایران است و از پایگاه ایران برای بشریت.

حسین معصومی همدانی  نیز در این مراسم اظهار کرد: محمدعلی موحد بیش از ۷۰ سال است در عرصه علم و تحقیق حاضر است، اما در یکی دو دهه اخیر شناخته شده‌ است. دکتر ترجیح می‌داد دور از انظار عمومی به تحقیق و نوشتن بپردازد. حدود 30 سال پیش بر خواص شناخته شده بود و ترجمه‌ها و نوشته‌های او در روزگار جوانی نوید ظهور یک محقق پرتوان و جامع‌الاطراف را می‌داد.

او با تاکید بر این‌که موحد تمایلی به شناخته‌شدن نداشت، گفت: زمانی که به گذشته نگاه می‌کنیم می‌بینیم موحد زیرکانه این مشی را برگزیده و از آن بهره برده تا جدا از جریان‌های رایج در ادبیات که باعث شناخته شدن بسیاری در ادبیات شد، به کار تحقیق بپردازد. او در بهره‌برداری از فرصت‌ها بسیار کوشا بود.

معصومی همدانی خاطرنشان کرد: موحد بزرگ است و نیازی به بزرگداشت ندارد؛ این ما هستیم که باید از این مناسبت‌ها استفاده کنیم تا بدانیم بزرگان فرهنگ ما چگونه زیسته‌اند. دکتر موحد خیلی چیزها خوانده و خیلی از آدم‌ها را دیده است. زندگی او فراز و نشیب‌های بسیار داشته است. او با مردم بازاری تهران و بزرگان نفت کشورهای جهان آشناست.

این استاد ادبیات در ادامه متذکر شد: موحد به گونه‌ای می‌نویسد که همه‌فهم باشد بدون آن‌که سطح مطلب را پایین بیاورد. گویی او این ذهنیت را داشت که برای همه مردم می‌نویسد. هرکسی که بهره‌ای از دانش داشته باشد با خواندن آثار او دست خالی برنمی‌گردد.

در ادامه این مراسم غلامعلی حداد عادل - رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی - در سخنانی بیان کرد: دکتر موحد در علم و اخلاق یگانه است. سابقه آشنایی من با او به سال ۵۲ و جلسه فلسفه تطبیقی مرتضی مطهری برمی‌گردد. در سال ۷۴ نیز که من ریاست فرهنگستان را بر عهده گرفتم او را برای عضویت پیوسته این مجموعه به شورا معرفی کردم.

او افزود: دکتر موحد به معنای تمام کلمه دانشمند است و به تمام علوم حوزوی و معارف اسلامی آشناست و بر زبان عربی تسلط دارد. او شعر را می‌شناسد و حتی شعر می‌سراید. تصحیح مقالات شمس او کاری کارستان بود و افق تازه‌ای را در عرصه مولوی‌پژوهی روی محققان گشود. دکتر موحد یکی از سرآمدان مولوی‌پژوهی در جهان است. عرفان مولوی در وجود او اثر کرده است. او در عین استادی بسیار متواضع است و هیچ‌گاه سخنی نمی‌گوید که این معنا از آن متبادر شود که «من این کتاب را نوشته‌ام یا این سخن را گفته‌ام».

حداد عادل در ادامه گفت: او عمیقا دین‌دار است و طی گفت‌وگویی که با سیروس علی‌نژاد داشته، عوامل موثر در دانش خود را آشنایی با قرآن عنوان کرده است. موحد از هرآن‌چه چهره دین را مخدوش می‌سازد، می‌گریزد. او به برگزاری مراسم بزرگداشت خود راضی نبوده و مطمئنم به من برای آن‌چه این‌جا گفتم، خرده خواهد گرفت.

سپس نشان عالی یونسکو با حضور حجت‌الله ایوبی (دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران)، احمد جلالی (سفیر ایران در مقر یونسکو)، سلطان‌زاده (دبیر دفتر منطقه‌ای یونسکو)، محمدرضا شفیعی کدکنی، توفیق سبحانی و فتح‌الله مجتبایی به محمد علی موحد اهدا و همچنین از تمبر یادبود او رونمایی شد.

در بخش بعدی این مراسم محمدعلی موحد در سخنانی نسبت به آموزش و پرورش انتقاد کرد و از دانشجویان حاضر در مراسم خواست «طلبه» باشند.

