" سیاه بازی" هنری رو به انقراض ‌

‌،‌ درواقع سیاه بازی یا روحوضی (همچنین: تخت حوضی) نوعی نمایش ایرانی همراه با رقص و آواز و موسیقی است که در آن شخصی دارای غلامی سیاه و گیج و گول است و با هم، دست به کارهای خنده داری می‌زنند. از این کلمه به معنی عملیات از پیش طراحی شده برای فریب دیگری نیز استفاده شده‌است و نقش " سیاه " بر پایه موسیقی، کلام، حرکت و رقص استوار و از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نمایش‌های سیاه بازی، تنها یک خط روایی دارند که بازیگران به طور بداهه آن را پیش می‌برند.

سیاه همه جا حضور دارد و از اول تا آخر کار، همه گره‌ها را باز می‌کند و یا همه آن‌ها را او گره می زند و گرچه این کار را با لودگی انجام می‌دهد، اما کاملا هوشیاری و عاقبت اندیش است زیرا اگر از این توانایی ها برخوردار نباشد، نمی‌تواند خواسته‌های خود را عملی کند، در نمایش سیاه بازی آدم‌های بد ذات شکست می‌خورند همه شادی‌ها دوباره بر می گردد و آخر سر هم سیاه تنها می ماند.

علت اینکه به این نوع نمایش "روحوضی" گفته می‌شود این است که در قدیم، خانه‌ها معمولا حوضی داشت که روی آن تخته و فرش و گلیم می‌انداختند و بازیگران به ترتیب اجرای نمایش روی صحنه می‌آمدند و به‌ همین دلیل کم‌کم این نوع نمایش تخته حوضی نام گرفت.

امروزه این سبک تغییر کرده و به سالن‌های تئاتر رفته و می‌بینیم که در نمایش‌های سیاه بازی، دکور بسیار ساده و کم حجم است و عموما شامل چند صندلی و پرده‌های نقاشی شده و یا چیزی شبیه تخت سلطانی می‌شود و همه آنچه که در صحنه دیده می‌شود و سن را پر می‌کند، توسط بدن و بیان و حرکات بازیگران به تجسم در می‌آید.

خیلی از هنرمندان بر این باوند که تئاتر اصیل ایران با سیاه بازی متولد شده است و گویا بعد از تعزیه که پرمخاطب‌ترین هنر نمایش ایرانی است، تخته حوضی یا سیاه بازی معروف و زمانی پررونق ترین اجراهای شاد را به خود اختصاص و مخاطبین عامه را مورد توجه قرار می‌داده است اما امروزه، نمایش روحوضی، هنری رو به زوال است اما سیاه باز معروف شهرمان در تلاش است این هنر را در استان همدان زنده نگه‌دارد و لبخند را بر لبان تماشاچیان بنشان. بر همین اساس به سراغ این هنرمند رفتیم تا علاوه بر آشنایی بیشتر با این عزیز علت افول هنر سیاه بازی را از زبان وی بشنویم.

مصطفی بیگی درباره سال‌های شروع فعالیت‌های هنری خود به خبرنگار ایسنا گفت: حدود بیست وچند سال تئاتر کار می‌کنم. تا سال 79 الی 80 در زمینه کودک فعالیت می‌کردم از 80 به بعد چون تم بازی من بیشتر در سبک طنز بود به کارهای رو حوضی و طنز رو آوردم و به طور تخصصی سیاه بازی را انتخاب کردم و با اساتید زیادی کار کردم. در جشنواره‌های بین المللی و استانی و کشوری نیز شرکت کردم و رتبه آوردم.

بیگی ادامه داد: تمام دغدغه من سیاه بازی است چون سیاه بازی چراغش رو به خاموشی است و بعد فوت بزرگانی چون سعدی افشار، سید حسین یوسفی ذبیح الله ماهری و دیگر سیاه بازان قدیمی ما براین شدیم که چراغ سیاه بازی را روشن نگه‌داریم، بر همین اساس در چند جشنواره بین المللی آیین سنتی نیزشرکت کردم، من هم در تلویزیون و هم در تئاتر کارهای کودک و کارهای که دارای طنز اجتماعی کار تخصصی انجام می‌دهم و امیدوارم این راه ادامه پیدا کند تا همیشه پرچم سیاه بازی بالا باشد.

وی با بیان اینکه سیاه بازی نیاز به حمایت دارد و باید به مراسم شادی و عروسی بازگردد، افزود:" سیاه " به نوعی‌ به عنوان نماینده مردم، از وضعیت سیاسی و اجتماعی جامعه انتقاد می‌کند و عملکرد حکام و ثروتمندان را به باد انتقاد و گاه تمسخر می‌گیرد، همچنین صراحت لهجه و بدن نرم و منعطف بازیگر نقش سیاه ‌به همراه شوخی‌های بکر و گزنده، او را به یک تیپ شیرین، ثابت و همیشگی در ذهن مخاطب ماندگار کرده است.

وی با اشاره به اینکه هدف از این نمایش فقط به قصد سرگرمی، سرخوشی و شاد زیستی نیست، یادآور شد: به مضحکه کشاندن نظم تحمیلی و فروکشیدن صاحبان قدرت و ثروت و جاه و مقام بزرگان و خنداندن تماشاچی برآنها از رویکردهای این نمایش است.

