تحلیلی بر نمایش «سوآرم» از کشور مجارستان

در سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئأتر فجر، تالار قشقایی تئأتر شهر پذیرای نمایشی از کشور مجارستان است. «سوآرم» نامی است که «گابور گودا» نویسنده و کارگردان نمایش برای آن برگزیده‌ است. سوآرم در فرهنگ لغت به معنای گروه، دسته، ازدحام و ... آمده‌ است، نامی که نویسنده از آن به‌عنوان هدف محور دراماتیک خود بهره‌ می‌برد. نمایش «سوآرم» از دیدگاه ریخت‌شناسی دراماتیک، از گونه «پرفورمنس»، با محتوایی اومانیستی و در فرمتی مدرن، به روی صحنه اجرا می‌شود.

«گابور گودا»، نویسنده و کارگردان نمایش، در آغاز نمایش و به زبان انگلیسی، توضیحاتی را در بیان شکل‌گیری و روند اجرای این پرفورمنس بیان می‌کند. پس از دراختیارگذاری لیزرپوینت‌ها برای تماشاگران، ابتدا تمرین پرتاب نقطه به صفحه روبه‌روی تماشاگران و سپس تمرین پرتاب نقطه‌های لیزر پوینت به دایره بک‌گراند روبه‌رو انجام می‌شود و در ادامه، از تماشاگران خواسته‌ می‌شود تا لیزرپوینت‌های خود را با هماهنگی یکدیگر به طرفی دلخواه حرکت دهند، که این خود، تمرین و آزمونی است برای سنجش هماهنگی یک جمع در تصمیم‌گیری گروهی، یعنی هدفی که نویسنده و کارگردان، برای رسیدن به اندیشه خِرد جمعی، آن را دنبال می‌کند.

پس از آن، تمرین پرتاب همین نقطه به دوایر بخش‌بندی‌ شده با توجه به گزینه‌های مربوط به جنسیت، ملیت، موزیک و دیگر علاقه‌مندی‌های شخصی هر انسان، انجام می‌شود. این تمرینات، در پنهان، اعتراف تماشاگران به وجود و بودن همه تماشاگران در میان اقشار مختلف مردم را دارد و این یعنی بودن همه انسان‌ها در یک گروه بزرگ جمعیتی روی کره زمین. پس از آن، از تماشاگران خواسته‌می‌شود تا این نقطه‌ها را به روی بدن رقصنده روی صحنه پرتاب کنند و پس از ورود این نقطه‌ها به جیب رقصنده، همگی لیزرپوینت‌های خود را خاموش کنند.

با رسیدن به این مرحله، رقصنده، همه نقاط قرمز واردشده به بدن خود را به نقاط سفید به نشانه روشنایی و دانایی، تبدیل می‌کند و همه این نقاط، یعنی همه این گروه تماشاگران را با هماهنگی و ریتم موزیک زنده روی صحنه به رقص درمی‌آورد تا وجود تصمیم گروهی، هماهنگی و هدف را در این حرکت هماهنگ نقاط، به همه ما نشان دهد. رقصنده با نقاط سفید درون بدنش شروع به رقصیدن می‌کند و با این رقص، نشان می‌دهد که همه نقاط با یکدیگر هماهنگ، همدل و هدفمند هستند. این نقاط در ادامه رقص رقصنده، به خطوط سفید تبدیل می‌شوند که دست‌های رقصنده را با بال‌های پرنده همسان‌سازی و به ذهن تداعی می‌کنند.

کم‌کم، حرکات رقصنده روی صحنه با فیلم حرکت گروهی پرندگان مهاجر روی بک‌گراند صحنه، که به‌صورت گروهی کوچ می‌کنند، هماهنگ می‌شود. رقصنده از بازی خارج می‌شود و اینک پرندگان هستند که روی بک‌گراند صحنه، هماهنگی، خِرد جمعی، تصمیم گروهی و حرکت گروهی هدفمند را به نمایش می‌گذارند. نوازندگان و رقصنده‌ها از مدار نوازندگی خارج می‌شوند و از حرکت باز می‌ایستند و می‌میرند. سپس مترونوم‌ها به صدا درمی‌آیند، حرکت می‌کنند، می‌ایستند و سپس با ایستادن مترونوم‌ها، همه چیز خاموش می‌شود و می‌میرد و نمایش پایان می‌پذیرد.

کارگردانی این پرفورمنس، در اجرایی مینی‌مالیستی و به دور از هر گونه بهره‌گیری از عوامل و عناصر غیرضروری مانند بازیگران و اکسسوار صحنه انجام می‌شود. «سوآرم»، نمایشی است که تماشاگران، بازیگران آنند. این نمایش در تکنیک برشت، با هدف فاصله‌گذاری و در نوع مشارکتی خود، با مشارکت تماشاگر در اجرا و پیشبرد نمایشنامه و تنها با مشارکت نور لیزرپوینت های تماشاگران، در نهایت، نمایشی را می‌سازد که از آن، معنای ارتباط، اندیشه و خِرد جمعی، تصمیم‌گیری گروهی، هماهنگی و یکی‌شدن، که همانا نام نمایش است، روی صحنه به محک تجربه گذارده‌ می‌شود.

آنچه در زیربافت این نمایش دیده‌ می‌شود، نکته‌ای است بسیار ظریف که اگرچه نویسنده و کارگردان روی بیان آن تأکید نمی‌گذارد ولی شاید بزرگترین رهاورد این گونه از اندیشه‌ورزی و تصمیم‌گیری گروهی باشد و آن این حقیقت بزرگ است که در خِرد جمعی و تصمیم‌گیری‌های گروهی، الزاماً نیازی به «ترکیب» اجزا نیست و هر عضو گروه، با حفظ اندیشه، سلایق و علایق شخصی‌اش و تنها با پذیرش سهم اندیشگی و جایگاه تصمیم‌گیری فردی خود در یک گروه، می‌تواند فرصت اندیشه‌ورزی و تصمیم‌گیری گروهی را در جمع ایجاد نماید.

نمایش، پیامی دارد به وسعت هفت میلیارد لیزرپوینت و هفت میلیارد حرکت از هفت میلیارد انسان روی زمین، که در تجمع و هماهنگی شان می‌توانند بزرگترین ارتباط، همدلی و حرکت را از هر ملیت، جنسیت، ‌نژاد، علاقه و سلیقه، روی کره زمین بیافرینند. فرصت و زمان برای ارتباط، هماهنگی و یکی‌شدن انسان‌ها، محدود است. فرصت برای یکی‌شدن محدود است.

بهنام حبیبی