"حمید سهیلی" تاریخ را در دوران بی‌تاریخی تجربه کرد

، مراسم نکوداشت حمید سهیلی ـ مستندساز حوزه معماری و میراث فرهنگی ـ از سوی انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند و با مشارکت گروه سینمایی هنر و تجربه عصر سه شنبه ٢١ خرداد ماه در سالن سیف‌الله داد خانه سینما با حضور برخی مدیران، هنرمندان و علاقه مندان برگزار شد.

آیدین آغداشلو، پیروز کلانتری، ارد عطارپور، شادمهر راستین، علی دهکردی، لادن طاهری، منوچهر شاهسواری، جعفر صانعی مقدم، سید محمد مهدی طباطبایی نژاد، فریبا فرزام، محمد صادق دهقانی، اسماعیل میرفخرایی، مهرداد اسکویی، حمید جعفری، سید محمد بهشتی، پژمان مظاهری‌پور،مریم حق‌پناه و... از جمله مدیران و هنرمندان حاضر در این مراسم بودند.

در ابتدای مراسم همایون امامی پیشکسوت سینمای مستند که اجرای مراسم را برعهده داشت، به بیوگرافی و فعالیت‌های هنری حمید سهیلی اشاره کرد.

در ادامه حمید سهیلی و همسرش به جمع حاضران پیوستند و برای چند دقیقه‌ای مورد تشویق حاضران قرار گرفتند.

سپس ویدئویی از بخش‌هایی از فعالیت‌های هنری حمید سهیلی برای حاضران پخش شد.

او در سینمای مستند خود، استناد را زنده می‌کند

در بخش بعدی پیروز کلانتری مستندساز به روی صحنه آمد و در سخنانی درباره نوع مواجه با فیلم‌های سهیلی چنین گفت: سینمای ما اساساً شکلی در دهه چهل پیدا می‌کند، به طوری که سینمای مستند فاخر به دو نوع سینمای مستند تجربی‌گری است و سینمای هنری که استناد در آن گم می‌شود، تقسیم می‌شود. اما حمید سهیلی در سینمای مستند خود، استناد را زنده می‌کند. به نوعی سینما برای سهیلی ابزار است، برای او موضوع فیلم‌هایش و جهان تاریخی اهمیت دارد و سینما ابزاری برای ثبت این موضوعات است. در عین حال او کارش را به درستی ثبت می‌کند و وقایع را گزارش نمی‌دهد.

کارگردان مستند "همایون" در ادامه با بیان اینکه "هر چیزی که ثبت شود قابل ارجاع است ولی گزارش از بین می‌رود" افزود: موضوع جذاب درباره حضور سهیلی در سینمای مستند برای من این است که مجموعه کارهای او مفصل و مداوم است. چیزی که برای ما باقی می‌گذارد، کوچک نیست به این معنا که ما این کارها را می‌توانیم ببینیم و به شکل‌های مختلف با آن‌ها ارتباط بگیریم، کارهای سهیلی نوعی دعوت است.

کلانتری خاطرنشان کرد: ذهن سهیلی مهندسی شده است، مهندسی شده نه به معنای اینکه روایتگری کند. موضوعات را ثبت و سند می‌کند نه گزارش. در دهه ٧٠ می‌گفتیم که بین ما مستندسازان حمید سهیلی در همه موارد شخصی و کاری "جنتلمن" بود. حمید به قائده و مرتب خیلی چیزها را در فیلم‌های خود جای می‌دهد. در تحقیقات، گفتار و انتخاب گفتارخوانی‌ها هر چیزی جای خود را پیدا می‌کند.

او اضافه کرد: سهیلی فردی است که در گذشته سینمای مستند، به استناد و ثبت اهمیت می‌دهد. در دوره بعد از این هنرمند فیلمسازان زیادی بوده‌اند که در ادامه راه او کار کردند اما هنوز این فیلم‌ها به آن چیزی که سهیلی پیشنهاد می‌دهند، توجه نمی‌کنند. این فیلم‌ها تحقیقاتی هستند اما درگیر تصویرگرایی‌اند. پیش از اینکه به سینمای مستند به عنوان هنر نگاه شود به پایداری و در یک فضا باقی ماندن مانند کارهای سهیلی نیازمند است.

