تلاش یک مستندساز برای گفت‌وگو با قومی ناشناخته

حسین شمقدری در گفت وگو با ایسنا درباره اکران جدیدترین مستندش به نام «متولد اورشلیم» که یک اثر ۴۷ دقیقه‌ای است و محمد دلاوری در مقام راوی با ۵ شخصیت یهودی که در اورشلیم به دنیا آمده و بزرگ شده‌اند و حالا در جایی مانند آلمان زندگی می‌کنند، گفت‌وگو می‌کند، بیان کرد: من همیشه نسبت به فیلمی که می‌خواهم بسازم یک زمینه فکری دارم اما یک مستندساز باید تلاش کند وقتی وارد موضوع می شود، قضاوت‌هایش را کنار بگذارد و هر آنچه را که در حال اتفاق افتادن است سند قرار دهد و قضاوتی خارج از آن نکند. این کار باعث می‌شود به واقعیت دقیق‌تری برسد و در نهایت اثرگذاری آن نیز بر مخاطب بیشتر شود. بنابراین شاید من قبل از ورود به هر موضوعی قضاوت‌هایی داشته باشم اما «متولد اورشلیم» می‌خواهد اصلا بدون پیش داوری وارد بحث و گفت‌وگو با اسرائیلی‌ها شود.

او افزود: من همیشه سعی کردم در فضای مجازی با مخاطب در ارتباط باشم، به همین دلیل توانستم بازخوردهای مناسبی هم از آنها دریافت کنم. بسیاری از مستندسازان به جشنواره‌ها یا تلویزیون محدود می‌شوند ولی مستندسازی که به فضای اصلی جامعه وارد شود و با مخاطب ارتباط مستقیم داشته باشد، موفق تر است. این اتفاق برای تمام کارهای من افتاد و توانستیم چرخه اقتصادی آن را هم به این شکل حفظ کنیم و مخاطبان وقتی کارهای ما را دوست داشته باشند، برای اینکه به ما کمک کنند تا کارهایمان را مستقل تولید کنیم، کالاهای ما را به طور قانونی از سایت تهیه می کنند. به همین دلیل حمایت مخاطب از من باعث می‌شود منِ مستندساز در درجه اول مستندی بسازم که بر مخاطبم بیشترین تاثیر را داشته باشد.

این مستندساز در پاسخ به این پرسش که چرا شیوه اکران اینترنتی را انتخاب کرده است، ادامه داد: من هم دوست دارم فیلمم در جشنواره یا صدا و سیما نمایش داده شود اما وقتی به شیوه خودت جلو می‌روی و فیلمی را می‌سازی، تلویزیون را از دست می‌دهی. ما تا الان چندین مستند ساختیم، از «میراث آلبرتا» تا «انقلاب جنسی» و «الف الف پاریس» و ... که در فضای مجازی استقبال زیادی از آن شد، این درحالی است که در بین این تعداد فیلم فقط میراث آلبرتا آن هم از شبکه مستند و افق به نمایش در آمد که من اسم این‌ها را حاشیه تلویزیونی می‌گذارم. من دوست دارم مخاطب بیشتری کارهایم را ببینند ولی وقتی ادبیاتی که فیلم انتخاب می کنند، منطبق با خواسته‌های مسئولان نمی‌شود و روحیه محافظه کاری آنها را ندارد، امکان پخش را در تلویزیون یا حتی برخی جشنواره‌ها از دست می‌دهد.

وی درباره مدت زمان این مستند نیز توضیح داد: یکی از علت‌های کوتاه بودن آن، سختی‌های تولید بود. با این حال ما متریال لازم را داشتیم و می‌توانستیم مستندی یک ساعت و نیم بسازیم. اما با توجه به فضای اکران که به صورت اینترنتی است، مخاطب حوصله‌اش کمتر است و باید خلاصه‌تر و موجز برای او صحبت کنیم تا بدون وقفه آن را دنبال کند. خیلی ها به من پیام دادند که این فیلم را بیش از دوبار دیدند، این برای من ارزشمند است.