او اظهار کرد: شرط ادب این است که از کسانی که این مجلس را برگزار کردند، سپاسگزاری کنم. یونسکو دوبار به چشم عنایت به من نگریسته است؛ یک بار ۶۰ سال پیش برای ترجمه «سفرنامه ابن بطوطه» و حالا که در سال‌های پایانی عمرم هستم. واقعیت این است که گوش‌هایم درست نمی‌شنود ولی از حرف‌ها معلوم بود دارند درباره من اغراق می‌کنند.

موحد در ادامه گفت: از همه سروران سپاسگزاری می‌کنم. همان‌طور که شیخ عطار در مقدمه «تذکرة‌الاولیاء» گفته «خواستم به ادارک بزرگان نزدیک شوم»، من هم خواستم به تبعیت از عطار به بزرگان نزدیک باشم. چه خوب کردم که این کار را انجام دادم زیرا سود فراوان بردم و از هرچه فخر و شرف و منزلتی که لایق آن نبودم برخوردار شدم.

او همچنین بیان کرد: من نمی‌دانستم این مراسم قرار است مراسم تجلیل از من باشد و فکر می‌کردم رونمایی از ترجمه مقالات شمس توسط «شارل هانری دوفوشه‌کور» است و حتی از معصومی همدانی خواستم سخنران اصلی این ماجرا باشد. من به ناچار تن به این قضا دادم، اما می‌خواهم در این‌جا به دو مورد اشاره کنم. زمانی که یونسکو تشکیل شد یکی از وظایف آن کمک به پیشرفت سوادآموزی و ارتقای سطح فرهنگ و تربیت نسل جوان کشورهای عضو عنوان شد، اما نظام آموزش رسمی ما دچار آفت‌های مهلکی است و از دانش‌آموزان و دانشجویان تا اساتید از این نظام شکایت دارند؛ نظامی ناکارآمد که شور و شوق را در جوانان می‌کشد و مانع شکوفایی استعدادهای آن‌ها می‌شود. وقت آن‌ها را تلف می‌کند و شمع اشتیاق را در وجودشان خاموش می‌کند.

این مولوی‌پژوه در ادامه گفت: من بارها این نوحه‌سرایی را انجام دادم. واقعا مایه تاسف است که نظام رسمی آموزش ما این بلا را سر دانش‌آموزان می‌آورد. نمی‌دانم یونسکو فقط درگیر این است که فلان امامزاده را خراب کردند و یا فلان بازارچه کهنه را ثبت کنند، آیا امکانات و مقدورات ندارد که به دانش بپردازد؟ آن‌ها می‌توانند کمک و نظر بدهند تا این نظام آموزشی اصلاح شود. محض رضای خدا کاری کنید تا این سیستم از این وضعیت خارج شود.

محمدعلی موحد خطاب به دانشجویان حاضر در این جلسه اظهار کرد: در این مراسم بارها نام شمس و مولانا برده شد، حتی عنوانی که «دوفوشه‌کور» برای ترجمه مقالات در نظر گرفته، «در طلب گوهر» است که این عنوان را از شمس گرفته است. این مساله طلب چیست؟ جوانان باید به این موضوع توجه کنند. می‌گویند فرقی که انسان قبل از رنسانس و بعد از رنسانس دارد این است که انسان قبل از رنسانس منفعل است و بعد از آن کنش‌گر و زیادی‌طلب است. اگر شاخص انسان مدرن این است، شمس و مولانا نیز به آن توجه داشته‌اند. طلب و فزون‌خواهی از ارکان مهم آثار مولاناست. او از انسان‌ها می‌خواهد تا قانع‌ نباشند و متوقف نشوند. من از شما می‌خواهم درباره طلب فکر کنید و من را دعا کنید.

در پایان کبیری - نماینده مردم خوی در مجلس - کلید طلایی این شهر و سردیس مطلای شمس را به محمدعلی موحد اهدا کرد. همچنین اهدای تندیس نقره‌ای دانشگاه تهران و والاترین نشان این دانشگاه، اهدای تقدیرنامه پژوهشگاه علوم انسانی، اهدای کلیات شمس تبریزی از طرف پژوهشگاه حکمت و فلسفه و... از دیگر برنامه‌های این مراسم بود.

این مراسم با حضور افرادی همچون آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد، شهیندخت مولاوردی و تعداد زیادی از چهره‌های فرهنگی و ادبی همراه بود.

محمدعلی موحد حقوقدان و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تاریخ‌نگار و عرفان‌پژوه است که در طول زندگی خود همواره مشغول تحقیق، تالیف و ترجمه بوده و آثار شاخصی از خود به یادگار گذاشته است. از مهم‌ترین آثار او تحقیق در متون عرفانی، به‌ویژه چاپ انتقادی مقالات شمس تبریزی است. 

انتهای پیام