آثار سهیلی از سلامت محض بهره‌مندند

آیدین آغداشلو نیز در این مراسم سخنرانی کرد.

این هنرمند نقاش سخنان خود را با یاد کیارستمی شروع کرد و گفت: یک وقتی با عباس کیارستمی درباره فیلم‌هایش صحبت می‌کردیم که چقدر به مستند گونه بودن فیلم‌هایش علاقه دارد و من به او می‌گفتم که تو درباره خودت فیلم می‌سازی، این سینمای مستند هست اما چقدر به واقعیت محض مراجعه شده است؟ بنابراین سینمای مستند به گونه‌ای که گروهی فکر می‌کنند واقعیت محض را ثبت می‌کنند، نیست. از طرفی سینمای مستند بهانه‌ای برای کارگردان‌های خوبی بوده تا در این قالب فیلم بسازند و حرف‌های خودشان را بزنند. گاهی این نوع برخورد تبدیل به شوخی و مضحکه می‌شود.

آغداشلو با بیان اینکه "سینمای مستند بین دو بخش حرکت می‌کند، در بخشی کارگردان فکر می‌کند واقعیت محض را ثبت می‌کند و در بخش دیگر هم بازی در می‌آورد" افزود: سینمای مستند سهیلی در جای درستی حرکت می‌کند، در عین حالی که ثبت می‌کند به یک معنایی هم اشاره می‌کند. به واسطه سال‌ها دوستی با او می‌گویم او درست حرکت کرده و کار کرده است. این به شخصیت او بازمی‌گردد. شاید بخشی از آن تصادفی است و بخشی هم مربوط به امکاناتی است که برای او به وجود آمده، مانند آشنایی با بیضایی، نادر ابراهیمی، بهار … و چقدر باهوش است که از این امکانات سود می‌برد. دوست من اشاره کرد که حمید سهیلی یک جنتلمن بوده و هست، من لفظ "آقا" را می‌گذارم.

او اضافه کرد: شروع کارش با یادگیری بوده و در این مسیر خودش را پیدا و کامل می‌کند. به مرور عاشقی در کارهایش نمود پیدا می‌کند، این نوع عاشقی تماشایش لذت‌بخش است چرا که با کشف همراه است. مجموعه‌ای که درباره معماری ایران ساخته ماندگار است چون وقایعی را تجربه و ثبت کرده که شاید امروز بخشی از آن‌ها نباشد. سهیلی آدمی است که جهان اطراف را کشف و نوازش کرده است. سهیلی کار دشواری را انجام داده و شاید اگر در این دوران می‌خواست انجام دهد سخت‌تر بود چراکه تلویزیون آن زمان آنقدر معرفت داشت که ساختار فرهنگ این سرزمین را به نمایش دربیاورد و الان چنین اعتنایی در کار نیست. در نتیجه سهیلی در مقطع درستی با امکانات که فراهم کرد مجموعه‌های خودش را ساخت به طوری که مجموعه او درباره نقاشی ایرانی را می‌توان در کلاسی نمایش داد.

آغداشلو در پایان بیان کرد: در مجموع هرچه که ساخته از سلامت محض برخوردار است چون خودش سالم، درستکار، فروتن، پرکار، شریف است، چنین هنرمندی در تاریخ معاصر هنر ما خیلی نیست. من همیشه به او غبطه می‌خوردم، به آدمی که کارش را دوست دارد و همیشه در کارهایش آنقدر سماجت دارد. او بعد از انقلاب اولین کسی بود که از منی که به عمد قرار بود فراموش شوم، دعوت به همکاری کرد. این نشانه روح پویا و جست‌وجوگر او ست. او آقا و متین است و لبخندی دارد که نمی‌توان به دعوت او، "نه" گفت.

ساخت «معماری ایرانی» در دوران خودش مثل معجزه بود

سخنران بعدی در این نکوداشت ارد عطارپور بود که در سخنان کوتاهی چنین گفت: سابقه دوستی من با سهیلی کمتر از دوستانی است که صحبت کردند. پایمردی آقای سهیلی را همیشه تحسین می‌کردم، این پایمردی نه تنها در اخلاق و برخوردشان بود بلکه در شیوه کاری دنبال کوچک‌ترین فرصت طلبی نبود. نوع فیلم ساختن ایشان و نگاهشان به دنیا، ایران، معماری و شهرسازی از ابتدای کارشان تا بعد از انقلاب همان شکل بود و انقلاب کوچک‌ترین تأثیری در ثبت کاری و مستندهای ایشان نگذاشت.

