ذخایر طلای ایران و جهان چقدر است؟

در اقتصاد، مفهوم انباشت طلا را در بانک‌های مرکزی و به‌عنوان یک پشتوانه برای پول ملی هر کشوری می‌شناسند و کمتر کشوری در دنیا وجود دارد که مردم برای سرمایه‌گذاری به سمت خرید طلا یا ارز بروند و از فعالیت‌های سازنده اقتصاد یا سرمایه‌گذاری در مسیر تولید و ارزش‌افزایی استقبال نکنند. اما در ایران پس‌اندازها معمولا به شکل‌ خاص ایران و تا ٤٠‌درصد بالا می‌رود تا ایران هم در زمینه سرمایه‌گذاری جزو کشورهای پیشرو و برتر در دنیا شود و هم در نوع و روش!

میزان ذخایر طلای بانک مرکزی ایران

یکی از انواع دارایی های بانک مرکزی، میزان دارایی "طلا" در دسترس این نهاد می باشد که یا در داخل کشور موجود بوده و یا در کشورهای خارجی سرمایه گذاری شده است. در ابتدای امر می توان گفت با نگاهی به ترازنامه بانک مرکزی نمی‌توان تفکیک دقیقی از میزان ذخایر داخلی و خارجی طلا برآورد نمود.

بنابراین بهتر است تمرکز خود را در سرفصل «ذخایر طلای آزاد بانک مرکزی» قرار دهیم. در ترازنامه ارقام ریالی مربوط به «ذخایر طلای آزاد بانک مرکزی» درج میشود، به همین دلیل، میتوان با استفاده از ارقام مربوط به «نرخ رسمی دلار» (برای تبدیل رقم ریالی ذخایر طلا به رقم دلاری) و همچنین، «بهای متوسط هر اونس بر حسب دلار» و «ضریب تبدیل اونس به گرم» (برای تبدیل رقم دلاری ذخایر به حجم آنها بر حسب «تن») به مقدار آنها بر حسب تن دست پیدا کرد.
در سال 1395 ترازنامه بانک مرکزی حاکی از آن است که ارزش «ذخایر طلای آزاد» بانک مرکزی 109.6 هزار میلیارد ریال بوده است. همچنین نرخ رسمی تبدیل دلار به ریال در این سال، حدود ۳۲,۴۲۰ ریال بوده است. با استفاده از این نرخ تبدیل، ملاحظه میشود که در سال گفته شده، ارزش ذخایر طلای آزاد بانک مرکزی، حدود 3.38 میلیارد دلار بوده است. در نهایت با توجه به اینکه نرخ متوسط هر اونس طلا در سال 1395 حدود 1240 دلار بوده است، ملاحظه میشود که با در نظر گرفتن ضریب تبدیل اونس به گرم (هر اونس طلا حدود 31.1 گرم است)، ذخایر طلای آزاد بانک مرکزی در سال 1395 ، حدود 85 تن بوده است.
البته باید گفت آمارهای ترازنامه بانک مرکزی از ذکر ارقام مربوط به مقدار ذخایر (بر حسب تن)، ارزش دلاری ذخایر و نرخ‌های تبدیل مورد استفاده برای دارایی‌ها، خودداری کرده است زیرا بعضا مشاهده شده برای ارزش ریالی طلا، نه قیمت‌های روز که قیمت‌های دفتری ثبت شده (برای خرید) هنگام خرید طلا وارد شده است.

