شهر واقعی در ایران نداریم

، یکسوی پدیده روستا - شهر، شهر بـا اجتمـاعی مـدرن و پیچیده قرار دارد و در سـوی دیگـر ایـن طیـف، روسـتا بـا اجتماعی سنتی و بافتی مشخص قرار گرفته اسـت. در میـان این دو انتها، روند گذار و پدیده ترکیبی روستا-شـهر واقـع شده است؛ پدیده‌ای کـه بـه واسـطه تنـوع در شـاخص‌هـای اقلیمــی، اجتمــاعی و فرهنگــی و بــه تبــع آن، تنــوع در بافــت‌هــای شــهری و روســتایی در کشــورهای مختلــف، چرایـی هــای متفـاوتی بــرای بـه وجــود آمـدنش مــی‌یابــد و چیستی‌های مختلفی به خود می‌گیـرد.

جالب اینکه آن جـا که شهر در فرار از پیچیدگی‌ها و شلوغی‌هـای خـاص خـود و در جهــت بهبــود، بــه روســتا و زنــدگی روســتایی روی می‌آورد؛ به‌عنوان راه‌حل نمود پیدا می‌کند و آنجا کـه شـهر در روند گسـترش خـود، بـه دسـت انـدازی بـر زمـین‌هـا و نــواحی پیرامــونی‌اش مــی‌پــردازد و روســتاهای اطــراف و زمـین‌هـای زراعـی آن‌هـا را مـی‌بلعـد؛ بـه عنـوان مشـکل و چالشی سخت مطرح می‌شود.

حال آنکه توسعه نیافتگی مناطق روستایی مسائل و مشکلات متعددی را هم در نواحی روستایی و هم در شهرها به دنبال داشته است و سیاست‌ها و راهبردهای مختلفی برای کاستن از آثار منفی این مشکلات در سکونتگاه‌های شهری و روستایی درکشورهای درحال توسعه و از جمله ایران در پیش گرفته شد که یکی از مهمترین آنها تبدیل روستاها به شهر و شکل‌گیری شهرهای جدید است.

اما این سوال مطرح است که «آیا تبدیل روستا به شهر گامی در راستای تقویت یا تضعیف آن است؟»

دکتر کوروش افضلی دکترای شهرسازی و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان با بیان این مطلب که در ایران شهر به مفهوم واقعی وجود ندارد، می‌گوید: در دوران سلجوقیان و صفویان رنگ و رویی از شهر داشتیم که آن را شار می‌نامند.

وی با یادآوری اینکه به مرور زمان شار تحت تاثیر شهرهای اروپایی قرار می‌گیرد، ادامه داد: تقریبا از حدود دوره قاجاریه شهرهای ایران از شهرهای اروپایی با مشخصه‌هایی همچون؛ مجلس، حکمراوایی شهری، دمکراسی، قلعه، امنیت، بازار، فضای شهری، میدان و خیابان؛ تاثیر گرفتند.

این استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان بیان کرد: در گذشته ما شهرنشینی خاص ایرانی داشتیم و حتی در دوره سلجوقیان فرهیختگان خط ‌مشیء زندگی ارائه می‌دادند اما این روند در دوران حمله مغولان به ایران متوقف و در دوره صفویان دوباره احیاء می‌شود و فرهنگ مردمی در این دوره به شهرهای کشور باز می گردد.

وی با بیان این مطلب که شهر جایی است که تمدن‌سازی می‌کند به‌طور مثال تخت جمشید را به دلیل دستاورهایش، تمدن می‌دانیم، ادامه داد: در دوره مشروطیت اوج شهریت و مردمی بودن فرهنگ ایران بود که متاسفانه استکبار مجلس مشروطیت را به رگبار بست و در دوران انقلاب اسلامی «شورای شهر» در راستای احیاء نسبی و شهریت تاسیس شد که نقش خیلی کم رنگی برای این مهم دارد که باید تقویت شده و به سمت مردمی شدن سوق پیدا کند.

