شفافیت مالی؛ راهکار مبارزه با فساد مالی سازمان یافته

، مجموعه تلاش‌های صورت گرفته جامعه جهانی در قالب پژوهش‌ها، پویش‌ها و کمپین های برگزار شده برای نیل به سمت شفافیت مالی نشان می دهد در حالی که شفافیت مالی می‌تواند به نتایج مثبت توسعه پایدار کشورها و بهبود شرایط سازمان ها کمک شایان کند، اما همچنان بسیاری از دولت ها و متولیان امر، در برابر درخواست ها برای شفافیت و پاسخگویی بیشتر مقاومت می کنند. البته ناگفته نماند دستیابی به بستر شفافیت مالی و پاسخگویی بهتر در مقابل عملکردها، به مجموعه ای از عوامل مانند نظارت فعال نهادهای عمومی، رسانه های متعهد و مسئول و مداخلات هوشمند جامعه بین المللی بستگی دارد. در سال های اخیر، برنامه های مدون بازیگران بین المللی در قالب پویش های عمومی و ارائه مشوق ها، به طور چشمگیری ارتقا یافته است و به طور فزاینده ای به تغییر پویایی وضعیت شفافیت مالی در برخی کشورها کمک کرده است. با این حال، هنوز به تحقیقات بیشتری برای درک کامل ما نسبت به اینکه چگونه شفافیت مالی در بستر داخلی و بین المللی، می‌تواند منجر به افزایش سطح رضایت عمومی و افزایش رفاه شود، نیاز است. در بخش سوم این مجموعه مقالات، نگاه جهانی به مسئله شفافیت مالی مورد بررسی و تبیین قرار می‌گیرد.

شفافیت مالی؛ راهکاری برای مبارزه با فساد مالی سازمان یافته

در سال‌های اخیر، متولیان حوزه مالی در سراسر جهان، به اهمیت بیش از پیش شفافیت مالی در پیشبرد اهداف متعالی حکمرانی خوب و دستیابی به یک توسعه پایدار و رفاه عمومی مستمر پی برده اند که در ادامه برخی از آنها را ملاحظه می کنید:

سازمان شفافیت بین الملل در سال ۲۰۱۷، بر مبنای شاخص ادراک فساد، از گزارش فساد مالی بالاتر از حد استاندارد در بیش از دو سوم کشورهای جهان خبر داد و این موضوع را فاجعه ای بسیار نگران کننده خواند. در بخشی از این گزارش عنوان گردید که " شفافیت مالی به عنوان یک استراتژی ضروری برای جلوگیری از اتلاف منابع مالی بسیاری از سازمان ها و نهادهای حاکمیتی و خصوصی و راهکاری برای مبارزه با فسادهای مالی سازمان یافته، مورد توجه است".

همچین در یکی از پنج توصیه پایانی این گزارش آماده است که اگر جامعه مدنی، سازمان های مردم نهاد و دولت‌ها به دنبال افزایش شفافیت مالی، توسعه پایدار، افزایش رفاه عمومی، افزایش پاسخگویی حاکمیت و از همه مهم‌تر، کاهش و از بین رفتن فرصت‌های فساد زا هستند، راهی جز حرکت به سوی شفافیت مالی در قالب طراحی و ترویج قوانین مبتنی بر دسترسی عمومی به اطلاعات کامل مالی ندارند.  

صندوق بین‌المللی پول در گزارشی در ماه می سال ۲۰۲۰ با عنوان" فساد: هزینه‌ها و استراتژی‌های کاهش‌دهنده" اعلام کرد:

" مطالعات زیادی نشان می‌دهد که همبستگی مثبتی بین فساد و عدم شفافیت بودجه وجود دارد. لذا شفافیت مالی علاوه بر اینکه یک پیش نیاز کلی برای عملکرد مناسب بازار محسوب می شود، سیاستی حیاتی و موثر در مبارزه علیه فسادهای مالی سازمان یافته نیز می باشد. شفافیت با اجازه دادن به بازار برای ارزیابی مستمر و برقراری ساختار مبتنی بر نظم و انضباط، نقش مهمی در تضمین تخصیص کارآمد منابع ایفا می کند. شفافیت می‌تواند نقش کلیدی در پیشگیری از فساد و ترویج حکمرانی خوب ایفا کند. شفافیت می تواند به طور موثر از رفتارهای غیرقانونی جلوگیری کند"

گزارش سال ۲۰۲۱ سازمان همکاری های تجاری ایالات متحده بیان می کند:

