تاریخی که پس بی‌توجهی گم شده

، ساک‌دستی‌های قهوه‌ای رنگ برای کفش نمازگزاران پشت شیشه‌های یک شبستان روی هم تلنبار شده‌اند، دستمال کاغذی‌های مصرف شده در هر گوشه از حیاط و برخی ایوان‌های صحن به وضوح پخش شده‌اند، فرش‌ها در حیاطِ مسجد پهن‌اند، استکان نعلبکی‌های نشسته روی یک میز در حیاط جاخوش کرده‌اند، صندلی‌های مخصوص نماز در شبستانِ دیگری روی هم تلنبار شده‌اند؛ «این‌جا مسجد جامع تاریخیِ اصفهان است…»

ورودی برای گردشگرانِ ایرانی سه هزار تومان است و هر گردشگر خارجی باید ۲۰ هزار تومان برای دیدنِ مسجد جهانی جامع (عتیق) در اصفهان بپردازد، اما گویا این هزینه را فقط برای همین فضای تاریخی، دوره‌های تاریخی و معماری بی‌نظیرش می‌دهند و نه هیچ خدمات دیگری! نه نظافتی، نه توجهی برای آسیب‌های منظری که به چشم می‌آید و نه حتی سرویس بهداشتی تمیزی برای مکانی تاریخی که دست‌کم باید سه ساعت برای دیدنِ کامل آن زمان اختصاص داد!

پرده‌های سفید برای جدا کردن صفوف نماز بانوان و آقایان حتی چهره‌ی مرتبی ندارند، بنرها و پارچه‌های تسلیت شهادت حضرت علی (ع) به گونه‌ای روی هر دیوار نصب شده‌اند که نمی‌توان شبستان‌های بسته شده را حتی از پشت آجرهای شطرنجیِ دیوار دید. کتابچه‌های دعا در فضاهای مختلف صحن مسجد و شبستان‌ها روی زمین افتاده‌اند ….

پیامبر اسلام در حدیثی فقط به نظافت تاکید می‌کنند: «نظافت نیمی از ایمان است» و اینجا مسجدی تاریخی با بیش از ۱۳ قرن قدمت است که هر بخش آن به یک دوره‌ی تاریخی می‌رسد با متولیانِ فرهنگی مانند سازمان میراث‌فرهنگی و مذهبی مانند سازمان اوقاف و هیأت امنای مشخص و البته ارزش‌های تاریخی و معماری که آن را در فهرست میراث‌جهانی به ثبت رسانده است، به نظر می‌رسد تأمین نظافت را در اولویت آخر قرار داده‌اند.

این وضعیت مسجد جامع اصفهان در روز جمعه سوم خرداد است، یکی دو گروه تور گردشگر خارجی زودتر از ما به مسجد رسیده‌اند و هنوز محو زیبایی‌ها و معماری‌های شاخص این بنای تاریخی‌اند.

نسبت به وضعیت نابسامان مسجد معترض می‌شویم، یکی از خادمان مسجد وقتی صدای اعتراض ما را می‌شنود، او هم نخست اعتراض می‌کند که چرا به جای لذت بردن از تاریخ مسجد، معترضیم به وضعیت نظافت! اما وقتی سوال می‌پرسیم که به جز اوقاف و متولیان مسجد، کدام نهادِ دیگری برای حفاظت از این مسجد جهانی تلاش می‌کند، می‌گوید: هنوز بین اوقاف و میراث فرهنگی برای مالکیت این فضا بحث وجود دارد، شاید به همین دلیل هم نیروی زیادی برای این کار نیست. در روز معمولاً سه نفر وظیفه‌ی نظافت مسجد را بر عهده داریم.

او ادامه می‌دهد: در ماه رمضان هر شب چیزی حدود ۱۵ هزار نفر به مسجد می‌آیند و در شب‌های قدر این تعداد چند برابر افزایش پیدا می‌کند. پس از آن سه نفر نیروی خدمات چطور می‌توانیم به سرعت همه‌ی فضای مسجد را نظافت کنیم؟

اما قطعاً همه‌ی این بی‌نظمی‌ها فقط به حضور نیروهای خدماتی برطرف نمی‌شود، صندلی‌های نماز، کتابچه‌های دعا و موارد دیگر در همه‌ی شبستان‌ها و ایوان‌های مسجد نشان می‌دهد که در هر وعده‌ی نماز، گویا هر ایوان و شبستان، نمازگزاران و امام جماعت خاص خود را دارد و قطعاً به مرور این خود موقعیتی را ایجاد می‌کند که زمان نظافت به موقع و قبل از حضور گردشگران از دست می‌رود.

