موزه‌ای شدن خطری در کمین بافت تاریخی یزد

، «فهیمه حسین‌زاده» در دومین پنل تخصصی سلسله نشست‌های دیپلماسی توسعه که با موضوع «نسبت اصالت و دگردیسی زندگی در بافت تاریخی یزد» به منظور بررسی علل تهدید زندگی اجتماعی در این بافت برگزار شد، با بیان این که اگر به منظور بهبود وضعیت اقتصادی و سیاسی توجهی به احیای زندگی اجتماعی در این بافت نشود، دیگر نمی‌توان به آن امیدوار بود، اظهار کرد: بهبود برخی ناهنجاری‌های اجتماعی در بافت تاریخی از احیای وضعیت انسانی در آستانه مرگ بسیار دشوارتر است.

وی در این نشست که به میزبانی کتابخانه وزیری یزد برگزار شد، با اشاره به عدم مشارکت مطلوب مردم در حفاظت از بافت تاریخی یزد، تصریح کرد: این معضل در برخی از نقاط کشور نیز وجود دارد به طوری که با توجه به خطرناک بودن وضعیت بازار تهران در این رابطه، هر لحظه امکان آسیب آن وجود دارد.

وی جعل تاریخی را برگرفته از نابودی اصالت عنوان کرد و گفت: متأسفانه گردشگری ایجاد شده در برخی از نقاط همان سودجویی است و منفعت شخصی جایگزین منافع کلی بافت تاریخی شده است.

حسین‌زاده جابجایی جمعیتی و ساکنان بومی بافت تاریخی، اسکان اتباع بیگانه و مهجوران را منتهی به شکل‌گیری بافت اجتماعی متخلخل و آماده پذیرش و جذب آسیب‌های اجتماعی دانست و گفت: این رخدادها بافت تاریخی را از فرم و شکل مجموعه خارج کرده و این بخشی از اتفاق بزرگ و بدی است که در جامعه ایران در حال رخ دادن است چرا که برای توسعه اجتماعی اقدامی صورت نگرفته و همین اقدام می‌تواند جامعه را نابود کند.

وی در مورد پنج گزاره‌ی توسعه اجتماعی، تصریح کرد: پایداری شخصیتی، حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، مشارکت، عدالت و اصالت از پنج شرط توسعه اجتماعی هستند که متأسفانه در تمام آن‌ها شکست خورده‌ایم.

این مسئول پایداری و تعامل را از بسترهای ایجادکننده گردشگری فرهنگی عنوان کرد و گفت: ایجاد پایداری در جامعه منجر به سلامت جامعه می‌شود و اگر در فضاهای روشنفکری طبقه متوسط، مشارکت مدنی ایجاد شود، توسعه اجتماعی را به دنبال خواهد داشت که این توسعه منجر به حیات و سرزندگی می‌شود.

وی افزود: از آنجایی که بافت به توسعه اقتصادی و اجتماعی نیاز دارد برای داشتن پایداری و تعامل، باید حفاظت نیز صورت گیرد تا در این شرایط شاهد رونق گردشگری فرهنگی باشیم.

وی تمرکز ایکوموس بر بافت تاریخی و توجه به مقوله اجتماعی آن را از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸ یادآور شد و در رابطه با مجموعه‌ای از اصول راهنمای ایکوموس در رابطه با بافت تاریخی، تصریح کرد: گردشگری پایدار با توسعه پایدار ممکن می‌شود و فرهنگ محور اصلی توسعه است چرا که عناصر غیرملموس، سازمان دهنده گردشگری فرهنگی هستند، از طرفی ضرورت حفظ تنوع فرهنگی و توسعه بر مبنای مسئولیت اجتماعی و انطباق گردشگری فرهنگی با زندگی روزمره و بهبود زندگی ساکنان از این اصول هستند.

وی همچنین مشارکت مردم و حفاظت از بافت تاریخی، اساس فرهنگی و افزایش تعداد و دامنه برخوردهای غیررسمی جهت تبادل فرهنگی را از دیگر اصول راهنمای ایکوموس مطرح کرد و گفت: حفظ زندگی در یک مجموعه و در قالب جامعه مدنی و بخش خصوصی بدون رفع نیازهای ساده زندگی بدون تعامل با ارتباطات و اطلاعات ممکن نخواهد بود لذا باید ساز و کارهایی به منظور همراه شدن با گردشگری فرهنگی ایجاد شود.

وی شکستن حریم‌های سنتی و مدرنیته بدون در نظر گرفتن حریم‌ها و بهم پیوستگی با آنها را در واقع موزه‌ای و نمایشی کردن ارزش‌های فرهنگی عنوان کرد و ادامه داد: نمایشی شدن با ورود ساز و کارهای غربی با وصله شرقی ایجاد شده است.