"بهره‌وری، شفافیت و مسئولیت‌پذیری مؤثر، ذاتاً به هم مرتبط هستند. شواهد تجربی نشان داده است که عدم شفافیت می تواند بر بهره روی و رشد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی یک کشور تأثیر منفی بگذارد و شفافیت یک عنصر اصلی برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و بهبود زندگی است. حال ما معتقدیم و پیشنهاد می دهیم که ارتقا شفافیت مالی و افزایش پاسخگویی دولت ها را می‌توان از طریق گسترش دسترسی به فناوری‌های جدید در سرتاسر جهان ایجاد کرد. واضح است که پیشرفت‌های تکنولوژیکی، به دولت‌ها ابزارهای مؤثرتری جهت شناسایی و جلوگیری از فسادهای مالی سازمان یافته می دهد و با مشارکت بخش خصوصی، دولت‌ها می‌توانند حتی از منابع بیشتری برای ایجاد بستر شفافیت استفاده کنند تا برای شهروندان، مولدتر، کارآمدتر و ارزشمندتر شوند. افزایش شفافیت در عملکرد مالی یک دولت یا سازمان از طریق تکنولوژی های نوآورانه، موجب صرفه‌جویی و جلوگیری از هدررفت میلیون ها دلار بودجه می‌شود که می‌توان از آن برای خدمات بهتر به شهروندان و تقویت زیر ساخت های یک کشور استفاده کرد. زیرا ما معتقدیم با ظهور کشورهای قوی تر، اقتصاد جهانیِ قوی تری خواهیم داشت. لذا ما متعهد می‌شویم که جامعه مدنی و فرآیندهای تجاری را همراه کنیم تا رویکردهای نوآورانه را برای استفاده از فناوری‌های جدید در جهت پیشبرد اهداف متعالی حوزه شفافیت مالی، شناسایی و ترویج کنیم"

آیا عدم شفافیت مالی می تواند موجب بی ثباتی کلان اقتصادی شود؟

طبق تحقیقات مرکز اقتصاد اجتماعی سازمان ملل در سال ۲۰۲۱، استانداردهای شفافیت مالی ضعیف می تواند عواقب کلان اقتصادی برای کشورهای توسعه یافته و پیشرفته و خطرات مالی جبران ناپذیر برای اقتصادهای در حال توسعه داشته باشد و در نهایت، منجر به استرس مالی شدید در یک دوره میان مدت تا بلند مدت برای اقتصاد جهانی شود.

صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۱۸، یک بررسی جامع از خطرات مالی گذشته و پیش روی جهان انجام داد و به دنبال منابع چالش برانگیز مالی دولت ها در ۸۰ کشور در طی سال های ۱۹۹۰-۲۰۱۷ بود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، عدم گزارشگری مالی شفاف توسط دولت ها و سازمان های متبوع، عدم تمایل به آگاهی عمومی از هزینه های طبقه بندی شده ی بودجه در درآمدها و هزینه کرد، منجر به بی ثباتی اقتصادی کشورهای مورد مطالعه در یک دوره ۲۷ ساله شده است و در برخی کشورها حتی منجر  به زوال اجتماعی و از هم پاشیدگی نظام سیاسی شده است.

لذا به استناد این پژوهش ها و مطالعات متعدد صورت گرفته در این زمینه در سال های اخیر، می توان دریافت که عدم توجه به شفافیت مالی و عدم تمایل برای ایجاد این بستر، قطعا موجبات چالش های اقتصادی بنیادین و به تبع آن، فروپاشی نظام اجتماعی و سیاسی را فراهم خواهد کرد.

داده‌ها در مورد شفافیت مالی، کارآیی و فساد در کشورهای توسعه یافته چه می‌گویند؟

در سال ۲۰۱۹، پژوهشی با حضور ۳۷ دانشمند از ۱۴ دپارتمان مطرح اقتصاد و مالی در جهان در دانشگاه استنفورد آغاز به کار کرد و طی ۸ ماه پژوهش و داده کاوی مستمر، عملکرد کشورهای توسعه یافته و اقتصادهای ثروتمند و پیشرفته را  در حوزه شفافیت مالی بررسی کرد. نتایج حاصل از این پژوهش در گزارشی ۱۷۰۰ صفحه ای با عنوان  " داده ها در مورد شفافیت مالی، کارآیی و فساد در کشورهای توسعه یافته چه می گویند؟" منتشر شد. یافته های این پژوهش عظیم نشان داد که شفافیت مالی با نتایج اقتصادی و مالی بهتر در کشورهای توسعه یافته و اقتصادهای پیشرفته ارتباط دارد. همچنین مشخص گردید، شفافیت مالی با بهبود دسترسی به بازار، کاهش هزینه های تأمین مالی، راندمان بهتر سرمایه گذاری عمومی و جمع آوری درآمد و بهبود درک فساد همبستگی دارد. در ادامه، برخی تحلیل های مهم و قابل تامل از این گزارش مفصل، آورده شده است:

*ارتقا شفافیت مالی با بهبود دسترسی به بازار در کشورهای پیشرفته، ارتباط مستقیم و همبستگی مثبت دارد.

* امور مالی شفاف تر باعث افزایش اعتماد در بین فعالان در بازارهای مالی می شود.