او درباره نحوه ساخت این مستند نیز توضیح داد: این فیلم در یک موسسه خصوصی ساخته شده ولی در بخش سرمایه گذاری کمک‌هایی داشته که سرمایه‌گذارمان گفته است نامی از او نبریم.

شمقدری درباره جرقه ابتدایی ساخت این مستند نیز با اشاره به اینکه "جرقه ابتدایی سوژه مستندها درواقع مسائلی است که در زندگی روزمره با آنها روبه‌رو می‌شویم" گفت: در سفرهای قبلی که برای ساخت مستندهایمان به حوزه شینگن داشتیم، همیشه برایمان صحبت کردن با مردم اسرائیل اتفاق جذابی بود. بنابراین تصمیم گرفتیم مستندی بسازیم که محوریت آن صحبت کردن با اسرائیلی‌ها باشد. وقتی در اروپا هستی، اسرائیلی‌ها را می‌بینی، البته یهودی‌ها معمولاً چون از ایرانی‌ها می‌ترسند، تا وارد صحبت می‌شوی از تو فاصله می‌گیرند و جلب اعتماد آنها کار سختی بود. البته که این ترس کاملا دو طرفه بود.

این مستندساز در پاسخ به اینکه چه تعداد مصاحبه شونده برای این مستند در نظر گرفته بودند، بیان کرد: اکنون در این مستند ۵ مصاحبه‌شونده داریم اما با تعداد بیشتری هماهنگ کرده بودیم. در جریان ساخت یک مستند در مرحله پیش تولید می آمدیم با آنها دیدار می کردیم و سعی می‌کردیم اعتمادشان را جلب کنیم. خیلی‌ها در همین مرحله وقتی می‌فهمیدند قرار است مستندی ساخته و پخش شود، انصراف دادند. برخی دیگر هم در مرحله بعدی با آنها قرار حضوری می‌گذاشتیم اما باز سر قرار نمی‌آمدند و به بهانه‌های مختلف جواب ما را نمی دادند. برخی هم بعد از فیلمبرداری به ما گفتند که نمی‌خواهیم این ها پخش شود. از ابتدا حدود ۳۰ یا ۴۰ نفر بودند که ما آنها را شناسایی کرده بودیم و ارتباط گرفته بودیم و از طیف‌های مختلفی انتخاب شده بودند. با این اوصاف، پیش تولید این مستند دو سال طول کشید؛ تا به مرحله تصویر برداری رسیدیم.

کارگردان مستند «میراث آلبرتا» درباره مراحل پیش تولید این مستند همچنین توضیح داد: در بخش پیش تولید این مستند از کارشناسان مذهبی هم استفاده کردیم. ما برای آشنایی بهتر با سوژه ها تحقیقاتی گسترده‌ای را پشت سر می گذاریم، سوالاتی را می نویسیم و بعد روی آنها عمیق‌تر می‌شویم. مهمترین سوالمان برای این مستند این بود که اگر می‌گویید قوم برتری هستید، ما مسلمان چه کاری باید انجام دهم تا ما هم برگزیده باشیم؟ این سوالی بود که افراد به سختی می‌توانستند به آن پاسخ دهند.

او درباره اینکه آیا بحث‌هایی هم بین مصاحبه شونده ها و راوی درگرفت که نتوانسته باشند در مستند از آن ها استفاده کنند، گفت: بله بحثهای زیادی پیش می آمد. از صحبت درباره سازمان ملل و تاسیس اسرائیل تا وقایع سال ۱۹۴۸ یا جنگ اعراب و اسرائیل و همچنین نقش انگلیس در تاسیس اسرائیل بحث شد که ممکن بود برای مخاطب خسته کننده باشد، به همین دلیل آنها را نیاوردیم اما بحث هایی که می توانستیم با هم به جمع بندی نهایی برسیم، آورده شده است.