وی با تاکید بر اینکه نباید به هر قیمتی مخاطب را بخندانیم، خاطرنشان کرد: در طی چند سال که این ابزار در دست من است تلاشم بر این بوده خنده‌ای متفکرانه ایجاد کنم و با خنداندن غیر متفکرانه مخالفم بر همین اساس همیشه تلاش کرده‌ام از دل یک ماجرای تلخ طنزی بیرون آورم تا علاوه بر خنداندن دردی دوا شود و مهمترین رسالت یک کمدین یا سیاه باز همین است.

بیگی اظهار کرد: من همواره این مورد را رعایت کردم چراکه وقتی می‌توانیم با بهره‌گیری از تکنیک‌های صحیح این کار را انجام دهیم چرا باید سراغ هجویات برویم؟  

این هنرمند اضافه کرد: هوشمندانه بیان کردن یک مسئله جزو تکنیک‌های یک کمدین است که گاهی به شکل "نعل وارونه" دیده می شود مثلا مسائلی را که مسئولین گاها در رابطه با آن کوتاهی می‌کنند را ما دغدغه خود دانسته و در چارچوب‌های خاص و رعایت موارد اخلاقی به شکل طنز به بیان مسئله می‌پردازم، طوری که به قول خودمان نه سیخ بسورد نه کباب!

وی با تاکید بر اینکه من زبان مردمم نه مسئولین، تصریح کرد: گاهی دوستان به کارم خرده می‌گیرند و گاهی نیز از سوی برخی مسئولین تهدید می‌شوم اما باید گفت که من فرمایشی کار نمی‌کنم بلکه هر کجای این شهر مسئله‌ای ببینم با زبان هنری خود آن را بیان می‌کنم و خوشبختانه در طی سال‌های فعالیتم در این زمینه موفق شده و شاهد رفع برخی مشکلات بوده‌ام.

بیگی با اشاره به اینکه هرگز سعی نکردم که تقلید طنازی را انجام دهم اما از تجربه پیشکسوتان و تکنیک‌های آنان استفاده کردم، یادآور شد: سیاه‌بازی ابتذال نیست‌ و طنزی عمیق است و سیاه باید هر حرفی را در جای مناسب خودش بگوید.

این سیاه باز با بیان اینکه در حال حاضر تعداد سیاه‌بازان در ایران به 20 نفر نمی‌رسد، ادامه داد: این هنر میراثی است گران بها در دست ما و سیاه بازان باید برای ماندگاری آن برای نسل آینده از هیچ کاری دریغ نکنند بر همین اساس ما به دنبال برگزاری کارگاه‌های آموزشی سیاه بازی در همدان هستیم تا از دل این کارگاه‌ها هنرمندانی شکوفا شوند که برای پویایی هرچه بیشتر این سبک هنری تلاش کنند و برای اینکه چراغ این هنر روشن بماند همه مسئولین باید به کمک ما بیایند.

استقبال از نمایش های خیابانی کم شده است

رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان همدان نیز به خبرنگار ایسنا گفت: متاسفانه با گرایش کارگردانان به سمت و سوی نمایش‌های کودک و نوجوان و کمبود نمایش‌های سیاه بازی استقبال از این سبک نیز کم شده است.

کیانوش بهروزپور با تاکید بر اینکه با وجود سیاه بازهای معروف در این استان، این سبک از نمایش رو به فراموشی می‌رود، اظهار کرد: یکی از مهمترین دلیلی که هنرمندان از این مسیر خارج شده‌اند، کمبود استقبال از نمایش‌های سیاه بازی در این استان است.

وی با اشاره به اینکه انتظار می‌رود در این شهر که لغب پایتخت تاریخ و تمدن را به خود گرفته نمایش‌های آیینی و سنتی قوی تولید و اجرا شود، افزود: در راستای تقویت این نوع نمایش‌ها درصدد برگزاری کارگاه سیاه بازی در انجمن نمایش همدان هستیم.

بهروزپور با تاکید بر اینکه ما به دنبال تقویت نمایش‌های سیاه بازی هستیم نه سیاه پروری، ادامه داد: در زمینه‌های دیگری مثل تعزیه و نمایش‌های آیینی نیازمند برگزاری چنین کارگاه‌هایی هستیم.

وی یادآور شد: برگزاری جشنواره بین المللی تئاتر کودک و نوجوان در این شهر و همچنین افراد بیشتر به دنبال نمایش‌های موزیکال هستند و این از دلایل دیگر گرایش هنرمندان به این سمت است.

رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان همدان در پایان به کارگردانان توصیه کرد: با هر متن و نمایشی تماشاگر را جذب نکنید و به جای تمرکز بر پر کردن سالن نمایش، به محتوای نمایش توجه کنید.

میراث سیاه بازی رو به افول است. وضعیت نامناسب اقتصادی و پایین بودن در آمدها موجب شده نسل قدیمی سیاه بازی ایران در تئاتر دیگر تمایل چندانی به حضور در صحنه و اجرای کار نداشته باشند، در حالیکه سیاه بازی از جمله نمایش‌های آیینی کهن ایران زمین به شمار می‌آید. ماندگاری سیاه بازی در ایران نیازمند توجه مسئولان دولتی است چرا که میراث این تئاتر تنها در اختیار چند سیاه باز قدیمی کار است و نسل جوان چندان استقبالی از این شیوه نمایش نداشته و شاید در آینده ای نزدیک شاهد انقراض سیاه بازی در ایران باشیم.

گزارش از:‌ سیما سلطانی، خبرنگار ایسنا، منطقه همدان

دبیر: زهرا حبیب پور
انتهای پیام