این مستندساز افزود: آقای سهیلی در عرصه‌های هنر همین شخصی که الان است، در سال ۵۵ هم بود. به همین دلیل سال ۶٢ وقتی فیلم معماری ایرانی آغاز می‌شود یک اتفاق عجیبی رخ می‌دهد. آن دوران تاریخ مورد غضب بود و از دل آن شاهان و خائنین بیرون آمده بودند، ساخت چنین سریالی در سال ۶٢ مثل معجزه بود. فیلمسازان هم این نوع مستند و فیلمسازی را شماتت می‌کردند، آقای سهیلی توجهی نداشت و کار خودش را می‌کرد. چهل سال این بی اعتنایی به نظرات دیگران ادامه یافت. فکر می‌کنم یکی از مهمترین مجموعه‌های تاریخی فیلم معماری ایران است.

این مستندساز در ادامه بیان کرد: این مجموعه، ثبتی از شهرها و وقایع تاریخی ماست که بسیاری از آن‌ها شکل گذشته خود را از دست داده‌اند. این مجموعه سندی برای رجوع به گذشته این اماکن است که آقای سهیلی به جای گذاشتند. در تمام این سال‌های که با او ارتباط داشتم، به وجوهی از شخصیتش پی بردم که این مرد با ثبات و قدرتمند، حضورش مؤثر بوده و چراغ خاموش و بدون تشویق دیگران فیلم‌سازهای بسیاری به سمتی سوق داده که آن‌ها را به عنوان فیلمسازان شاخص می‌شناسیم. حوزه فکری که تعقیب کرد و شناختی که خرج کرد به فیلم‌سازانی که هراس داشتند شجاعت و جرأت داد. سوالی نبود که از آقای سهیلی پرسیده می‌شد و بی پاسخ می‌ماند.

عطارپور در پایان گفت: مجموعه سی و سه قسمتی معماری ایران در یونسکو ثبت شد و در آرشیو صدا و سیما اسکن شد و در حال حاضر برای ثبت منطقه‌ای آن در تلاش هستند. سهیلی می‌خواهد دنیای بهتری برای ما بسازد، بدون اینکه بخواهد چیز زیادی از این دنیا دریافت کند، این خضوغ و خشوع برای من قابل احترام است.

سهیلی در فیلم‌هایش ثبت با سند را برابر کرد

در بخش بعدی از شادمهر راستین برای سخنرانی دعوت شد.
این مستندساز که در حوزه معماری و میراث فرهنگی فعالیت می‌کند، درباره حمید سهیلی گفت: همزمان با پخش «معماری ایران»، «جاده ابریشم» هم پخش می‌شد. بعدها مهندس بهشتی به ما گفتند که «جاده ابریشم» نبوده، جاده شاهی بوده و از آن سریال موسیقی مانده و قابلیت استنادی ندارد و افتخار ما به معماری ایران همین فیلم‌های سهیلی است. هیچ گونه ارتباط بسیار نزدیک با ایشان نداشته‌ام اما همیشه از مستندهای ایشان یاد گرفتم و خیلی ممنون از ایشان که ما را پربار کردند.

او افزود: بیشترین چیزی که من از ایشان یاد گرفتم این است که چطوری یک شخصیت می‌تواند روشنفکر باشد بدون اینکه حس از بالا به پایینی را به دیگران القا کند. آقای سهیلی هیچ وقت نمی‌خواستند چیزی را ثابت کنند و همیشه آن را نشان می‌دادند. سهیلی در فیلم‌هایش ثبت با سند را برابر کرد، سند باید به نوعی قابل ارجاع باشد و نوعی درک تجربی باشد. یکی از چالش‌های معماری درک فضاست، ایشان کاری کردند سندهای قابل ارجاع را درک کنیم. هر کدام از تصاویر شناسا، متمایز و قابل ارجاع شدند و این چیزی است که باعث شد من درک درستی از معماری داشته باشم.

