بازی بر سر هویت بنای تاریخی زندان اسکندر در یزد!

، گاهاً شایعاتی در رابطه با تغییر نام «زندان اسکندر» به «مدرسه ضیائیه» در یزد مطرح می‌شود که بعضاً برخی از ساکنان محله فهادان و کسبه از این مسئله گلایه‌مند هستند و لطمه زدن به هویت این بنای تاریخی ارزشمند را عاملی در رکود گردشگران این منطقه می‌دانند.

البته برخی دیگر نیز نسبت به این که محل مذکور زندان اسکندر است، ابراز تردید می‌کنند به عبارتی معتقدند که زندان اسکندر، بنای تاریخی دیگری است و بنای فعلی باید تغییرنام پیدا کند چرا که بسیاری از گردشگران در هنگام مشاهده این مکان به هویت بناهای تاریخی یزد بی‌اعتماد می‌شوند.

با این حال بنظر می‌رسد پراکندن شایعات نامعلومی در رابطه با بناهای تاریخی ارزشمند یک شهر جهانی منجر به لطمه زدن به صنعت گردشگری و عدم اعتماد گردشگران به هویت تاریخی آن می‌شود لذا باید در رابطه با برچسب زدن به بناهای تاریخی دقت نظر و توجه بیشتری شود.

زندان اسکندر قطعاً مدرسه ضیائیه نیست

«ذات‌الله نیکزاد» عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا – منطقه یزد، با اشاره به این که زندان اسکندر قطعاً و یقینا مدرسه ضیائیه نیست، اظهار می‌کند: هر چند حقیقت در رابطه با هویت اصلی بنای زندان اسکندر، هویت نامعلوم و اثبات شده‌ای نیست اما با مراجعه به تاریخ یزد متوجه خواهیم شد که برطبق شواهد این بنا به هیچ وجه مدرسه ضیائیه نیز نبوده است.

وی با بیان این که مشخصات مدرسه ضیائیه با استناد به تاریخ مطابقتی با بنای زندان اسکندر ندارد، می‌گوید: مدرسه ضیائیه در کتب تاریخی دارای مناره‌هایی به همراه کاشی‌کاری بوده و موقعیت آن نیز با این بنای تاریخی مطابقت ندارد.

این مسئول با اشاره به عنوان دو مدرسه ضیائیه «سرپُلوک» و «شهرستان» در تواریخ، تصریح می‌کند: مدرسه ضیائیه‌ی سرپُلوک که مشخصا در محله‌ای با همین عنوان در یزد باید قرار داشته باشد و مدرسه ضیائیه‌ی شهرستان هم که در این محل قرار نداشته است.

وی ادامه می‌دهد: البته در تاریخ یزد از بنایی با عنوان «زندان اسکندر» در محله شهرستان و در نزدیکی مسجد چهل محراب یاد شده که این محل فاصله نزدیکی با بنای کنونی زندان اسکندر دارد و در رابطه با موقعیت این بنا در این محل نیز در تاریخ بسیار یاد شده است.

وی با تاکید بر این که آنچه در مورد زندان اسکندر گفته شده مقصود زندان به معنای خاص آن نیست، می‌گوید: زندان در نامگذاری بنای تاریخی زندان اسکندر، یک عنوان کلی است که در گذشته در یزد متداول بوده است اما بحث اصلی، برگزیدن عنوان زندان برای این بنای تاریخی است که هنوز هم چرایی آن مشخص نیست ولی در مجموع در این که زندان اسکندر، مدرسه ضیائیه نبوده هیچ شکی وجود ندارد.

نیکزاد با اشاره به بررسی‌های موجود در مورد بنای تاریخی زندان اسکندر، خاطرنشان می‌کند: قطعاً دلیلی ندارد که زندان اسکندر تغییرنام پیدا کند چرا که حتی براساس تاریخ یزد نیز تنها در دهه 40 و بنا بر دلایلی نامشخص از این محل به عنوان مدرسه ضیائیه یاد شده که اساس آن نیز پذیرفته نشده و تنها در قالب فرضیه عنوان شده است.

زندان اسکندر مشخصاً زندان نبوده است

این پژوهشگر کشوری با تاکید بر این که زندان در عنوان این بنا یادآور رویداد زندانی شدن و شکنجه بزرگان پارسی در یزد قدیم است، می‌گوید: این بنا مشخصاً یک زندان در قالب زندان نبوده و واژه‌ای متداول به معنای «جا و مکان» بوده و بیشتر برای یادآوری یک رویداد تاریخی و در قالب نام نشانه‌ای ساخته شده است.

وی با تاکید بر این که دست یافتن به نشانه‌های تدفین، گور، اسکلت و بقایای استخوان انسان‌ها در این بنا نمی‌تواند مستندی بر زندان بودن آن باشد، می‌گوید: محدوده‌هایی مانند حسینیه فهادان، بقعه دوازده امام و بنای مشهور زندان اسکندر و فضای سبز آن، در گذشته گورستان بوده و مطمئنا در کاووش‌ها شواهدی از تدفین در دوره‌های اسلامی نیز بدست آمده که مسئله‌ای عجیب نیست.

نیکزاد با اشاره به گنبد قدیمی و گنبدخانه بزرگ و کارشده بنای زندان اسکندر، یادآور می ‎ شود: هرچند این بنا نیز دارای کتیبه بوده و وجود مدفنی در آن بعید نیست اما باید دانست که در فرهنگ یزد تدفین در گنبدخانه‌ها و خانقاه‌ها نیز امری جاافتاده بوده و وجود بقاعی مانند سید رکن‌الدین، چنین امکانی را دور از ذهن نمی‌کند.

وی پرداختن به مسئله باستان‌شناسی در این بنا را به منظور مشخص شدن هویت و اطلاعات مجهول این بنای تاریخی ضروری می‌خواند و می‌گوید: با این اقدام گره‌ی کور هویت زندان اسکندر باز می‌شود؛ البته پژوهش و شواهدی در رابطه با این بنای تاریخی با عنوان «چیستی» در شماره 78 مجله اثر منتشر شده است که علاقمندان می‌توانند به آن مراجعه کنند.

اشاره به زندان اسکندر در اشعار لسان‌الغیب

البته «محمد خدادادی» استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد هم در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، به مصرع «دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت» از حافظ شیرازی اشاره و اظهار می‌کند: حافظ با بهره‌گیری از آرایه‌ی ادبی «ذکر جزء و اراده کل»، از عنوان زندان اسکند استفاده کرده اما این عنوان صرفاً به عنوان بنای تاریخی زندان اسکندر نیست و مجازی از تمام شهر یزد است.

وی با بیان این که امکان وجود چنین محله‌ای و بنایی در یزد وجود داشته است، تصریح می‌کند: قطعا در سفر حافظ به یزد، از دوران قبل از اسلام، اسطوره‌هایی محلی در مورد رویداد تاریخی اسکندر وجود داشته که اسکندر بزرگان و عاملان پارسی را به یزد و بعداً به این مکان فرستاده است.

انتهای پیام