ترازنامه و ذخایر طلا

تنها گزارش قابل استناد درخصوص ذخایر خارجی بانک مرکزی، ترازنامه این بانک است. این ترازنامه همانند دیگر ترازنامه‌ها روشن‌کننده دارایی و بدهی‌های بانک مرکزی است. از جمله دارایی‌های بانک مرکزی طلای آزاد این بانک است. طلا، ارز و سهام پشتوانه اسکناس منتشرشده، موجودی اسکناس و پول فلزی، وام‌ها و اعتبار پرداختی و. . . بخش دارایی‌ها را تشکیل می‌دهد. از جمله اقلامی که جزو دارایی بانک مرکزی به حساب می‌آید «طلای آزاد» است. طلای آزاد نشان‌دهنده آن بخش از دارایی‌های بانک مرکزی است که در ازای آن در بخش بدهی‌ها هیچ نوع تعهدی درج نشده است. به زبان ساده‌تر طلای آزاد بخش خالص دارایی‌های بانک پس از کسر آن میزانی است که برای پشتوانه اسکناس منتشرشده بلوکه شده است. معمولا بانک‌های مرکزی به نسبتی از ذخایر ارزی، طلا یا سهام اقدام به انتشار اسکناس می‌کنند؛ بنابراین آنچه به‌عنوان طلای آزاد در ترازنامه درج می‌شود، موجودی است که بانک مرکزی می‌تواند از آن به‌عنوان ذخایر خود یاد کند.

موجودی طلا در ترازنامه 89

در آخرین گزارش ترازنامه بانک مرکزی که به تازگی منتشر شده، میزان ذخایر طلای آزاد این بانک در پایان سال 1389 معادل 4 هزار و 65 میلیارد تومان درج شده‌است. بر اساس گزارش‌های پیوست ترازنامه که بهای اونس و نرخ دلار را در پایان این سال مشخص کرده است، موجودی طلای آزاد کشور تقریبا 95 تن است. این اطلاعات نشان می‌دهد در صورتی که آمار رییس‌کل بانک مرکزی درخصوص موجودی 500 تنی ذخایر طلای بانک مرکزی در اواخر سال 1390 درست باشد، بانک مرکزی طی سال 1390 باید به میزان حدودا 405 تن طلا با ارزش تقریبی 4/20 میلیارد دلار یا 4/22 هزار میلیارد تومان طلا به‌طور خالص (خرید منهای فروش) خریداری کرده باشد. این در حالی است که ترازنامه بانک تغییرات حجم طلا در پایان سال 89 نسبت به سال 88 را اندک نشان می‌دهد.