شادمهر راستین در پایان گفت: آقای سهیلی تصاویری که برای فیلم‌هایشان گرفتند یک نگاه مستندگونه به فیلم‌هایشان داشتند و این همان روش تشخصی است که یک روشنفکر بدون اینکه بگوید من می‌دانم، با آرامش و صبر و حوصله آموزش می‌دادند. در حال حاضر اسناد به صورت دیتا ثبت می‌شوند، در حالیکه نیازمندیم که بدانیم اسناد آن دوران و دیتاهای الان چگونه پیوند خورده‌اند. من به چشمان، گوش‌ها و قلم آقا سهیلی حسادت می‌کنم ایشان تاریخ را در دوران بی تاریخی تجربه کردند و تاریخ را زنده می‌دیدند.

فیلم‌های سهیلی تیتراژ نداشت / نام او پای کارهایش ثبت نشده است

در بخش بعدی اسماعیل میرفخرایی مجری سریال «معماری ایرانی» در سخنانی کوتاه به خاطرات خود با حمید سهیلی اشاره کرد و گفت: مناعت طبع را با سهیلی تجربه کردم. تا دیروقت در استادیو گلستان با هم بحث می‌کردیم. زمانیکه من دلخور از شرایط خانه نشینی بودم او به دنبالم آمد و من در یک حالت خاص فیلم‌هایی از او دیدم که تیکه تیکه ایران جلو چشمانم دیدم و سهیلی به من یاد داد که ایران را با تغییراتش دوست داشته باشم.

او با صدایی بغض آلود افزود: من آن زمان به مدرنیته علاقه داشتم ولی سهیلی با مقاومت کارهایش را به سبک خودش می‌ساخت و بعد از تماشای آن‌ها این سخت کوشی او را تحسین می‌کردم. فیلم‌های او تیتراژ ندارد و سهیلی اسمش را پای فیلم‌هایش نگذاشته است.
میرفخرایی در پایان اضافه کرد: سهیلی به من یاد داد تاریخ چیست و چگونه به جلو بروم. سخت کوشی سهیلی همیشه مرا به تعجب وامی‌دارد. هربار دلم می‌گیرد مجموعه معماری ایران را می‌بینم و با امید به آینده ایران زندگی‌ام را ادامه می‌دهم‌.

در ادامه حمید سهیلی و همسرش به روی صحنه آمدند و مورد تشویق حاضران قرار گرفتند.

سهیلی در جملاتی کوتاه گفت: از لطف و حضور شما ممنونم، وقتی به گذشته کاری نگاه می‌کنم، تعدادی از مثال‌هایی که گفته شد برایم زنده شد و باز هم ممنونم از حضور همه شما.

همسر این مستندساز تاریخی ضمن تشکر از حاضران بیان کرد: برای مجموعه معماری ایران که دیدید و ثبت شده باید از پشتیبانی خانواده حمید ممنون باشیم، چون اگر این پشتوانه‌های نبودند این سریال ساخته نمی‌شد. چون خواهر و برادری درکنار او حضور او داشتند. من افتخار می‌کنم در کنار حمید بودم و بزرگ شدم و الآنم خوشحالم که کنار هم هستیم و امیدوارم هرچه زودتر برنامه "کاشان" را شروع کند.

سپس مدیران فرهنگی حاضر در مراسم الواح تقدیری و نشان انجمن صنفی کارگردانان را به حمید سهیلی تقدیم کردند.

منوچهر شاهسواری مدیرعامل خانه سینما به روی صحنه آمد و لوح تقدیری را از طرف خانه سینما به سهیلی تقدیم کرد و امامی متن این لوح را برای حاضران قرائت کرد.

جعفر صانعی مقدم مدیر گروه هنر و تجربه نیز هدیه‌ای را به پاس خدمات این مستندساز به او تقدیم کرد و گفت: امیدوارم افتخار این را داشته باشیم که مجموعه کارهای ایشان را در گروه هنر و تجربه نمایش دهیم.

سید محمد مهدی طباطبایی نژاد مدیر مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی نیز لوح و هدیه‌ای را از طرف این مرکز به این مستندساز تقدیم کرد و گفت: من سال‌های طولانی است با جناب سهیلی آشنایی دارم و امیدوارم سال‌های بسیار سایه ایشان بر سینمای مستند مستدام باشد و شاهد کارهای جدید در سینمای مستند از ایشان باشیم.

