دستبرد حفاران قاچاق به محوطه‌های تاریخیِ نیشابور

، حسن نامی با بیان این‌که کمتر آثاری در این محوطه‌های تاریخی از دستبرد و آسیب حفاران قاچاق در امان مانده، گفت: طرح انجام بررسی جنوب و جنوب غرب نیشابور در حالی مطرح شد که نیشابور با توجه به اهمیت ارتباطی و تاریخی خاص خود بیش از این نیز مورد توجه قرار گرفته و مطالعات باستان‌شناسی در این محوطه جغرافیایی بسیار باسابقه است.

او با بیان این‌که فعالیت‌های باستان‌شناسی انجام‌شده در این جغرافیا بیشتر معطوف به شهر نیشابور و سامانه‌های باستان‌شناسانه اطراف آن بوده است، ادامه داد: محوطه‌های باستانی مانند کهن‌شهر، شادیاخ، شهرک فیروزه، سه تپه و تپه برج در این سامانه باستان‌شناسی قرار گرفته‌اند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه نیشابور با اشاره به این‌که بررسی‌های باستان‌شناسی انجام‌شده در نیشابور با هدف درک منظر فرهنگی این بخش از نیشابور انجام شد، افزود: یکی از مهم‌ترین اهداف این بررسی، پر کردن خلأ مطالعاتی است که در حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور وجود دارد.

او با بیان این‌که اطلاعات از محوطه‌های باستانی و بناهای تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور تا بیش از انجام این بررسی محدود به تعداد محدودی از این آثار باستانی می‌شد که توسط اداره میراث فرهنگی نیشابور و استان خراسان رضوی شناسایی شده و برخی از آن‌ها هم در فهرست آثار میراث فرهنگی ثبت شده‌اند، ادامه داد: حوزه تعریف‌شده برای این بررسی با وجود اینکه بیشتر تقسیم‌بندی جغرافیایی آن را شامل می‌شود، حوزه آبریز جنوب رودخانه کال شور در تقسیم‌بندی‌های سیاسی امروز بخش میان جلگه را دربر گرفته و شامل سه دهستان غزالی، عشق آباد و بالهرات است.

رییس دانشکده ادبیات و علوم انسانی و عضو هیئت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه نیشابور همچنین در توضیح اهمیت این بررسی گفت: در تحلیل باستان‌شناسانه منظر فرهنگی این حوزه باید در نظر داشته باشیم که ساختارهای زمین‌شناسی جنوب نیشابور به گونه‌ای است که منابع آب رودخانه‌ای در ورود به دشت‌های میان کوهی نیشابور شور می‌شوند، بنابراین پراکندگی آثار در منظر فرهنگی نیشابور ارتباط کمی با رودخانه کال شور و انشعابات جنوبی آن دارد.

تغییرات صنعتی و نیمه‌صنعتی مانع از شناسایی محوطه‌های باستانی می‌شوند

نامی از یک سو بخش‌های عمده این منظر فرهنگی را به واسطه شن‌های روان و کشاورزی صنعتی و نیمه‌صنعتی، تغییریافته دانست و افزود: این تغییرات مانع از شناسایی محوطه‌های باستانی در این بخش‌ها می‌شود، با این وجود ۳۰ محوطه در این گستره که گاه‌نگاری آنها دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی متأخر است، مورد شناسایی قرار گرفت که مطالعات روی آنها بعد از پایان عملیات میدانی آغاز می‌شود.

به گفته‌ او، بررسی‌های انجام‌شده در این حوزه منجر به شناسایی ۱۴۵ اثر فرهنگی از دوره‌های مختلف شده که این آثار دامنه گسترده‌ای از گاه‌نگاری را از دوران پیش از تاریخ تا اسلامی متأخر شامل می‌شود. همچنین آثار شناسایی‌شده انواع گوناگونی اعم از بناها، قبرستان‌های تاریخی، قنات‌ها و محوطه‌های باستانی را دربر می‌گیرد.

این باستان‌شناس با بیان اینکه بیشتر بناهای تاریخی شناسایی‌شده در این پروژه شامل سازه‌های آبی است، چون بیشتر در راستای مدیریت و بهره‌گیری از منابع آبی ساخته شده‌اند، گفت: یخچال، آب‌انبار، حوض‌انبار و آسیاب‌ گونه‌های متفاوتی از این سازه‌ها هستند و بیشتر این آثار با توجه به شیب زمین و دسترسی آنها به منابع آب ساخته شده‌اند.