شمقدری با اشاره به هدفشان از ساخت این مستند، تصریح کرد: دنبال این بودیم که افرادی که به آن‌ها اسرائیلی می‌گوییم و همیشه مرگ بر آنها گفتیم را بیشتر بشناسیم تا با این شناخت بیشتر عملکردمان دقیق‌تر شود. مستند «متولد اورشلیم» در گام نخست می‌خواست با اسرائیلی ها صحبت کند و این راه باید ادامه دهد تا این ناشناخته برای همه مردم ایران شناخته شده‌تر شود. سفر به اسرائیل برای ما ممنوع است، همچنین آنها نیز نمی‌توانند به کشور ما بیایند، همین موضوع دلیل ناشناخته بودن این افراد برای ماست. البته نکته دیگری که وجود دارد این است که یهودی‌ها ویژگی مرموزی دارند و آن این است که با دیگران ارتباط اجتماعی زیادی برقرار نمی کنند و همین عدم تمایل آنها، این قوم را ناشناخته تر کرده است.

وی افزود: وقتی ما با یهودی ها صحبت می کنیم، به لحاظ اشتراکات دینی شباهت های بسیاری با هم داریم و این اشتراکات چه بسا نسبت به مسیحیان بسیار بیشتر است. اما زمانی این مساله خطرناک می‌شود که یک قوم بیاید منطقش را بر مبنای زور بگذارد و بگویند نژاد من برتر است و تمام خواسته هایم را با زور و قدرتی که دارم به دیگران می‌قبولانم. این منطق مشکل دارد. بنابراین اسلام، یهودیت و یا حتی خداناباوری چیزی نیست که ما بخواهیم با آن مشکل داشته باشیم چه بسا زمانی که امام زمان(عج) ظهور می کند بسیاری از یهودیان و مسیحیان یا خداناباوران در جبهه امام زمان(عج) قرار می گیرند و در مقابل ظلم خواهند ایستاد. این مستند ادعای پرداختن به حق و باطل را ندارد و صرفاً سعی میکند گامی بردارد تا شناخت ما از یهودیت و صهیونیست‌ها بیشتر شود.

کارگردان مستند «انقلاب جنسی» با تاکید بر اینکه "مستندساز معمولا خودش را در معرض شرایط قرار می‌دهد که مردم عادی ممکن است از مواجهه با آن هراس داشته باشند" درباره سخترین بخش ساخت این مستند، گفت: ورود به محفل یهودیان برای مراسم "پوریم" بسیار سخت بود. همچنین برای ما مشکل هم ایجاد کرد و مورد بازجویی قرار گرفتیم. البته این شرایط همچنان ممکن است برای ما ادامه داشته باشد. برای حضور در جشن پوریم از روش خاصی برای فیلم برداری استفاده کردیم که نمی‌توانم شیوه آن را بگویم و برای رعایت حفظ حریم خصوصی افراد، تمام تصاویر را مات کردیم.

او در ادامه صحبتهای خود اظهار کرد: تجربه  به ما نشان داد در اکثر کشورها به غیر از ایران برای فیلمبرداری مجوز نمی‌خواهید و این قانون ناشیانه فقط مختص ایران است. در حوزه شینگن می‌توانید به راحتی سه پایه بگذارید، دوربین‌تان را روشن کنید و فیلمبرداری انجام دهید و کسی به شما کاری ندارد، مگر در موارد استثنا. بنابراین برای فیلمبرداری‌های‌مان دچار مشکل نشدیم اما وقتی که می‌خواهید با یهودیان وارد مذاکره شوید زیر ذره بین خواهید رفت و همانطور که در مستند بیان شد، آخرین فردی که باما قرار ملاقات گذاشت، ماموری بود که به ما پیشنهاد کرد دیگر پی این موضوع را نگیریم. این اتفاق به خاطر سوژه‌ای بود که ما روی آن دست گذاشته بودیم و نه آنکه موردی برای فیلمبرداری ما پیش آمده باشد.

شمقدری در پایان صحبت‌های خود بیان کرد: اکنون، پس از اکران این فیلم، اینستاگرام برخی محدودیت‌ها برای ما اعمال کرده و برخی از پست‌ها را پاک کرده و اجازه انتشار نمی‌دهد. فعلاً مشکلاتمان بیشتر از این نبوده. البته چیزهای دیگری هم هست اما نمی‌توانیم آنها را بگویم، یعنی هنوز تصمیم گرفتیم که چیزی راجع به آنها بگوییم ولی اینطور نبوده که ساخت این مستند هیچ تبعاتی برای ما نداشته باشد.

انتهای پیام