گذری بر حمام تاریخی سقز که به موزه تبدیل شد

، حمام حاج صالح از آثار صفوی شهر سقز است که در دوران زندیه هم تغییراتی در آن داده شده است. این حمام که قدیمی‌ترین ‌حمام سقز محسوب می‌شود، شامل بخش‌های مختلفی چون بینه، سربینه، گرمخانه، خزینه، خلوتی‌ها و مخزن سوخت است و به‌ دلیل مالکیت یکی از بزرگان سقز به‌ نام حاجی صالح و فرزندان وی بر آن بدین نام معروف شده است .

این حمام مجموعه کاملی است، که همه ویژگی‌های یک حمام را دارد و شامل بخش‌های مختلفی چون بینه، سربینه، گرمخانه، خزینه، خلوتی‌ها، تون انبار(مخزن سوخت حمام)، سیستم آبیاری و فاضلاب است .

قدمت این حمام به دوران صفویه برمی‌گردد اما بخش‌هایی از آن در دوران زندیه به بنا الحاق شده و در واقع قدیمی‌ترین حمام به جا مانده در شهر سقز است.

در مقطعی از زمان شخصی به اسم حاجی صالح که از رجال صاحب سقز بوده نسبت به خرید این بنا اقدام کرده و از همین‌رو به حمام حاج صالح مشهور شده است، اما با توجه به سبک معماری و دیگر شواهد موجود، بانی حمام شخص دیگری غیر از حاجی صالح بوده است.

ورودی اصلی حمام، در بخشی از بازار سقز موسوم به بازار پله ها واقع شده که متاسفانه به دلیل تغییر کاربری بخش اعظم این ضلع حمام،ورودی اصلی حمام نیز به یک درب کوچک فلزی محدود گشته است .

این ورودی محدود به وسیله یک دالان کوتاه مستقیما به قسمت بینه مرتبط است و در واقع بخش دیگری از معماری حمام که همانا هشتی ورودی می باشد، در این قسمت از بین رفته است .

هشتی ورودی در حمام های تاریخی فضایی شش یا هشت ضلعی بوده که سه بخش ورودی اصلی- راه پله  ارتباطی پشت بام و بینه را به هم وصل می کرده است.

فضای داخلی حمام هم‌چون اغلب حمام‌های تاریخی دارای پوششی آهک‌بُری شامل نقوش هندسی-اساطیری-صحنه شکار –فرشته های بالدار-لنگر آویزان –شیر و خورشید – نقوش گیاهی و کادربندی‌های متنوع است.

کادربندی و آهک‌بُری‌های سقف و دیوارها و حجاری ستون‌ها از تزئینات بناست، آهک‌بری در حمام همان کاربرد گچبری در بناهای دیگر را دارد، در تزئین و معماری حمام از گچ استفاده نمی‌کنند چون در فضای بخارآلود و مرطوب آن مقاومت خود را از دست داده و می‌ریزد در حالی که رطوبت به استحکام آهک نیز کمک می‌کند.

ستون‌های سنگی حمام سه تکه بوده و مقطعی هشت ضلعی دارند، نورگیرها در مرکز هر گنبد نور بیرون را به داخل محیط حمام می‌کشانند.

حفره‌های حجاری شده در سکوها نیز به عنوان جاکفشی استفاده می‌شده است و افراد در مدتی که در حمام مشغول استحمام بوده‌اند، دمپایی‌های چوبی به پا داشته‌اند.

آب گرم مورد نیاز برای استحمام را از درون خزینه با سطل بیرون می‌کشیده‌اند، در زیر خزینه «دیک هفت جوش» حمام قرار می‌گرفته و آن را گرم می‌کرده است، البته غوطه خوردن در آب خزینه خود بخشی از مراحل استحمام و در واقع آخرین مرحله بوده است .

مساحت کل بنای حمام حدود ۹۰۰ متر مربع است که دارای نقشه و پلان طولی است و تمام بخشها و قسمتهای یک حمام تاریخی شامل ورودی و هشتی-بینه-میاندر-سرویس بهداشتی-سربینه-خلوتی-نظافتخانه-خزینه-منبع آب و تون را در خود دارد.

فظاهای معماری در سه شکل هندسی مربع-مستطیل و شش ضلعی ترکیب و شکل گرفته است، مصالح بکار رفته در ساخت حمام شامل سنگ لاشه-سنگ مرمر-آجر و ملات گل آهک و ساروج است.

حمام «حاج صالح» از ابتدای ساخت تا سال ۱۳۵۴ حمام عمومی بوده و از این سال تا سال ۱۳۷۳ به زورخانه تغییر کاربری داده شده است. از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۱ متروکه بوده و در این سال اداره کل میراث فرهنگی استان کردستان آن را به تملک خود در آورده و به شماره ۲۸۳۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

انتهای پیام