ابهام بزرگ در ذخایر طلا

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ارگ خبر به نقل از شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران
در قسمت دارایی‌های ترازنامه بانک مرکزی، قسمتی وجود دارد که میزان موجودی طلای آزاد این بانک را نشان می‌دهد. طبق آمار مربوط به سال 1389، میزان این موجودی در پایان اسفند سال 1389 در حدود 065/4 هزار میلیارد تومان بوده است. در همین گزارش ترازنامه که به صورت سالانه منتشر می‌شود، اطلاعاتی نیز در خصوص ارزش دلاری هر اونس طلا و نرخ برابری هر دلار در برابر ریال آمده است. با استفاده از این آمارها می‌توان برآوردی از مقدار طلای بانک مرکزی (بر حسب تن) به دست آورد. به عنوان مثال، در صورتی که فرض شود یک میلیارد تومان طلا هم‌اکنون در جایی ذخیره شده است، با استفاده از دو شاخص «ارزش دلاری هر اونس» و «ارزش ریالی هر دلار»، می‌توان مقدار معادل گرمی (مقدار یا در اصطلاح فیزیکی، جرم) طلای ذخیره‌شده را به دست آورد. روش کار به این صورت است که ابتدا با استفاده از «تبدیل دلار به ریال»، ارزش ریالی طلا به ارزش دلاری تبدیل شود، در مرحله بعدی با استفاده از «تبدیل اونس به دلار»، محاسبه کرد که هر میزان طلا بر حسب دلار، چند اونس بوده است و در نهایت نیز با استفاده از «نسبت برابری اونس با گرم» (هر اونس در حدود 1/31 گرم است)، مقدار طلا را بر حسب گرم (یا کیلوگرم یا تن) تعیین کرد.
با استفاده از این روش، می‌توان موجودی طلای بانک مرکزی را برای چند سال اخیر مشخص کرد. به عنوان مثال، گزارش بانک مرکزی می‌گوید در پایان سال 1389 میزان ذخایر طلای آزاد این بانک در حدود 065/4 هزار میلیارد تومان بوده و در این سال، هر اونس به میزان 1284 دلار ارزش داشته و هر دلار نیز معادل 1034 تومان قیمت‌گذاری می‌شده ‌است. با استفاده از محاسبات گفته‌شده، مشاهده می‌شود که حجم ذخایر بانک مرکزی در پایان سال 1389 در حدود 2/95 تن بوده است. اینجاست که تفاوت رقم موجودی طلا با رقم ادعایی مسوولان پیشین آشکار می‌شود.

تفاوت آماری 400 هزار کیلوگرمی
رئیس کل پیشین بانک مرکزی در سال‌های1390 و 1391، موجودی طلای بانک مرکزی را بیش از500 تن اعلام کرده بود. محاسبات صورت‌گرفته نشان می‌دهد در پایان سال 1389 حجم طلای بانک مرکزی تنها در حدود 2/95 تن بوده است. نتیجه‌ای که از این مقایسه گرفته می‌شود این است که رقم ادعا شده برای ذخایر طلای سال 1390، تنها در صورتی می‌تواند صحت داشته باشد که در سال 1390، بیش از 400 تن (معادل400 هزار کیلوگرم) به ذخایر طلای بانک مرکزی افزوده شده باشد. به بیان دیگر، لازم است در سال 1390 میزان ذخایر طلای بانک مرکزی بیش از پنج برابر شده باشد. رخدادی که با توجه به رفتار پیشین بانک مرکزی کشور در خرید طلا از یک سو و تغییرات صورت‌گرفته در ذخایر طلای جهان در این سال‌ها از سوی دیگر، کاملاً غیرقابل قبول به نظر می‌رسد.
بر اساس گزارش‌ها در سال 1390 (تقریباً معادل با سال 2011)، حدود 457 تن بر حجم ذخایر طلای بانک‌های مرکزی جهان افزوده شده است. در صورتی که آمار مسوولان دولت احمدی‌نژاد در خصوص ذخیره 500 تنی طلای ایران در پایان سال 1390 صحیح باشد، به این معناست که در این سال بیش از 400 تن بر ذخایر طلای کشور اضافه شده که این رقم، نزدیک به 88 درصد از طلای خریداری‌شده توسط کل بانک‌های مرکزی جهان است. موضوعی که نشان از غیرطبیعی بودن چنین آماری در خصوص ذخیره طلای کشور دارد.
قیمت طلا در سال 1390 تقریباً به میزان 1572 دلار بوده که با توجه به نرخ برابری 1096تومانی دلار در این سال (آمار بانک مرکزی)، در صورتی که ایران نزدیک به 400 تن (63/12 میلیون اونس) طلا در این سال خریداری کرده باشد، این میزان طلا بیش از 20 میلیارد دلار برای کشور هزینه در‌بر داشته است که حدود 22 هزار میلیارد تومان معادل ریالی آن خواهد بود. موضوعی که با توجه به کسری بودجه پیش آمده در این سال، پرسش‌های زیادی را پیش روی مسوولان دولت قبلی در خصوص آمارهای ارائه‌شده قرار می‌دهد.