تغییرات طلا در سال 89

بر اساس گزارش ترازنامه بانک مرکزی، موجودی طلای آزاد بانک مرکزی در پایان سال 1388، به میزان 2 هزار و 952 میلیارد تومان بوده که در پایان سال 89 به 4 هزار 65 میلیارد تومان رسیده است. با توجه به این آمار و با استفاده از ارقام برابری هر اونس طلا با دلار، نرخ برابری دلار با ریال و نیز معادل گرمی هر اونس طلا، می‌توان میزان این موجودی را بر حسب دلار و نیز برحسب گرم (یا تن) مشخص کرد. گزارش ترازنامه در بخش «تحولات بازار ارز و طلا» آن، تصریح کرده میزان برابری هر اونس طلا در سال 1389 با 2/26 درصد افزایش نسبت به میزان سال قبل، به 9/1283 دلار به ازای هر اونس رسید. از طرف دیگر در بخش «نرخ ارزهای عمده در بازار رسمی ارز (بازار بین بانکی)» این گزارش، متوسط نرخ دلار در این سال معادل 1034 تومان مشخص شده‌است. همچنین مطابق استانداردهای فعلی، هر اونس تقریبا معادل با 1/31 گرم در نظر گرفته می‌شود. به این ترتیب با توجه به این متغیرهای تعیین‌کننده ارزش طلا می‌توان مقدار طلای آزاد ذخیره شده در بانک مرکزی در پایان سال 1389 را محاسبه کرد. با استفاده از نرخ برابری در نظر گرفته شده برای دلار به ریال «نرخ 1034 تومان برای هر دلار به‌صورت رسمی» مشخص می‌شود که رقم 4 هزار و 65 میلیارد تومانی اعلام شده، برابر با 3 میلیارد و 931 میلیون دلار می‌شود. با توجه به نرخ گفته شده برای تبدیل اونس به دلار (1283/9 دلار) در این سال، میزان این موجودی در حدود 3 میلیون و 62 هزار اونس یا با در نظر گرفتن تبدیل اونس به گرم، معادل تقریبا 23/95 تن خواهد شد. این روند برای آمار سال 88 نیز قابل تعمیم است. متوسط نرخ دلار در سال 88 معادل 992 تومان بوده است. ارزش هر اونس نیز در پایان این سال 1018 دلار ثبت شده است. موجودی طلای آزاد در سال 89 معادل 2 هزار و 952 میلیارد تومان گزارش شده که با توجه به نرخ دلار این موجودی معادل 2 میلیارد و 975 میلیون دلار بوده است. رقم دلاری موجودی طلا اگر بر مبنای نرخ سال 88 تبدیل به اونس شود (1018 دلار) نتیجه رقمی معادل 2 میلیون و 923 هزار اونس یا تقریبا 9/90 تن خواهد بود که نشان می‌دهد مقدار این موجودی، در پایان سال 1389 نسبت به پایان سال قبل از آن در حدود 33/4 تن افزایش پیدا کرده است. البته اگر ارزش ریالی طلا در سال 88 بر اساس متغیرهای سال 89 محاسبه شود تغییرات موجودی طلا آزاد در حدود 26 تن خواهد بود. اما تبدیل هر دو رقم بر اساس سال‌های 88 و 89 حجم تغییرات را به حدود 4 تن محدود می‌کند؛ بنابراین با در نظر گرفتن تغییرات سال 89 نسبت به سال 88، افزایش400 تنی ذخایر طلا در سال 90 نسبت به سال 89 تغییر بسیار بزرگی به نظر می‌رسد.

ذخایر طلا در ابهام

تا کنون آمارهای متفاوتی از میزان ذخایر طلای بانک مرکزی اعلام شده است. با وجود اینکه در ماه‌های گذشته، محمود بهمنی رییس‌کل پیشین بانک مرکزی آخرین آماری را که در خصوص میزان ذخایر طلای این نهاد ذکر کرد 500 تن بود. البته این آمار مربوط به حجم ذخایر تا اواخر سال 1390 می‌شد و از آن زمان به بعد رقم مشخصی از سوی مسوولان این نهاد اعلام نشده است. هرچند در این بین آمارهای متفاوتی اعلام شده است. به عنوان مثال زمانی رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران از ذخیره 900 تنی طلای کشور سخن گفت. در دوره‌ای دیگر، رییس پیشین دولت از رکورد ذخایر طلای کشور و رسیدن آن به سطوح بی‌سابقه خبر داد و افزود: ذخایر فعلی تا 15 سال مصرف را نیز جوابگو خواهد بود. رییس‌کل پیشین بانک مرکزی نیز در اظهار‌نظر دیگری میزان «مصرف» طلای کشور را معادل 30 تن در سال عنوان کرده‌بود که با توجه بازه 15 ساله اعلام شده آمار 450 تنی را برای موجودی ذخایر طلا به دست می‌دهد. از آنجا که بانک مرکزی تنها مرجع رسمی‌ انتشار آمار در کشور است، اگر آخرین گزارش رییس‌کل پیشین این بانک ملاک قرار داده شود رقم 500 تن باید مبنا گرفته شود.