سرپرست هیئت بررسی باستان‌شناسی افزود: علاوه بر این آثار، آثار معماری دیگری مانند کاروانسرا، قلعه و آثار برجای مانده از خانه‌های اربابی که مربوط به دوران متأخر بود، نیز شناسایی و ثبت شدند.

سنگ قبرهای صدساله در قبرستان‌های تاریخی نیشابور

 او در ادامه با اشاره به اینکه بخش دیگری از آثار شناسایی‌شده در این پروژه گورستان‌ها را در برمی‌گیرند، اظهار کرد:‌ قبرستان‌های تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور شامل سنگ قبرهایی است که بیش از صد سال قدمت دارند و بر اساس متن آنها می‌توان به اطلاعاتی از اقوام ساکن در روستاهای این منطقه دست پیدا کرد.

به گفته این باستان‌شناس، وجود قنات‌ها به عنوان یادمان‌های فرهنگی از پیشینه مهندسی آب در ایران در این پهنه فرهنگی نیز به گونه‌ای قابل توجه بود که در بررسی و مطالعه منظر فرهنگی این حوزه نمی‌توان از آنها صرف‌نظر کرد.

او بعضی از محوطه‌های شناسایی‌شده در این حوزه را مربوط به مکان‌هایی دانست که هیچ منبع آب دیگری به جز قنات برای آن‌ها قابل تصور نیست و اضافه کرد: اگرچه گاه‌نگاری این آثار به خودی خود یک چالش جدی است اما قنات‌ها خود میراث ارزشمندی در جهت تغییر جغرافیا برای دستیابی به محیط زیستی قابل اسکان برای انسان است و نمی‌توان آن را از تحلیل‌های باستان‌شناسی جدا کرد.

سرپرست هیئت بررسی باستان‌شناسی با بیان این‌که امیدوارم با مطالعه چشم‌انداز فرهنگی و جغرافیایی این حوزه بتوان ارتباط آنها با محوطه‌های باستانی و تاریخ احتمالی آنها را مشخص کرد، افزود:‌ محوطه‌های باستانی از دیگر آثاری هستند که در این بررسی شناسایی شده‌اند، پراکندگی محوطه‌های باستانی جنوب و جنوب غرب نیشابور بیشتر در مکان‌هایی است که دسترسی به منابع آبی مقدور بوده و بیشترشان محوطه‌های مسطحی هستند.

او تاکید کرد: باید توجه کرد که در مطالعه پراکندگی‌های این محوطه‌ها، تحلیل الگوهای استقرار و مکان‌گزینی‌شان نباید فقط به یک یا دو عامل محیطی اکتفا کرد، بلکه باید عوامل مختلف ارتباطی به همراه عوامل دیگر مانند منابع آبی (قنات‌ها و چشمه‌ها) و حتی منابع معدنی مانند مس را در نظر گرفت.

یکی از اهداف‌مان آگاه‌سازی افکار عمومی برای ماهیت آثار است

 نامی در ادامه با انتقاد از وضعیت حفاظتی محوطه‌های شناسایی‌شده، بیان کرد:‌ متأسفانه آثار فرهنگی شناسایی‌شده به لحاظ حفاظتی در وضعیت مناسبی نیستند و کمتر آثاری را می‌توان نام برد که از دستبرد و آسیب حفاران قاچاق در امان مانده باشند.

او با بیان اینکه هیئت باستان‌شناسی یکی از مسئولیت‌های خود را در این پروژه  آگاه‌سازی افکار عمومی نسبت به ماهیت این آثار می‌دانست و در این راستا نیز تلاش‌هایی را در حین انجام مطالعاتی میدانی انجام داد، افزود: قطعا حفاظت از آثار و میراث فرهنگی، آگاه‌سازی‌های بیشتری را از سوی رسانه‌ها و متولیان فرهنگی کشور می‌طلبد.

او همچنین با ابراز خرسندی از اینکه در مواردی حضور افراد و ساکنان فرهیخته در این حوزه فرهنگی باعث حفظ آثاری با ماهیت تاریخی شده، گفت: به عنوان نمونه هیئت امنای «امامزاده سید عبدالله فدیشه» در راستای تلاش‌هایی که برای حفظ اموال فرهنگی منقول این امامزاده انجام شده، اعلام آمادگی کرد تا نسبت به تأسیس یک موزه در محل امامزاده اقدام کند که امیدواریم این اقدام با همکاری مسئولان مربوط در اداره میراث فرهنگی شهرستان نیشابور و سایر متولیان استانی و کشوری انجام شود.

انتهای پیام