*اصلاح سیاست های حوزه شفافیت داده ها مانند پذیرش ابتکارات استاندارد داده های صندوق بین المللی پول و گسترش اوراق قرضه حاکمیتی، موجب بهبود ساختار اقتصادی کشورهای پیشرفته و در حال توسعه می شود.

* شفافیت مالی بالاتر باعث کاهش نرخ بهره حاکمیت و کاهش استقراض از دول خارجی می شود.

* شفافیت مالی با بدهی عمومی منفی دولت ارتباط مستقیم دارد.

* شفافیت مالی بالا شامل باز بودن بودجه و مدیریت خوب مالی با جلوگیری از لغزش های مالی بزرگ در سطح ملی و بین المللی همبستگی دارد. باز بودن بودجه ( به خصوص هنگامی که با درجه بالایی از آزادی مطبوعات و دسترسی گسترده به فن آوری های دیجیتال همراه باشد)  می تواند باعث افزایش کارایی دولت و کاهش فرصت های فساد و ثبات اقتصادی وسیاسی شود

* شفافیت مالی با کارآیی سرمایه گذاری عمومی ارتباط مثبت دارد

*شفافیت مالی بالا با کنترل فساد رابطه مستقیم دارد. همبستگی آماری نسبتا قوی بین شفافیت مالی و ادراک شاخص های فساد از جمله شاخص فساد گروه بین المللی ریسک بحران و شاخص ادراک فساد سازمان شفافیت بین الملل، وجود دارد. البته ناگفته نماند که کنترل فساد با درآمد سرانه بالا، پاسخگویی مستمر دولت، ثبات سیاسی و عدم خشونت، حاکمیت قانون و سهولت در انجام کارها نیز رابطه ی مستقیم دارد.

سید مهدی میرحسینی

منابع:

۱. Allen, W., and Parry, T., (۲۰۲۰),”Fiscal Transparency in EU Accession Countries: Progress and Future Challenges‟,  IMF Working Paper ۰۳/۱۶۳. Washington, DC, United States: International Monetary Fund.

۲. Alt J.E., and Lassen D. D.,(۲۰۲۱) ,”Fiscal Transparency, Political Parties, and Debt in OECD Countries”, European Economic Review, Volume ۵۰, Issue ۶, pp. ۱۴۰۳–۳۹.

۳. Alt, J.E., Lassen, D., and Rose, S.,(۲۰۱۷),”The Causes of Fiscal Transparency: Evidence from the American States”, EPRU Working Paper ۰۶-۰۲. Copenhagen, Denmark: University of Copenhagen, Department of Economics, Economic Policy Research Unit.

۴. Hameed, F. (۲۰۱۵),” Fiscal transparency and economic outcomes,” IMF Working Paper,WP/۰۵/۲۲۵.Washington, DC: International Monetary Fund.

۵. Heald, D. (۲۰۱۳),” Fiscal transparency: Concepts, measurement and UK practice”, Public Administration, ۸۱(۴), ۷۲۳–۷۵۹.

۶. Hallerberg, Mark., Strauch, R., and von Hagen, J., (۲۰۰۹),”Fiscal Governance: Evidence from Europe‟, , Cambridge: Cambridge University Press.

۷. Alt, J. E., Lassen, D. D., & Rose, S. (۲۰۲۰),” The causes of fiscal transparency: Evidence from the US States,” IMF Staff Papers, ۵۳(Special Issue), ۳۰–۵۷.

۸. Andreula ,Nicoló , Chong, Alberto , Jorge, Guillén(۲۰۱۹),”Institutional Quality and Fiscal Transparency”, Inter-American Development Bank/ IDB working paper series ; ۱۲۵.

۹. BEATTRICE VLADU, ALINA and CUZDRIOREAN, DAN DACIAN,” Financial transparency and earnings management: insights from the last decade leading journals published research”, Revista de Comptabilitat i Direcció, Vol. ۱۶, any ۲۰۱۳, pp. ۱۲۹-۱۶۰.

۱۰. Arbatli ,Elif & Escolano ,Julio(۲۰۱۲),” Fiscal Transparency, Fiscal Performance and Credit Ratings”, IMF Working Paper, International Monetary Fund, Publication Services

۱۱. Akitoby, Bernardin and et.al(۲۰۲۰),”Improving Fiscal Transparency to Raise Government Efficiency and Reduce Corruption Vulnerabilities in Central, Eastern, and Southeastern Europe FUND”, IMF Working Paper, International Monetary Fund, Publication Services

۱۲. Montes, Gabriel Caldas & Bastos, Júlio Cesar Albuquerque & de Oliveira, Ana Jordânia(۲۰۱۹), "Fiscal transparency, government effectiveness and government spending efficiency: Some international evidence based on panel data approach", Economic Modelling, Elsevier, vol. ۷۹(C), pages ۲۱۱-۲۲۵.