طلا از سال 89 به بعد

با توجه به موارد ابهام آور گفته شده، در صورتی که به آمارهای بانک مرکزی، یعنی آمار رسمی از ذخایر طلای آزاد این نهاد در پایان سال 1389 (معادل 2/95 تن) و آمار شفاهی رییس‌کل پیشین این بانک از موجودی طلای کشور برای اواخر سال 1390 استناد شود، باید گفت تغییرات قابل ملاحظه‌ای در ذخایر طلای بانک مرکزی در سال 1390 رخ داده است. آمارهای جهانی نشان می‌دهد متوسط قیمت طلا در سال 2011 (تقریبا معادل سال‌1390) 1572 دلار بوده است. از طرفی آمارهای بانک مرکزی نرخ برابری هر دلار را در بازار بین بانکی به طور متوسط معادل 1096 تومان درنظر گرفته که نشان می‌دهد برای اینکه حجم طلای آزاد بانک مرکزی از رقم حدودا 94 تن در پایان سال 89 به رقم 500 تن گفته شده از سوی رییس‌کل بانک مرکزی در پایان سال 90 برسد، در حدود 400 تن یا 63/12 میلیون اونس به ذخایر طلای بانک مرکزی اضافه شود. این میزان افزایش به معنای خرید حدود 20 میلیارد دلار طلا از سوی بانک مرکزی ایران است. معادل ریالی این خرید نیز با توجه به نرخ تبدیل در نظر گرفته شده، در حدود 22 هزار میلیارد تومان خواهد بود. بر اساس گزارش شورای جهانی طلا، در سال 2012 میلادی بانک‌های مرکزی جهان بیش از 534 تن طلا خریداری کردند. این رقم در 49 سال گذشته بی‌سابقه بوده و بالاترین رکورد از سال 1964 میلادی به حساب می‌آید. در سال 2011 نیز که معادل سال 90 است، کل خرید‌ها توسط بخش‌های رسمی در جهان 457 تن بوده است.

(منبع شورای جهانی طلا)

با توجه به این آمار، چگونگی افزایش 400 تن طلا در سال 90 به ذخایر بانک مرکزی می‌تواند محل سوال باشد؟ اما مهم‌ترین سوال با استناد به ترازنامه منتشر شده، حجم «ذخایر طلای آزاد» بانک مرکزی است: آیا رقم 94 تن رسمی قابل استناد است یا آمار 500 تن ادعایی؟

بیشترین ذخایر طلای دنیا در اختیار کدام کشورها قرار دارد؟

طلا، مهم‌ترین فلز گران‌بها که دارای بالاترین امتیاز بازرگانی و اقتصادی در جهان است، در طول ۱۱ سال اخیر بیش از هر نهادی، توسط بانک‌های مرکزی سراسر دنیا خریداری شده است.
طبق داده‌های شورای جهانی طلا (WGC)، در سال ۲۰۲۰ بانک‌های مرکزی سراسر جهان ۲۷۲ هزار و ۹۰۰ تن (۲۷۲.۹ تن) شمش طلا خریداری کرده‌اند که البته رکورد این خرید ۶۰ درصد کمتر از رکورد خریداری‌ شده در سال گذشته است زیرا ادامه شرایط ناشی از کووید -۱۹ باعث شد که بعضی از بانک‌ها به جای خرید، به فکر فروش ذخایر شمش طلا و تزریق نقدینگی باشند. در سال ۲۰۲۰ بانک‌ها در نیمه اول سال اقدام به خرید کردند سه ماهه سوم را بدون خرید طی کرده و در سه ماه آخر سال دوباره خرید را از سر گرفتند.
با این حال، ذخایر طلای ۱۰ بانک مرکزی برتر در زمینه در اختیار داشتن بیشترین ذخایر طلا در سراسر جهان، در طول چند سال اخیر بدون تغییر مانده و بانک‌های مرکزی در کشورهای آمریکا، آلمان، ایتالیا، فرانسه، روسیه، چین، سوئیس، ژاپن، هند و هلند همچنان در جایگاه‌های اول تا دهم لیست مذکور باقی مانده‌اند که در ادامه به معرفی میزان ذخیره هر یک از آن‌ها می‌پردازیم.

