بدهی جامعه دانشگاهی به هنرهای مردمی

، مراسم رونمایی از مجموعه دانشنامه «نهضت هنرهای مردمی ایران»، عصر روز دوشنبه (۲۶ فروردین‌ماه) با حضور هادی سیف (مؤلف این مجموعه)، احمد مسجدجامعی (عضو شورای اسلامی شهر تهران)، بهمن نامورمطلق (سرپرست دانشگاه هنرهای اسلامی فرشچیان)، برزین ضرغامی (مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران)، محمدمهدی هراتی (عضو گروه هنرهای سنتی و صنایع دستی فرهنگستان هنر)، محمد دعایی (سرپرست روزنامه «اطلاعات»)، مجید رجبی معمار (مدیر خانه هنرمندان ایران)، رضا رفیع و جمعی از هنرمندان هنرهای سنتی ایران در فرهنگستان هنر برگزار شد.

در مراسم رونمایی از این مجموعه که شامل کتاب‌های «قلمکار نقاشی»، «نقاشی قالی»، «نقش‌آفرینی روی سنگ» و «نقاشی روی چوب» می‌شود بر لزوم احیا و توجه به هنرهای سنتی ایرانی تاکید شد.

در ابتدای مراسم، علیرضا اسماعیلی _ سرپرست فرهنگستان هنر _ در سخنانی کوتاه این مجموعه از هادی سیف را اثری ارزشمند در حوزه پژوهش‌های هنرهای مردمی برشمرد و یادآور شد: کارهای ایشان با قلم شیوا و روان و سبک خاصی که دارند بسیار ارزشمند است. به نسبت سایر پژوهش‌هایی که در این موضوعات انجام شده است و اغلب مونتاژ هستند، کارهای استاد سیف ویژه و ارزشمند است.

بهروز فتحی _ معاون برنامه‌ریزی و توسعه سازمان زیباسازی شهر تهران _ نیز ضمن ارائه توضیحاتی درباره روند چاپ مجموعه دانشنامه «نهضت هنرهای مردمی ایران»، خاطرنشان کرد: اواخر سال قبل این مجموعه کم‌نظیر و پژوهشی استاد سیف منتشر شد. در روز زیباسازی در تاریخ ۲۹ اسفند ماه از کتاب‌هایی که منتشر کرده بودیم رونمایی کردیم، ولی این چهار کتاب را از آن مجموعه جدا کردیم؛ چراکه معتقد بودیم برای این چهار کتاب باید جریان جدایی در نظر گرفت.

کتابی که صدای تیشه فرهاد است

همچنین محمدمهدی هراتی، هنرمند نگارگر از اهمیت هنرهای ایرانی سخن گفت و مروری کوتاه از چهار مجموعه کتاب هادی سیف انجام داد. او با بیان اینکه «هر کدام از این دانشنامه‌ها اثری مستقل است»، یادآور شد: مطلبی که تهیه کرده‌ام در این جهت است که هنوز هم استاد سیف از درد عشق می‌نویسد و به آن عشقی که در هنرمندان وجود دارد می‌پردازد. این مجموعه آثار با دقت بسیار انجام شده است؛ به گونه‌ای که حتی از نظر چاپ، قطع کتاب و حتی انتخاب خط نیز از عناصر ایرانی استفاده شده است.

این هنرمند نگارگر با اشاره به کتاب «نقش‌آفرینی روی سنگ»، گفت: نقش‌آفرینی روی سنگ آدم را یاد تخت جمشید می‌اندازد. کارهایی که روی سنگ انجام داده برای من صدای تیشه افراد است که با کلام موزون استاد عجین شده است. این کتاب هنرها و مشاهیری که فراموش کرده بودیم را به یادمان می‌آورد.

هراتی یادآور شد که دیدن این کتاب‌ها راهی برای نوآوری و خلاقیت هنرمندان ایجاد کرده است.

برای هنرمندان غریب و مهجور سرزمینم

در ادامه هادی سیف، مؤلف مجموعه دانشنامه «نهضت هنرهای مردمی ایران» نیز در سخنانی از تجربه نگارش این چهار جلد کتاب سخن گفت و خاطراتی را از سال‌هایی که درباره هنرهای مردمی پژوهش کرده است، روایت کرد.