لوئیجی گردشگر ایتالیایی که قبل از ما با توری ایتالیایی به مسجد جامع وارد شده، حالا با تعجب به اطراف نگاه می‌کند. علت‌اش را می‌پرسیم. باورش نمی‌شود در این فضای تاریخی و مذهبی که نمونه‌ی آن در دنیا به این شکل وجود ندارد، چنین بی‌نظمی حاکم باشد.

او می‌گوید: شنیده بودم که در این مسجد همچنان نماز برگزار می‌شود و خوشحال بودم که قرار است چنین موقعیتِ مذهبی و تاریخی را در کنار هم ببینم، اما حالا فکر می‌کنم چرا فقط یک بخش مخصوص برای نماز خواندن مشخص نیست، تا بتوان از دیگر بخش‌های مسجد به طور کامل و به عنوان یک فضای کاملاً تاریخی و البته مذهبی که نقش مهمی می‌تواند در دینِ مسلمانان داشته باشد، دیدن کنیم.

دنیل با گروه انگلیسی به مسجد آمده و به توضیحات لیدر گروه گوش می‌دهد. با دوربین‌اش تلاش می‌کند، زیبایی‌های مسجد را ثبت کند و حالا همه بخش‌های مسجد را دیده و دوست دارد زمانی را برای خود خلوت کند، اما کجای مسجد….؟

از زیبایی‌های فضا چشمانش برق می‌زند، حس او را از حضور در این فضا می‌پرسیم. نخست از خوشحالی‌اش می‌گوید و مطالعه‌ای که قبل از آمدن به مسجد داشته و معتقد است که زیبایی‌ها ده برابر چیزی است که درمطالعات‌اش خوانده. اما او هم، فضای کنونی مسجد را نامناسب برای یک فضای مذهبی می‌داند.

می‌گوید: تلاش می‌کنم در عکس‌هایم فقط زیبایی‌ها که کم هم نیستند را ثبت کنم، اما در بسیاری از مواقع نمی‌توانم این کار را انجام دهم، زیبایی‌های بصری این مکان مذهبی فقط به معماری‌اش نیست تا لنز دوربینم رو به بالا باشد و هر وقت خواستم آن را ثبت کنم.

او حتی از برنامه‌هایی که در ماه رمضان در مسجد برگزار می‌شود آگاه است و ادامه می‌دهد: توضیح داده‌اند که در این ماه مسلمانان زیاد به مسجد می‌آیند و کاملاً درک می‌کنم که به دلیل این شلوغی و زیادی کارها نتوانسته‌اند هنوز فضای مسجد را به طور کامل تمیز کنند، اما فکر می‌کردم در بخشی از این مسجدِ تاریخی و مهم مراسم‌های مذهبی برگزار می‌شود و دیگر بخش‌ها فقط مخصوص دیدن و حضور گردشگران است.

این‌جا مسجد جامع اصفهان است، میانه‌های روز وقتی گردشگران به خصوص خارجی‌ها با ذوق و علاقه وارد مسجد می‌شوند و با بخش‌های مختلف این مسجد تاریخی انس می‌گیرند، فرقی نمی‌کند کجا باشد صحن مسجد جامع، مدرسه مظفری، محراب اولجایتو، گنبد نظام‌الملک، گنبد تاج‌الملک، یا همان شبستان‌هایی که معماری و بقایای ستون‌های گچ‌کاری شده‌اش، هوش را از سر گردشگران می‌رباید و هر کدام می‌خواهند ساعت‌ها بنشینند و فقط نگاه کنند...

اما قطعاً همه‌ی این آرامش و حضور ذهن در هر نقطه‌ی این مسجدِ تاریخی که هر بخشش را دوره‌ای خاص فرا گرفته، فقط با معماری به وجود نمی‌آید. نظافت و تمیزی، بعد از حضور نمازگزاران خود بخشی از این اتفاق را به دنبال دارد.

انتهای پیام