شورای شهر یا شورای شهرداری

این دکترای شهرسازی با بیان این مطلب که در دوران سلجوقیه و صفویه، شهرها هویت اصیل ایرانی داشتند؛ به تشریح مشخصه‌های شهر پرداخت و اظهار کرد: شهر جایی است که مردم آزادی بیان دارند، جایی که نیازهای خود را به دولت مطرح می‌کنند، جایی که دمکراسی و مجلس دارند و مجلس شهری (شورای شهر) به مفهوم واقعی کلمه مشغول به فعالیت هستند و نه این شورای شهری که اکنون در ایران وجود دارد؛ شورای شهر شبه دمکراسی!!

وی ادامه داد: متاسفانه در کشور، مردم در زمان انتخابات شورای شهر، براساس احساسات خاص، یک گروهی را به عنوان نماینده انتخاب می‌کنند و در ادامه شاهد هستیم که این نمایندگان کمترین ارتباط با مردم دارند و از شورای شهر به شورای شهرداری تبدیل می شوند. متاسفانه اگر مردم کنش‌ها و درخواست‌ها و مطالباتی از شهرداری و دولت داشته باشند، هیچ‌جا برای انتقال این درخواست‌ها وجود نداد، به‌گونه‌ای که دولت، شورای شهر و شهرداری کار خود را انجام می‌دهند از طرف دیگر مردم زندگی خود را می‌کنند.

افضلی با بیان اینکه روستا وقتی به شهر تبدیل می‌شود، ماهیت خود را از دست می‌دهد، افزود: روستا دارای سازمان‌ها و نهادهای خاص خود همچون کدخدا، نظام آبیاری، میراب، حقابه، مشاغل و فعالیت‌های خاص بوده و از سوی دیگر نیز حق و حقوق هر کسی در روستا مشخص است لذا نظام شهری در روستاهای ما نسبت به شهرهای کنونی بیشتر است.

وی با بیان این مطلب که شهرهای ما فقط ظواهر شهری دارند، تصریح کرد: شهرهای ما بلوار، خیابان، پارک، ساختمان های بلند مرتبه، مغازه‌های شیک، خدمات ورزشی، مدرسه، فروشگاه‌ و ... دارند بنابراین شهرهای ما ظواهر توسعه‌ای بهتری نسبت به روستا دارند.

این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان بیان کرد: انسان دوست دارد در مکان‌های که اجتماع بیشتر در آن وجود دارد، زندگی کند و از همین رو نیز شاهدیم که در خیابان‌های اصلی شهرها جمعیت بالاتری در حال سکونت و یا تردد هستند، زیرا مردم در این مکان‌ها احساس امنیت بیشترداشته و حس نشان دادن خود و دیدن دیگران، تعامل، برآورده شدن بهتر نیازها در این مکان‌ها، آنها را ارضاء می کند.

شهرهای بزک شده و دروغین، حاشیه‌ای بیش نیستند

وی از تبدیل شدن روستاها به شهر سخن به میان آورد و مطرح کرد: متاسفانه تبدیل شدن روستاها به شهرها جزو افتخارات نمایندگان ما است در حالی که روستاها باید قبل از شهر شدن؛ ساز و کارهای شهری به آن داده شود.

این دکترای شهرسازی با تاکید بر اینکه منکر توسعه منطقه‌ای در روستاها در ظاهر نیستیم اظهار کرد: توسعه روستایی در ظاهر باعث کند شدن روند متروکه شدن روستاها شده و شاید این مهاجرت معکوس مردم از شهرها به روستا به عنوان تفریحگاه خود بیشتر از 10 سال به طول نینجامد.

وی با اشاره به وجود شهرهای بزک شده و دروغین (روستاهایی که به شهر تبدیل شدند) در سراسر نقاط کشور افزود: باید قبول کنیم در این شهرهای بزک شده به هیچ عنوان معنای توسعه‌ در آنها وجود ندارند و معتقدم چنین شهرهایی صرفا حاشیه‌های هستند که جاذب یک جمعیت سرگردان رانده شده از روستاها هستند که تنها از یک روستا به روستای دیگری که اکنون نام شهر را یدک می‌کشد، جابجا شده اند و پس از مدتی که نحوه زندگی در شهر یاد می‌گیرند، مسیر خود را به شهرهای بزرگ ادامه می دهند.