سلیم غفوری نیز از طرف شبکه مستند لوحی تقدیم سهیلی کرد و گفت: از خداوند می‌خواهم در صحت و سلامت شاهد کارهای بعدی ایشان باشیم. کارهای قبلی ایشان اسنادی از معماری و تاریخ گذشته ایران است و امیدوارم کارهای بعدی‌شان هم به اینگونه باشد.

لادن طاهری مدیر موزه سینما نیز از این مستندساز تقدیر کرد و گفت: آقای سهیلی جزو معدود فیلم‌سازهایی هستند که خودشان نسخه‌ای از فیلم معماری ایران را در اختیار فیلم‌خانه ملی ایران قرار دادند و گفتند که این فیلم برای همه پژوهشگران، محققین و هر کسی که ایران را دوست دارد، ساختم پس خوشحال می‌شوم این فیلم را در اختیار هم این افراد قرار گیرد. امیدوارم ایشان راهی را که شروع کردند در سلامتی و با موفقیت ادامه دهند.

فریبا فرزام مدیر کمیته حافظه جهانی و سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز از سهیلی تقدیر کرد و گفت: من نماینده کمیته ملی هستم که برنامه‌ای از یونسکو را با عنوان «حافظه جهانی» مدیریت می‌کنم و افتخار می‌کنیم و خودمان را مدیون اثر برجسته آقای سهیلی می‌دانیم که سال گذشته در «حافظه» به ثبت جهانی رسید. هدف برنامه «حافظه جهانی» سینمای مستند است که مجموعه معماری ایرانی آقای سهیلی در این فهرست ملی به ثبت رسید.

او افزود: در همان ابتدای پایه گذاری مرکز خود آقای سهیلی مجموعه راش‌های چهار سریال مستندشان به این سازمان هدیه کردند و من افتخار می‌کنم به عنوان مدیر مجموعه آن را گنج را بدست بیاورم و امروز هم به عنوان مدیر آن مرکز از ایشان تقدیر کنم.

محسن استاد علی رئیس انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند از طرف هیات مدیره انجمن متنی را درباره حمید سهیلی قرائت کرد و سپس از ورهرام دعوت کرد تا و مدال و نشان انجمن را به سهیلی اهدا کند.
 

فرهاد ورهرام_ مستندساز پیشکسوت نیز در جملاتی کوتاه گفت: کار حمید "دالتون معارفی" است و من خیلی خوشحالم اجازه دوستی سالیان سال دارم. من ایشان را جزو اصحاب "دالتون معارف" می‌شناسم.

در بخش پایانی مراسم سید محمد بهشتی درباره حمید سهیلی گفت: می‌خواهیم پاسخ یک سوال را بگویم، چرا حمید سهیلی این خصوصیاتی که حاضران اشاره کردند را دارد؟ اگر در دیده مجنون نشینی، غیر از خوبی لیلی نبینی. حمید سهیلی مجنون فرهنگ این سرزمین است. هر کسی که حالش خوب باشد سازش کوک است، حمید سهیلی سازش کوک است، او تحت تأثیر وقایع روزمره قرار نمی‌گیرد و با کارش انس دارد. سانتی مانتال نیست. از نمونه‌های معدود ایرانی است.
در طول مراسم ویدئو هایی از آثار حمید سهیلی پخش شد.

حمید سهیلی یکی از شناخته شده‌ترین مستندسازان سینمای ایران در حوزه مستند معماری بوده که فعالیت خود را از سال ۵۳ و با دستیاری مجموعه‌های تلویزیونی «آتش بدون دود» و «سفرهای دور و دراز هامی و کامی» آغاز کرد. وی سپس به مدت ۴ دهه در حوزه مستند مشغول به فعالیت شد و مجموعه‌های بسیاری در زمینه‌های فرهنگ و هنر ایرانی به تصویر کشید. از آثار وی می‌توان «بسوی سیمرغ»، «معماری ایرانی»، «رابطه‌های پنهان»، «بافت قدیم شهرهای ایران» را نام برد.

سهیلی بیش از ۲ سال است که به دلیل دیابت در بستر بیماری است و آخرین فیلمش ساخت مستندی با عنوان «قزوین» است.

انتهای پیام