یک دیدگاه «انتقادی» به اساسنامه‌ی جشن مستقل سینمای مستند

در متن ارسالی حمید جعفری که در اختیار ایسنا قرار گرفته آمده است: «سه‌شنبه گذشته مهلت ارسال فیلم به دبیرخانه‌ی یازدهمین جشن مستقل سینمای مستند پایان یافت. در دو دوره‌ی پیش به دلایلی از فضای جشن دور بودم. اما امسال فرصتی پیش‌آمد تا برای تحویل فیلم تازه‌ام به دبیرخانه‌ی جشن بروم و همین باعث شد متوجه تغییراتی بشوم که از دو سال پیش در برگزاری جشن رخ داده است. این تغییرات دقیقاً در زمان اوج اختلاف‌های مستندسازان با خودشان و با خانه‌ی سینما پیش‌آمده. در آن دوره، هیأت مدیره‌های وقت «انجمن صنفی کارگردانان مستند» و «انجمن صنفی تهیه‌کنندگان مستند»، جمعی از نماینده‌های هر دو طرف را برای یک دوره‌ی سه ساله به عنوان هیأت رئیسه جشن مستند تعیین می‌کنند و مسؤولیت نگارش اساسنامه‌ی جدید، آئین‌نامه، سیاستگزاری و تعیین دبیر جشن را به هیأت رئیسه واگذار می‌کنند.* به گمانم، اساسنامه و آئین نامه‌ی جشن ایرادهایی دارد که بهتر است هیأت رئیسه جدید به آن توجه‌کند و در رفع آن بکوشد. سعی می‌کنم به اختصار، تنها اشکالات دو بند از این اساسنامه را شرح دهم.

در تبصره ٣- ماده ۶ و تبصره ٢- ماده ۷ اساسنامه نوشته شده: «هیچ عضوی از اعضای هیأت‌های انتخاب و داوری نمی‌تواند از عوامل اصلی (کارگردان یا تهیه‌کننده) اثری باشد که متقاضی حضور در جشن است.»

بر اساس این دو ماده عوامل اصلی فیلم، تنها کارگردان و تهیه‌کننده شناخته می‌شوند. بنابراین عوامل دیگر فیلم‌های متقاضی شرکت در جشن و فیلم‌های انتخاب شده، مانند فیلمبردار، تدوین‌گر، صدابردار، صداگذار، پژوهشگر و آهنگساز می‌توانند عضو هیأت‌های انتخاب و داوری باشند. با توجه به این‌که جشن به همه‌ی این رشته‌ها جایزه می‌دهد؛ حضور عوامل دیگر فیلم‌های متقاضی یا حاضر در جشن، در هیأت‌های انتخاب و داوری چه توجیهی می‌تواند داشته باشد؟ به نظرم، اشکالات مربوط به این بند نیاز به توضیح ندارد. اما از آن‌جایی‌که بسیاری از ما فرصت و حوصله‌ی مطالعه و دقت در این اساسنامه‌ها و آئین‌نامه‌ها را نداریم؛ تذکر آن لازم و ضروری است. شاید دیگران از این پس، به آن توجه‌کنند. از این بند می‌گذرم و به بند بعدی که به شرح بیشتری نیاز دارد؛ می‌پردازم.

در تبصره‌ی ۸ ماده‌ی ۵ اساسنامه آمده است: «هر فیلم جهت حضور در جشن باید مبلغی را جهت ثبت‌نام پرداخت کند. هزینه فوق هرساله با توجه به آئین‌نامه و مقررات جشن مشخص خواهد شد.» این مبلغ در سال ۱۳۹۶ در دوره‌ی نهم، پنجاه‌هزار تومان، سال ۱۳۹۷ در دوره‌ی دهم هفتاد هزار تومان و امسال صد هزار تومان تعیین شده‌است. تعیین این مبلغ به عهده‌ی هیأت رئیسه است.

جشن مستند سال‌هاست با برخورداری از بودجه‌ای مشخص و معین- که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اختیار خانه سینما قرار می‌گیرد؛ برگزار می‌شود. و در این مدت هیچ وقت با مانع مالی خاصی مواجه نشده است. از طرفی شرکت در این جشن مختص اعضای صنوف است و مستندسازانی که عضو صنوف خانه سینما نیستند؛ حق شرکت در آن را ندارند. بر خلاف جشنِ بعضی صنوف دیگر، مثل جشن فیلم‌کوتاه و جشن‌انیمیشن که همه‌ی فیلمسازان، اعم از این‌که عضو صنوف خانه‌ی سینما باشند یا نه، آزادند در آن شرکت کنند. جشن مستند، یک جشن صرفاً صنفی است.