او اظهار کرد: حکایت نگارش این کتاب‌ها از زمانی شروع شد که توفقی زیارت استاد شایسته شیرازی، شاگرد کمال‌الملک و زنده‌کننده مکتب زندیه در شیراز به من دست داد. دوستی پدرم با ایشان باعث شده بود که من را به خانه‌اش را بدهد و هم مسئولیتی را بر دوشم بگذارد. اولین بار به من گفت آنچه در طول تاریخ هنر ایران ناشناخته مانده و مظلوم قرار گرفته، سهم ماندگار و بی‌چون و چرای هنرمندان غریب و مهجور این سرزمین است. هنرهایی که در خانه‌های پدری به امانت گذاشته شده و هنرمندانی که عاشقانه، عابدانه و صادقانه در اعتلای هنر ایران، بی‌وسوسه نام ادای دین کردند و عابدانه‌تر از دنیا رفتند.

سیف یادآور شد: این توفیق را خداوند نصیب بنده کرد و نقش اصلی را هنرمندان بزرگ سرزمینم دارند. من یک قلندری و درویشی دوره‌گرد بودم که برزن به برزن و کوچه به کوچه در شهرهای سرزمینم، کوبه‌های زنگاردیده خانه‌های پدری را به صدا در آوردم. حوض‌های شکسته بی‌ماهی، درختان خشکیده، گچ‌بری‌های ترک دیده، نقاشی‌های پوسته‌داده و هنرمندانی که نه نام داشتند و نه نشان من را در این مسیر همراهی کردند.

این پژوهشگر هنرهای ایرانی سخنان خود را اینگونه ادامه داد که: من مدیون همه بوده‌ام؛ از کوچه حصیربافان همدان گرفته تا محله‌های یزد و جای جای شهرهای اصفهان و شیراز. امروز برایم روزی است سرشار از احساس که این احساس را نخست به سید جلیل‌القدر شایسته شیرازی و بعد به تمامی هنرمندان گمنام تقدیم می‌کنم به سید یوسف، نقاش شیرازی که به هنگام فرود آمدن تیر چوبی سقف نابینا شد.

او این حس خود را به دیگر هنرمندانی تقدیم کرد که ضمن بیان نام آنها، سخنانی از زندگی آنها نیز بیان می‌کرد.

بدهکاری بزرگ جامعه مدیریتی و دانشگاهی به هنرهای مردمی

نامور مطلق _ سرپرست دانشگاه هنرهای اسلامی فرشچیان _ نیز از دیگر سخنران این مراسم بود که از اهمیت و لزوم توجه به هنرهای سنتی ایرانی سخن گفت و اظهار کرد که باید نقش این هنرها در زندگی امروزی پررنگ‌تر شود.

او با تاکید بر اینکه «ما در زمینه هنرهای مردمی کم کار کرده‌ایم»، گفت: جامعه مدیریتی و دانشگاهی بدهکاری بزرگی به هنرهای مردمی دارد که باید جبران شود؛ این در حالی است که ایران بهشت هنرهای مردمی است و تنوع جغرافیایی و بومی آن باعث شده که وضعیت استثنایی و خوبی در حوزه فرهنگ‌های عامیانه و مردمی داشته باشیم.

نامور مطلق با بیان اینکه «ایران بیشترین تنوع صنایع دستی در دنیا را دارد»، افزود: اما متأسفانه کارهایی که در این حوزه انجام شده، بسیار نارسا بوده است. هنرهای مردمی با زندگی مردمی عجین بوده‌اند و باعث زیبایی فضای زندگی می‌شدند، اما امروز به خاطر فقدان این هنرها در اطرافمان سلیقه زیبایی‌شناسی مردم کاهش یافته است. زمانی ما در میان این هنرها زندگی می‌کردیم، اما با تغییر سبک زندگی هنرهای مردمی از مردم جا ماندند. امروز باید هنرهای مردمی را به‌روز و در آپارتمان‌ها از آنها استفاده کنیم.