جایگاه سیزدهم یا سی‌وهفتم؟
معمولاً بانک‌های مرکزی یا دولت‌های جهان ذخایر طلا را به عنوان ذخیره ارزش و برای مقاصدی مثل تضمین تعهدات نسبت به قرض‌دهندگان، دارندگان اسکناس‌های منتشرشده، طرف‌های تجاری و نیز برای پشتیبانی واحد پول ملی نگهداری می‌کنند. گفته می‌شود نزدیک به 19 درصد از ذخایر طلا از سوی بانک‌های مرکزی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نگهداری می‌شود. تخمین ‌زده می‌شود که کل حجم طلای استخراج‌شده از معادن جهان تا پایان سال 2013، مقداری در حدود 171 هزار و 300 تن باشد. با احتساب نرخ 1300 دلاری برای هر اونس، هر تن طلا ارزشی در حدود 7/41 میلیون دلار دارد. بنابراین کل طلای موجود در جهان ارزشی به میزان 7143 میلیارد دلار دارد.
در فهرست‌های منتشر‌شده از سوی نهادهای بین‌المللی مرتبط مشاهده می‌شود که در بین کشورهای جهان، ایالات متحده بیشترین حجم از ذخایر طلا را به میزان 8134 تن دارد. در مجموع نیز هفت کشور جهان ذخایر طلایشان از هزار تن بیشتر است. در سال‌های اخیر بانک‌های مرکزی اقتصادهای نوظهور جهان از قبیل چین، برزیل، هند و روسیه با خرید حجم عمده‌ای طلا، به میزان ذخایر خود در مقادیر چشمگیری افزوده‌اند.
تغییر روندی که گفته می‌شود پس از وقوع بحران مالی جهانی در سال 2008، یکی از دلایل مهم افزایش قیمت طلا بوده است. البته گفته می‌شود ممکن است ذخایر رسمی اعلام‌شده از سوی کشورها در خصوص میزان طلای آنها، دقیقاً معادل با میزان واقعی ذخایر رسمی آنها نباشد، چرا که معمولاً ناظران بیرونی به راحتی نمی‌توانند بر اموال بانک‌های مرکزی در جهان نظارت کنند. با این حال نکته اینجاست که در فهرست‌های مشخص‌شده از سوی صندوق بین‌المللی پول یا شورای جهانی طلا، نامی از کشور ایران وجود ندارد. عدم انتشار آمار رسمی از سوی دولت ایران در خصوص طلا، ذخایر طلای کشور را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است. هر چند با استفاده از گزارش‌های ترازنامه بانک مرکزی در چند سال گذشته و استفاده از چند عملیات حسابداری، می‌توان به دورنمایی از ذخایر طلای بانک مرکزی ایران دست یافت. به نظر می‌رسد در صورتی که آمار طلای بانک مرکزی در حدود 90 تا 100 تن (بر اساس آخرین گزارش ترازنامه بانک جهانی) باشد، ایران در رتبه‌بندی دارندگان رسمی بیشترین ذخایر طلا، جایگاه 37 را داشته باشد، در حالی که اگر آمار ادعا‌شده از سوی مسوولان دولت قبلی مبنی بر حجم 500 تنی ذخایر طلای بانک مرکزی صحت داشته باشد، ایران جایگاه سیزدهم را در بین کشورها (و نهادهای مالی بین‌المللی) از لحاظ ذخایر طلا داراست.