اکنون این پرسش پیش می‌آید: چرا مستندسازی که حق عضویت سالانه‌ی خود را در صنف پرداخت می‌کند؛ برای شرکت در جشن سالانه‌ی خودش که بودجه‌ای مشخص هم دارد، باید این مبلغ را بپردازد؟ بنا به قول صریح اعضای هیأت رئیسه، دلیل گرفتن حق ورودی جلوگیری از ارسال فله‌ای فیلم‌های متقاضی به جشن عنوان می‌شود. آنها معتقدند هر سال فیلم‌های زیادی بی‌حساب و کتاب به جشن ارسال و باعث می‌شد کار هیأت انتخاب سخت شود. هیأت رئیسه بر این باور است که با وجود پرداخت این مبلغ، اعضا در ارسال فیلم‌هایشان به جشن دقت بیشتری می‌کنند. اول باید دید که منظور از ارسال فله‌ای فیلم چیست؟ در این مورد، ازجمله گفته می‌شود گاهی پیش آمده عضوی یک مجموعه‌ی ده‌قسمتی را که برای تلویزیون کار کرده به عنوان ده فیلم مستقل به جشن ارائه می‌دهد. اولاً، چنین مواردی اگر استثنا نباشد قاعده نیست. ثانیاً، این موارد فقط از جانب تهیه‌کنندگان رخ می‌دهد. هیچ کارگردانی در یک سال فرصت ساخت ده فیلم را پیدا نمی‌کند. حتی اگر این بخت را بیابد، زمانش را ندارد. ثالثاً، مدت‌هاست که تهیه‌کنندگان این مجموعه‌ها را معمولاً با کارگردانان مختلف کار می‌کنند و کم نیستند مجموعه‌هایی که هر قسمت آن، فیلم مستقلی است. این تهیه‌کننده اگر بخواهد در جشن شرکت‌کند یا باید ورودی ده فیلم را بپردازد- که با این اوضاع و احوال اقتصادی برای همه کس کار دشواری است. یا به ناچار باید دست به انتخاب بزند و فیلم‌هایی را کنار بگذارد. صرف نظر از درست یا غلطی انتخاب او، شکی نیست که حق کارگردان‌هایی که فیلم‌هایشان را کنار می‌گذارند؛ ضایع می‌شود. در این‌صورت، کارگردان برای این‌که فیلمش از شرکت در جشن محروم نشود به جای تهیه‌کننده هزینه‌ی ورودی را می‌پردازد. با این حساب، تهیه‌کننده‌ای که ابتدا به جبر موانع مالی کارگردان را از شرکت در جشن محروم کرده، حالا با اتکا به جیب همان کارگردان صاحب تعداد فیلم بیشتری در جشن می‌شود.

پرسش دوم این است که برای اعضای هر دو انجمن صنفی کارگردانان و تهیه‌کنندگان سینمای مستند، که تعدادشان حدود ۵۵۰ نفر است، در مجموع انتظار ارسال چه تعداد فیلم می‌رود؟ با پرداختن به این پرسش، موضوع بیشتر روشن می‌شود. هر دو صنف کارگردانان و تهیه‌کنندگان مستند حدود ۵۰ نفر عضو مشترک دارند. بنابراین اعضای واقعی هر دو صنف که حائز شرکت در جشن هستند، حدود ۵۰۰ نفرند و جشن نیز تولیدات دو سال گذشته را می‌گیرد. در واقع، ما انتظار داریم این ۵۰۰ نفر در طول دو سال چه تعداد فیلم تولیدکنند؟ اگر شرایط اقتصادی خوب باشد و چرخه‌ی تولید لنگ نزند؛ درستش این است که همه‌ی این ۵۰۰ نفر در سال، حداقل یک فیلم بسازند. بگذریم از اینکه همین حالا هم بعضی‌ها سالی دو یا سه فیلم می‌سازند و این حق را دارند که در مهمانی سالانه و یا همان جشن صنفی خودشان شرکت‌کنند. اما، همه‌ی ما از شرایط بد اقتصادی و اوضاع خرابِ کاری باخبریم و می‌دانیم بسیاری از اعضا ممکن است هر دو سال، یک فیلم بسازند. بنابراین ارسال حداقل تعداد ۲۵۰ فیلم به جشن مستند باید رقم قابل انتظار و معقولی باشد. این تعداد اصلاً نباید تیم برگزارکننده را آشفته کند تا بخواهد راهی برای محدود کردن آن بیابد. اما حقیقت این است که اوضاع از این حرف‌ها هم خراب‌تر است. در سال ۱۳۹۵ دوره‌ی هشتم جشن مستند، پیش از این‌که برای جشن، هیأت رئیسه‌ای در نظرگرفته و سیاست‌های جدید تدوین شود؛ تعداد ۱۲۵ فیلم به جشن مستند ارسال شده‌بود. یعنی چیزی حدود یک چهارم کلِ اعضای هر دو صنف. فکر نمی‌کنم بشود در ناچیز بودن این تعداد تردید کرد.