ایالات‌ متحده‌ آمریکا

با وجود در اختیار داشتن بزرگ‌ترین منابع رسمی طلا در سراسر جهان، ایالات‌ متحده‌ آمریکا با هشت‌ هزار و ۱۳۳ تن و ۵۰۰ هزار کیلوگرم (۸,۱۳۳.۵ تن) شمش طلا (یعنی مجموع ذخایر طلای سه کشور بعد از خود در لیست) نخستین جایگاه را به خود اختصاص داده است. بیشتر این طلاها در فورت‌ناکس (تأسیسات ارتش ایالات‌ متحده) در کنتاکی و بقیه در ضرابخانه فیلادلفیا، ضرابخانه دنور، دفتر کل تعیین عیار در سانفرانسیسکو و خزانه شمش وست پوینت نگهداری می‌شود. ایالت تگزاس آمریکا نیز به‌منظور حفاظت از طلاهای سرمایه‌گذاران، به افتتاح حساب‌های سپرده‌گذاری شخصی شمش طلا و نگهداری از این سرمایه‌ها در صندوق امانات خود اقدام کرده است.

آلمان

تقاضای خرید طلا در آلمان، پس از ثبت بالاترین رکورد در سال ۲۰۱۶، با کاهشی چشمگیر در سال ۲۰۱۷ مواجه بود. با این حال این کشور پس از بحران مالی جهانی شاهد افزایش مداوم سرمایه‌گذاری روی طلا بوده است و در سال ۲۰۱۷، یک عملیات چهار ساله بازگشت مجموعاً ۶۷۴ تن طلا به خزانه‌های کشور خود از بانک‌های فرانسه و بانک فدرال ذخیره طلا در نیویورک را به پایان رساند و در حال حاضر با در اختیار داشتن سه‌هزار و ۳۶۲ تن و ۴۰۰ هزار کیلوگرم (۳,۳۶۲.۴ تن) طلا، دومین رتبه لیست حاضر را به خود اختصاص داده است.

ایتالیا

ایتالیا در طول چند سال اخیر حجم ذخایر طلای خود را حفظ کرده است. نقش طلا در پروتفوی بانک مرکزی این کشور به عنوان یک اندوخته ایمنی شناخته می‌شود که می‌تواند از جوامع در برابر نوسانات دلار محافظت کند. ایتالیا با در اختیار داشتن دو هزار و ۴۵۱ تن و ۸۰۰ هزار (۲,۴۵۱.۸ تن) کیلوگرم طلا، در سومین جایگاه لیست حاضر قرار دارد.

فرانسه

کشوری که در چهارمین جایگاه لیست برترین کشورها در زمینه ذخیره طلا قرار دارد، فرانسه با دو هزار و ۴۳۶ تن (۲,۴۳۶ تن) طلا است. بانک مرکزی این کشور طی چند سال گذشته مقدار کمی از ذخایر طلای خود را به فروش رسانده است. در حال حاضر ذخایر موجود در این کشور شامل یک‌صد تن سکه طلا و شمش‌های میله‌ای هر یک به وزن ۱۲ کیلوگرم و ۵۰۰ گرم می‌شود. خزانه‌های بانک دوفرانس در پاریس یکی از چهار صندوق امانات و سپرده‌گذاری مورد تأیید صندوق بین‌المللی پول (IMF) است.

روسیه

بانک مرکزی روسیه طی هفت سال گذشته یکی از بزرگترین خریداران طلا بوده است، تا جایی که در سال ۲۰۱۸ از چین پیشی گرفت و پنجمین جایگاه لیست برترین کشورها در زمینه ذخایر طلا را به خود اختصاص داد. در سال ۲۰۱۷، این کشور به منظور پرهیز از نوسانات دلار آمریکا پس از سرد شدن روابطی که با غرب داشت، ۲۲۴ تن شمش طلا خریداری کرد. به منظور تهیه پول نقد برای این خریدها، روسیه به اجبار درصد بالایی از دارایی‌های خود در خزانه‌داری آمریکا را به فروش رساند. این کشور در حال حاضر دو هزار و ۲۹۵ تن و ۴۰۰ هزار کیلوگرم (۲,۲۹۵.۴ تن) ذخیره طلا دارد.