افضلی ادامه داد: اگر بخواهیم به عنوان تمدن در این دوره زمانی به این روستاهای شهر شده، افتخار کنیم، اصلا چنین چیزی واقعیت ندارد اما چون یکسری ظواهر به روستا داده و آن را به شهر تبدیل می‌کنیم، مردم آن منطقه شرایط بهتری را نسبت به روستا؛ احساس می کنند لذا مردم از این تبدیل شدن خوشحال خواهند بود که یک واقعیت است و در مقابل واقعیات یک جامعه نمی‌توانیم بایستیم

شهرهای کشور ماهیت دروغین پیدا کرده‌اند

وی با بیان اینکه شهرهای کشور دگرگونه و ماهیت دروغین پیدا کرده اند اظهار کرد: باید مدنظر داشت که وقتی که حکمروایی شهری وجود نداشته باشد، بنابراین «مدنیت» و در ازای آن «شهریت» نیز به وجود نخواهد آمد و تا زمانی که این گردونه و دور باطل وجود داشته باشد، حرص و ولع تبدیل روستاها به شهرها نیز وجود خواهد داشت.

این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان تصریح کرد: مردم ساکن روستا - شهر، احساس رسیدن به شهر در آنها اغنا می‌شود زیرا مردم شهرنشینی را دوست دارند، اما دولت وارد یک گردونه و فرایند پرچالش و سازمان یافته شده است.

وی با تاکید بر اینکه یک قدرت ماورایی می تواند مشکلات این گونه شهرها را حل کند تصریح کرد: قطعا حل مشکلات چنین شهرهایی به آسانی نخواهد بود لذا باید دروغ بگوییم که این یک شهر خوب است اما اگر خود مردم در ساختن شهرها مشارکت کنند، توسعه پایدار نیز خواهیم داشت.

ماهیت اصلی شهر، بد نیست

افضلی با برشمردن روستاهایی که به شهر تبدیل شدند، به ایسنا گفت: مجلس باید روستاهایی که دارای آیتم‌های شهر است را به شهر تبدیل کند و نباید به‌زور یک روستا را به خاطر توسعه منطقه‌ای، امنیت و ... اصطلاحی بنام شهر به آن بچسباند، بنابراین در اینجا نه مردم با زیربنای توسعه‌ای به سودی می‌رسند و نه از سوی دیگر مشکلات دولت حل خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه ماهیت اصلی شهر بد نیست، به مقایسه میزان آسیب‌های اجتماعی در روستا و شهر، پرداخت و اظهار کرد: با توجه به اینکه یکسری راهبردها و سیاست‌های توسعه‌ای در شهر و روستا نداریم شاهد بی‌نظمی‌هایی هستیم لذا در اصل شهر بد نیست اما چون در روستاها نهادهای اجتماعی آن متاثر از خانواده هستند و فضای کوچکی است، بنابراین در روستاها کمترین کج روی‌ها را شاهد هستیم.

این دکترای شهرسازی با برشمردن نقاط قوت محله‌ها در شهرها و اینکه در گذشته هیچ کس در محلات جرات خطا کردن نداشت زیرا نظارت اجتماعی در آنجا همواره وجود داشته است، بیان کرد: متاسفانه اکنون در شهرها هیچ نظارت اجتماعی وجود ندارد و این ما هستیم که شهرها را کاذب کردیم اما در اصل ماهیت شهر را بد نمی دانیم.

وی افزود: اگر شورای شهر استقلال بیشتر داشته باشد و اگر شورای شهر، شورای مردم بود، شهر به مرور زمان اصالت خود را احیا می‌کرد، اما شهرها چون مدیریت و سیاست‌گذاری نامناسب دارند دچار مشکلات زیادی شده و این مشکلات باعث انحراف شهرها از مسیر اصلی خود شده‌ است.