با نگاهی به آمار فیلم‌های ارسالی در دو سال بعد از این سیاستگزاری، یعنی دوره‌های نهم، دهم و امسال و مقایسه‌ی آن با پیش از آن، ابعاد دیگری روشن می‌شود. در دو سال گذشته، به ترتیب حدود ۹۰ و ۸۵ فیلم به دبیرخانه داده شده که از میان آنها حدود ۳۰ و ۳۶ فیلم به جشن راه پیدا کرده‌اند. از میان ۱۲۵ فیلم متقاضی سال ۱۳۹۵ هم ۴۰ فیلم به داوری جشن راه یافته‌بود. یعنی در هر دوره چیزی حدود یک سوم فیلم‌های متقاضی انتخاب شده‌اند. امسال ۶۳ فیلم به دبیرخانه‌ی جشن داده شده‌است.** اگر هیأت انتخاب بخواهد به روال سال‌های پیش، فرمول یک سوم را به کار گیرد؛ باید حدود ۲۰ فیلم انتخاب کند. در این‌صورت برای هر بخش مستند کوتاه، نیمه بلند و بلند، حدود ۷ فیلم خواهد داشت. از طرفی در جشن حداقل دوازده تندیس اهدا می‌شود. یعنی بیشتر از نصف فیلم‌های حاضر در جشن تندیس می‌گیرند. اما اگر بخواهند تعداد فیلم‌های انتخابی امسال را به تعداد فیلم‌های سال‌های پیش برسانند؛ اوضاع از این مضحک‌تر می‌شود. به این معنی که نصف متقاضیان، در جشن حضور خواهندداشت. به این ترتیب رقابت، داوری و جایزه معنایشان را از دست می‌دهند- چه خوب بود اگر جشن کلاً غیر رقابتی برگزار می‌شد اما از همه مهم‌تر این نکته است که کاهش هر ساله‌ی تعداد فیلم‌های متقاضی را هر طور که بررسی‌کنیم، به معنی کاهش چشمگیر مشارکت اعضا هم هست. ما جشنی را برگزار می‌کنیم ویژه‌ی اعضا، اما در عین حال تمهیداتی می‌چینیم که اعضایمان از آن بی‌بهره بمانند و فقط در شب اعلام نتایج از آن‌ها می‌خواهیم صندلی‌ها را پرکنند. متأسفانه این اندیشه‌ی محدودکننده و بدتر از آن محدودیت‌پذیر در میان بخشی از مستندسازان رایج است. به هر روی اگر هیأت رئیسه اول در دوره‌ی نهم، به هر دلیلی این تصمیم را می‌گیرد، انتظار می‌رود هیأت رئیسه‌های بعدی این اشتباه را اصلاح کنند. نه این‌که هر سال حدود پنجاه درصد به مبلغ ورودی سال پیش بیافزایند و آن را مانند اجاره‌خانه با نرخ تورم سالانه هماهنگ کنند. این تصمیم هیأت رئیسه جشن یازدهم، این گمان را پیش می‌آورد که شاید آنها به فکر درآمدزا کردن جشن باشند و این مبلغ را نوعی سرمایه‌گذاری برای انجمن‌ها تلقی می‌کنند. مبادا چنین باشد! چرا که این اندیشه‌ای که باید هر چیزی را درآمدزا کرد، این مملکت را به باد فنا داده. از محیط زیست گرفته تا تحصیل و درمان و فرهنگ و هنر و… قربانی درآمدی شده‌اند که می‌شود از آنها به دست‌آورد. گاهی به بهانه‌ی اشتغال‌زایی، گاهی بهانه‌ی خودکفایی، گاهی به بهانه‌ی توسعه و گاهی…. در اینجا هم ظاهراً گاهی بهانه‌ی استقلال به میان می‌آید، استقلال از چه معلوم نیست. امیدوارم این اندیشه تا این حد در میان مستندسازان ریشه ندوانده باشد که بخواهند از جشن و مهمانی سالانه‌ی خودشان پول در بیاورند.

در پایان شاید بهتر باشد به جای این‌که جشن صنفی خودمان را با جشنواره‌های ایدفا و هاتداکس و… مقایسه کنیم-چیزی که این روزها باب شده بهتر است ببینیم کنار گوش‌مان، بقیه‌ی انجمن‌ها چه می‌کنند؟ در جشن فیلم‌کوتاه همه‌ی فیلمسازان چه عضو صنف باشند و چه نباشند می‌توانند شرکت‌کنند اما تنها اعضایی که عضو صنف نیستند ورودی پرداخت می‌کنند و اعضای صنف از پرداخت آن معاف‌اند. جشن انیمیشن هم ویژه‌ی همه‌ی فیلمسازان انیمیشن است و ویژه اعضای صنوف نیست و حق ورودی هم برای آن در نظر گرفته نشده‌است.»

پانویس:

* هیأت رئیسه جشن مستند دو سال پیش برای مدت سه سال انتخاب شدند. اما از جمع هشت نفره آن‌ها، هر سال پنج نفرشان تغییر کرده است.

** هیچ آمار رسمی از فیلم‌های متقاضی شرکت در جشن اعلام و منتشر نشده. این آمار را از دبیران سه دوره‌ی پیش محبوبه هنریان دبیر دوره‌ی هشتم سال ۱۳۹۵، سام کلانتری دبیر دوره‌ی نهم سال ۱۳۹۶، محسن خانجهانی دبیر دوره‌ی دهم سال ۱۳۹۷ و سعید رشتیان عضو ثابت هیأت رئیسه جشن از دو سال پیش تا امروز به دست آوردم و از همکاری این دوستان سپاسگزارم.

انتهای پیام