به اعتقاد وی، این موضوع در واقع یکی از مهمترین نکاتی است که در برگزاری رویدادهای فرهنگی وجود دارد به طوری که هرچند بخشی از گردشگری فرهنگی محسوب می‌شوند اما در زندگی روزمره افراد وجود ندارند و نمایشی هستند.

حسین‌زاده این رخدادها را رویدادهای اجتماعی خواند که به صورت جزیره‌ای از روابط اجتماعی شکل می‌گیرند و زمانی که در این زمینه آسیب‌شناسی می‌شود، این روند برگزاری برای گردشگران بویژه گردشگران خارجی جذابیتی ندارد لذا انگیزه‌ای ایجاد نمی‌شود چرا که غیراصیل هستند.

وی این عناصر و فرایندهای هویتی دور از زندگی را معضل جشنواره‌های فرهنگی خواند و گفت: این موارد از ظرفیت هنر فاخر فاصله دارد لذا گردشگری فرهنگی ما بر حالت اجتماعی بافت استوار نمی‌شود در حالی که اولین شرط برای شکل گرفتن حیات اصیل در این نوع گردشگری، شکل گرفتن اصالتی است که نیازمند رجوع به ارزش‌هاست.

این جامعه‌شناس با بیان این که یزد صاحب کمترین میزان آسیب‌های اجتماعی است و سلامت اجتماعی و زندگی مسالمت‌آمیز و خیر رساندن مردم به یکدیگر، از ارزش‌های حاکم بر آن است، گفت: این ارزش‌ها منجر به وفاداری و همبستگی و ایجاد اصولی شده که در تعامل اجتماعی منجر به ایجاد احترام به تفاوت‌ها شده و بر اساس این اصول، کنش‌های اجتماعی که نیازهایی مبتنی بر توسعه اجتماعی و اقتصادی است را شکل داده است.

وی ایجاد حس مکان در بافت تاریخی یزد را ناشی از باورهای حاکم بر افراد سازنده این بافت دانست و تاکید کرد: باید دوباره این افراد تولید شوند.

حسین‌زاده با بیان این که توانمندسازی شخصیت‌ها با استفاده از قدرت رسانه‌ها و شیوه‌های جدید تعامل و در نهایت محقق شدن توسعه فردی شکل می‌گیرد، گفت: باید از درون شیوه‌های جدید، یک تفکر انتقادی که به خودآگاهی، خودباوری و اصالت منجر شود، ایجاد گردد تا بر یک مجموعه اقتصادی اثر کند.

وی با اشاره به تأثیر هسته‌های هویتی بر اساس ارزش‌ها و اصول، تصریح کرد: با وجود این ارزش‌گذاری‌ها کسانی که ویژگی‌ها و ارزش‌های مشترک دارند، یک مجموعه را می‌سازند که با جهان طبیعی، اقلیم، دست ساخته‌ها و جهان معنوی رابطه‌های مشخصی برقرار می‌کنند اما در عین حال این ارزش‌ها در دنیای واقعی و امروزی قابل رونوشت نیستند چرا که انسان مدرن باید در حین حفظ ارزش‌های گذشته، ارزش‌های امروز خود را تولید و برای آیندگان تعریف کند.

این پژوهشگر با بیان این که حیات اجتماعی مستمر به فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی برمی‌گردد و حیات اجتماعی مقطعی به موقعیت رویدادهایی مانند اجتماعات یا جنگ مربوط می‌شود، در این رابطه یادآور شد: انسان امروز جوهره سنت‌هایی مانند نوروز را نگه می‌دارد اما متناسب با نیاز امروز و با یافته‌های جدید خود در آن دخل و تصرف می‌کند.

«محسن عباسی هرفته» مدیر پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد نیز در این نشست با اشاره به اهمیت حفظ زندگی در بافت تاریخی و تاکیداتی که در این باره می‌شود، گفت: شیب تند تغییر مناسبت‌های اجتماعی در بافت تاریخی یزد نگرانی‌های زیادی را به دنبال داشته چرا که بافت این تغییرات را در خودش هضم می‌کند و یزد از هویت اصلی خودش دور می‌شود لذا اگر مدیریت نشود، آینده بسیار خطرناکی را در پی خواهد داشت.

وی با بیان این که موزه شدن یزد منجر به تهدید زندگی در بافت تاریخی می‌شود، گفت: متأسفانه در حال حاضر بافت تاریخی یزد توسط هتل‌ها و کافی‌شاپ‌ها محاصره شده است لذا باید با دعوت از صاحب نظران برای طرح راه حل و پیشنهاد در این مورد، هم‌اندیشی شود.

عباسی تاکید کرد: متأسفانه در عمل به تعهدات خود در قبال ثبت جهانی این بافت تاریخی پایبند نبودیم و در این زمینه کم‌کاری کرده‌ایم و اگر فعالیت جدی در این مورد نشود، این بافت جهانی آینده تلخی را در زمینه فرهنگ، اجتماعی و جامعه‌شناسی تجربه خواهد کرد.

انتهای پیام