او که زمانی معاونت صنایع دستی را برعهده داشت، اظهار کرد: ما در حالی نسبت به هنرهای مردمی بی‌توجهی کرده‌ایم که این هنرها می‌توانستند در برابر تهاجم فرهنگی ایستادگی کنند.

نامور مطلق بیان کرد: موضوعاتی که تاکنون به آنها اشاره شد، از جمله مواردی است که در این مجموعه کتاب به قلم هادی سیف به آنها پرداخته شده است. سبک این مجموعه بسیار جالب توجه است. نگارش کتاب پُر از شور و هیجان است. البته برخی ممکن است این سبک از نگارش را دوست نداشته باشند و بگویند که منتقد باید ماشین‌وار بنویسد و بی‌طرف باشد؛ اما بسیاری امروز به این باور رسیده‌اند که منتقد باید یک طرف را بگیرد و شور داشته باشند. در نهایت می‌توان گفت که این مجموعه کتاب‌ها ترکیب زیبایی از موضوع، سبک و نگارش هستند.

سرپرست دانشگاه هنرهای اسلامی فرشچیان در ادامه صحبت‌های خود بار دیگر بر بی‌توجهی به هنرهای مردمی تاکید و پیشنهادهایی را نیز در این زمینه عنوان کرد؛ دیده شدن هنرهای مردمی در شهر، برگزاری جشنواره‌های مردمی و به‌روز کردن این هنرها از جمله این پیشنهادت بود که خطاب اغلب آنها نیز سازمان زیباسازی شهر تهران بود.

او در پایان یادآور شد: باید استاد سیف را تکثیر کنیم. ایشان باید شاگردانی تربیت کنند که هم به ایشان کمک کنند و هم اینکه بتوانند چنین پروژه‌هایی را ادامه بدهند.

سوالی که سیل‌های اخیر به آن پاسخ داد

همچنین احمد مسجدجامعی _عضو شورای شهر تهران _ با بیان اینکه «ما قدر فرهنگ، میراث و هنر خودمان را نمی‌دانیم»، گفت: این سیل‌های اخیر به یک سوالی پاسخ داد یا طرح این سوال را جدی کرد که چطور است که در لرستان پلی که قدمت ۱۰۰ ساله دارد، باقی ماند، اما این پل‌های جدید در مقابل سیل از بین رفتند؟ این تجربه را در زلزله بم نیز داشتیم و شاهد بودیم بناهای قدیمی در برابر زلزله مقاومت کردند، ولی بناهای جدید بیشتر آسیب دیدند.

او ادامه داد: یادم است طبقه دوم پل صدر که ساخته می‌شد، گزارشی دادند که چقدر دقت فنی این پل فراوان است. در همان جلسه‌ای که این گزارش اعلام شد، گفتم لطفاً زیاد از این حرف‌ها نگویید، چون به ما برمی‌خورد! ۴۰۰ سال پیش در اصفهان سی‌وسه پل را ساختند که قرار بود مال‌رو باشد، اما تا همین چند دهه پیش اتوبوس هم از روی آن رد می‌شد. واقعاً برای ما که این سابقه پل‌سازی را داریم، سزاوار است که این‌قدر برای ساخت پل صدر به هیجان بیاییم؟

مسجدجامعی با بیان اینکه «ما در حوزه هنر پیشرفتی نداشته‌، به این میراث ارزشمند توجه نکرده و قدر اساتید این حوزه را هم ندانسته‌ایم»، اظهار کرد: ما حتی زندگی هنرمندان را هم مدون نکرده‌ایم که البته تواضع آنها نیز کار را مشکل‌تر کرد. عموماً افرادی که در این حوزه‌ها هستند، به قدری تواضع دارند و در کارشان غرق هستند ضرورتی به بیان نمی‌بینند.

این عضو شورای شهر یادآور شد: به طور کلی در جامعه امروز نگاه ما به عالم و هنر تغییر کرده است. ما باید از ظرفیت‌های امروز در هنرهایمان استفاده کنیم. حتماً با ظرفیت‌های جدید می‌توان کارهای بزرگی با شناسنامه این سرزمین انجام داد.

*در بخش پایانی مراسم از دانشنامه «نهضت هنرهای مردمی ایران» رونمایی شد.

انتهای پیام