چین

از تابستان سال ۲۰۱۵، دولت چین برای نخستین بار از سال ۲۰۰۹، فعالیت‌های خرید طلای خود را به اشتراک گذاشت. این کشور با یک‌هزار و ۹۴۸ تن و ۳۰۰ هزار کیلوگرم (۱,۹۴۸.۳ تن) طلا در ششمین جایگاه از لیست حاضر قرار دارد با این حال، این فلز زرد رنگ تنها ۳.۳ درصد از ذخایر کلی آن را تشکیل می‌دهد. چین از سال ۲۰۲۱ به بانک‌های داخلی و بین‌المللی خود اجازه داد که برای مقابله با نوسانات ارزی به خرید و فروش طلا اقدام کنند. برآورد می‌شود تا پایان ماه می ۱۵۰ تن طلا به ارزش هشت‌میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار به دارایی‌های این کشور اضافه شود.

سوئیس

سوئیس با بزرگترین ذخایر سرانه طلای جهان در جایگاه هفتم لیست حاضر قرار دارد. این کشور بی‌طرف، در خلال جنگ جهانی دوم به مرکز تجارت طلا در اروپا مبدل، هم با متحدین و هم با متفقین وارد معاملات تجاری شد. امروزه سوئیس بیشتر معاملات طلای خود را با چین و هنگ‌کنگ انجام می‌دهد و دارای یک‌هزار و ۴۰ تن (۱,۰۴۰ تن) طلا است.

ژاپن

ژاپن، سومین قدرت برتر اقتصادی و هشتمین ذخیره‌کننده بزرگ طلا در جهان است. بانک مرکزی این کشور یکی از تأثیرگذارترین بانک‌ها در زمینه کاهش کمّی طلا است که در ژانویه ۲۰۱۶ نرخ بهره را به زیر صفر رساند. این اقدام نقش بسزایی در تقویت تقاضا برای طلا در سراسر جهان داشته است. ژاپن در حال حاضر ۶۷۵ تن و ۲۰۰ هزار کیلوگرم (۷۶۵.۲ تن) طلا در اختیار دارد.

هند

جای تعجب نیست که بانک مرکزی هند یکی از بزرگترین فروشگاه‌های طلا در جهان باشد. این کشور آسیای جنوبی که یک‌میلیارد و ۲۵۰ میلیون نفر جمعیت دارد، دومین مصرف کننده بزرگ طلا در سراسر جهان و یکی از معتبرترین تأثیرگذاران روی تقاضای جهانی طلا است. در طول تاریخ، فصول برگزاری جشنواره و عروسی در هند که از اکتبر تا دسامبر ادامه دارد یکی از بزرگترین منابع بهره‌وری برای تجارت طلا به حساب می‌آید. هند ۷۸۶ تن و ۸۰۰ هزار کیلوگرم (۶۸۷.۸ تن) ذخیره طلا دارد.

هلند

هلند با ۶۱۲ تن و ۵۰۰ هزار کیلوگرم (۶۱۲.۵ تن) طلا آخرین جایگاه لیست حاضر را به خود اختصاص داده است. این کشور اعلام کرده است که به زودی ذخایر طلای خود را از آمستردام به کمپ جدید آمستردام (در خارج از شهر با فاصله یک ساعت راه) منتقل خواهد کرد که در آن اقدامات امنیتی بسیار سنگین و پیچیده‌ای به کار رفته است. این اقدام عجیب هلند واکنش‌های بسیاری را به دنبال داشته خصوصاً که اخیراً مقدار زیادی از ذخایر طلای خود در صندوق ایالات‌متحده‌آمریکا را به کشور خود بازگردانده است.