میزان طلای استخراج شده و باقی مانده در جهان

هر چند از میزان دقیق طلای قابل استخراج روی کره زمین اطلاعاتی در دسترس نیست، اما طبق محاسبات شورای جهانی طلا در سال ۲۰۱۹ تنها ۵۰ هزار تن طلای دیگر در معادن باقی مانده و همچنین در این گزارش آمده که تا کنون بیش از ۱۹۶ هزار تن طلا استخراج شده است، یعنی تنها ۲۰ درصد طلای استخراج نشده در جهان وجود دارد. هم اکنون روزانه بین ۲.۵ تا ۳ تن طلا از معادن در کشور‌های مختلف استخراج می‌شود. طبق محاسبات شورای جهانی طلا، دوسوم استخراج طلا در دوره آغاز شده از سال ۱۹۵۰ میلادی صورت گرفته است. از این میزان طلای استخراج شده تا کنون حدود ۴۸ درصد در صنعت جواهر سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مقدار کمی از آن در صنعت و بقیه به شکل شمش طلا نگهداری می‌شود. کارشناسان پیش بینی می‌کنند، نرخ رشد استخراج طلا طی ۸ تا ۱۰ سال آینده کاهش می‌یابد.

بزرگ‌ترین تولید کننده‌های طلا

طی دهه‌های طولانی و تا پیش از سال ۲۰۰۶، آفریقای جنوبی بزرگ‌ترین تولیدکننده طلا بود. استخراج طلا در این کشور، اما در سال‌های اخیر کاهش یافته است. با این حال، هنوز هیچ کشوری موفق نشده رکورد تولید طلا در آفریقای جنوبی در دهه ۱۹۷۰ را بشکند که بیش از هزار تن در سال بوده است. با این حال گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد آمریکا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و روسیه دارنده بزرگ‌ترین ذخایر طلا در جهان به شمار می‌روند. موسسه GFMS Gold در یک نظرسنجی به بررسی پنج کشور بزرگ تولیدکننده طلا در جهان در سال ۲۰۱۸ پرداخته است. در این پنج کشور چین با استخراج ۴۲۶.۱ تن در صدر و بعد از آن استرالیا با ۲۹۵ تن استخراج در رتبه دوم قرار دارد. رتبه‌های سوم تا پنجم هم در اختیار کشور‌های روسیه با ۲۷۰.۷ تن، آمریکا با ۲۳۰ تن و کانادا با استخراج ۱۷۵.۸ تن قرار دارد.

رتبه ایران در تولید طلا

هم اکنون ۲۲ معدن طلای فعال در کشورمان وجود دارد که ۰.۲ درصد طلای جهان از آن‌ها استخراج می‌شود. با این حال آمار‌های مختلفی درباره جایگاه ایران از لحاظ مصرف و تولید طلا وجود دارد. ارقام منتشر شده وزارت صمت حاکی از آن است که کشورمان توانسته رتبه چهل و ششم را از آن خود کند و در عین حال در بین آسیایی‌ها کشورمان جایگاه دوازدهم را دارد. موضوع مصرف طلا سبب شده براساس آمار غیر رسمی ایرانی‌ها در بین ۱۰ کشور شاخص جای گیرند و در گزارش‌های دیگر ایران پنجمین مصرف کننده این فلز خوش رنگ است. طبق گزارش وزارت صمت هم اکنون سالانه ۱۲ تن طلا در کشورمان استخراج می‌شود که نسبت به سال ۹۱ رشد ۱۴ برابری داشته است. بر اساس اطلاعات این گزارش، هم اکنون ۳۲۰ تن ذخایر طلا در ایران قرار دارد که باید امیدوار بود به ۴۰۰ تن هم برسد.

نکته‌هایی جذاب درباره این فلز جذاب

دانشمندان معتقدند که فلز طلا از انفجار‌های «ابر نواختر»‌ها به وجود می‌آید و تمام طلا‌هایی که ما روی زمین داریم از جمع شدن ذرات حاصل از این انفجارهاست. اگر طبق این نظریه پیش برویم، بسیار احتمال دارد که دیگر سیارات و اجرام آسمانی مثل مریخ، عطارد و ناهید نیز ذخایر طلا داشته باشند!