بهترین راهکار؛ احیا میراث فرهنگی و مطالبه‌گری است

این استادیار دانشگاه با تاکید برآنکه باید اقدامات براساس ریشه‌ها و اصالت‌های خودمان باشد، اظهار کرد: باید میراث فرهنگیمان را احیاء کنیم. ما در میراث فرهنگیمان اصالت های زیادی داریم که متاسفانه اکنون سرنخ آنها را گم کرده ایم.

وی با تاکید بر اینکه اگر روستا، روستا بماند، توسعه گردشگری، معیشت، خودکفایی، پایداری اقتصادی و امنیت در ازای آنها تضمین خواهد شد و احیا و تکنولوژی‌های جدید نیز با توجه به فضای روستاها به آنها وارد خواهد شد اضافه کرد: شهر جایی است که باید تمدن‌سازی و مدنیت سازی کند و تعامل برقرار نماید و بتواند شهردار، شورای شهر و حتی دولت را پایین بکشد.

افضلی ماهیت روستاهای کنونی را شهری دانست و عنوان کرد: شرایط موجود اصلا شرایط خوبی نیست، به‌طوری‌که هرچه در شهر است مانند پارک‌ها، بلوارها و ... را به روستاها می‌بریم از سوی مقابل کیفیت‌هایی همچون آموزش، بهداشت و سایر خدمات دیگر از مطلوبیت لازم برخوردار نیستند بنابراین از لحاظ فکری به یک فروپاشی کامل و گسستگی فرهنگی می رسیم که همه دوست دارند از روستا مهاجرت کنند و روستاها تمایل به شهر شدن، دارند.

وی افزود: باید این گسستگی فرهنگی را مجددا به تداوم فرهنگی بازگردانیم؛ در هر دوره‌ای یک تمدن را خوب ندانستیم و آن را کنار گذاشتیم و فرهنگ کشورهای دیگر را به داخل کشور منتقل و در جامعه استفاده کردیم و متاسفانه از ابتدا تا کنون فقط ظواهر شهرهای غربی را وارد کردیم.

این استادیار دانشگاه بر لزوم احیاء ارزش‌های اجتماعی تاکید کرد و در ادامه به ایسنا گفت: اگر ارزش‌های اجتماعی احیاء شود به دنبال آن اقتصاد و کالبد با تکنولوژی‌های جدید منطبق می‌شود و باعث توسعه همه‌جانبه خواهد شد.

وی بیان کرد: اعتقادی به اینکه یک فرهنگ یا روش را از کشورهای دیگر وارد کنیم، نداریم ولی می‌توان از تجربیات سایر کشورها و انطباق آن با فرهنگ جامعه، استفاده کرد اما تاکید می‌کنم باید میراث فرهنگی و داشته‌های خودمان را احیاء کرده تا روستاها و شهرها آداب خاص خودشان داشته باشند.

افضلی خاطرنشان کرد: مردم باید به یک آگاهی برسند که بدانند در جایی سکونت دارند، چه ارزش‌هایی دارد و براساس ارزش‌ها، مطالبه‌گری از دولت و شهرداری کنند و مردم در حد توان خود وارد گردونه توسعه شوند و اگر چنین نکنیم این وضعیتمان ادامه دارد و روستا، شهر و تمدمان از هم می‌پاشد و به یک‌جایی می‌رسیم هرچند که به آن رسیدیم که دیگر قابل جمع شدن نیست چون مردم در آبادی شهر خود مشارکت نمی‌کنند تا شهرشان شهریت و مدنیت پیدا کرده و تمدن‌سازی نمایند تا بدان افتخار کنند.

وی اظهار کرد: دولتمردان خطا می‌کنند که روستاها را به شهر و شهرها را به رتبه شهری بالاتری تبدیل می‌کنند و باعث از بین بردن نظام‌های شهری و روستایی می شوند و حتی شاهد هستیم که دولتمردان با یک تصمیم‌گیری خاصی، بافت ارزشمند شهری را خراب می‌کنند لذا چه بخواهیم و چه نخواهیم مدیران شهری ما در نوک خطا هستند چون کارهای اجرایی انجام می‌دهند.

گزارش: سارا سلطانی خبرنگار ایسنا (منطقه کویر)

انتهای پیام