ادغام ۲۴ میلیاردی ارشاد

انگار یک روال معمولی شده که وقتی مسئولان در کشور حرف از صرفه‌جویی در نهادهای دولتی می‌زنند، اولویت در حوزه فرهنگ و آموزش است و می‌شود اتفاقی که در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افتاده و حرف و سخنش از دو ماه پیش شروع شده است. وزارت ارشاد تصمیم گرفته در معاونت‌های مختلف، بحث ادغام موسسه‌های تابعه را جدی بگیرد و همین شد که در معاونت هنری وزارت ارشاد تمام موسسات زیرمجموعه در دو موسسه ادغام شدند و این اتفاق در معاونت فرهنگی هم در‌حال جدی‌شدن است. در این گزارش، به بررسی سه موسسه زیرمجموعه معاونت فرهنگی پرداخته‌ایم که قرار است به‌صورت یک موسسه ادغام شوند. همچنین دلایل و اهداف این موسسات و حالا ادغام آنها را نیز بررسی کرده‌ایم. در معاونت فرهنگی سه موسسه درحال فعالیت هستند؛ موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران، موسسه خانه کتاب و بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایران که هر‌کدام با ۳۰ تا ۱۰۰ کارمند در‌حال فعالیت هستند.

موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی

موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران در تاریخ ۲۹ دی‌ماه ۱۳۶۹ تاسیس و در سال ۱۳۷۱ از دل دبیرخانه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بیرون آمد. هدف اصلی از تاسیس این موسسه برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در استان‌ها و نقاط دوردست کشور، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی در داخل و خارج و رشد و توسعه کتاب و کتابخوانی در سطح کشور بوده است. بعد از بازدید رهبر معظم انقلاب از ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و تاکید ایشان بر اینکه نمایشگاه کتاب تهران به دیگر استان‌های کشور نیز برده شود، متعاقب این امر اولین نمایشگاه کتاب استانی در سال ۱۳۷۱ در گیلان برگزار شد.

از آن سال به بعد این موسسه به‌عنوان دبیرخانه و مجری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نمایشگاه‌های کتاب استانی و نمایشگاه‌های کتاب خارجی فعالیت کرده است.  موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی فعالیت‌های زیر را طی این ۲۰ سال انجام داده که البته نقدهای زیادی هم درخصوص شیوه اجرا به این موسسه مطرح شده است. در‌حال‌حاضر، قادر آشنا مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی است و این موسسه با ۱۰۰ کارمند فعالیت می‌کند.

۱-  نمایشگاه بین‌‌المللی کتاب تهران

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران هر ساله نیمه اول اردیبهشت‌ماه در تهران برگزار می‌شود. این نمایشگاه بعد از ۳۲ دوره برپایی به یکی از مهم‌ترین نمایشگاه‌های کتاب در سطح خاورمیانه و آسیا تبدیل شده است. بازدید میلیون‌ها نفر از این نمایشگاه، از جمله هزاران دانشجو، دانش‌آموز، ناشر، کتابدار و خانواده‌‌ها... این نمایشگاه را به مهم‌ترین رخداد فرهنگی کشور تبدیل کرده است. هر‌ساله به‌طور میانگین بیش از ۲۵۰۰ ناشر داخلی و ۶۰۰ ناشر خارجی در این نمایشگاه حضور می‌یابند. یکی از انتقادهایی که هر سال به این موسسه و ارشاد وارد می‌شود، نداشتن مکان دائمی برای نمایشگاهی است که دیگر به یک برند بزرگ برای حوزه کتاب تبدیل شده است.

۲- نمایشگاه‌های کتاب استانی

نمایشگاه‌های کتاب استانی یکی از مهم‌ترین رخدادهای فرهنگی در استان‌‌های کشور است که برپایی آن از سال ۱۳۷۱ توسط موسسه نمایشگاه‌‌های فرهنگی ایران آغاز شده است. این نمایشگاه‌ها که با حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود، هم‌اکنون به تعداد ۳۸۰ نمایشگاه رسیده است. این نمایشگاه به‌صورت سالانه در مراکز ۳۰ استان کشور برگزار می‌شود.   براساس تخمین‌‌ها و پژوهش‌های صورت گرفته، بیش از ۱۷ درصد از کل توزیع کتاب در کشور از طریق برپایی نمایشگاه‌های کتاب استانی انجام می‌شود. به‌طور متوسط در هر نمایشگاه کتاب استانی بیش از ۴۰۰ ناشر در نمایشگاه حضور یافته و ۴۰ هزار عنوان کتاب (۴۰۰ هزار جلد) را در معرض نمایش و فروش می‌گذارند. اما در چند سال اخیر و مشکلات و هزینه‌هایی که برپایی نمایشگاه‌های کتاب استانی برای کتابفروشان استانی داشته است، خیلی از کارشناسان معتقدند این نمایشگاه‌ها باید محدود شود یا اینکه دیگر برگزار نشود.

فرید مرادی، مدیر‌تولید نشر نگاه درباره انتقاد از برگزاری نمایشگاه‌های کتاب استانی در گفت‌وگویی که با ایبنا داشته است، می‌گوید: «نمایشگاه‌های استانی کتاب اکنون خیلی سال است که برگزار می‌شوند، اما متاسفانه وزارت ارشاد تاکنون یک بررسی آماری و خروجی دقیقی از نتایج برگزاری این نمایشگاه‌ها ارائه نکرده است تا از تاثیر برپایی آنها در بهبود کیفیت کتاب‌ها و ترویج فرهنگ کتابخوانی آگاه شوند. گویا نمایشگاه‌های استانی کتاب مانند یک سربار بر گردن ارشاد است که باید حتما آن را برگزار کنند، این نمایشگاه‌ها با آسیب‌های جدی مواجهند؛ به‌طور مثال متاسفانه بخش قابل توجهی از کتاب‌های منتشر‌شده به نمایشگاه‌های استانی کتاب نمی‌روند. همچنین اغلب کتابفروشان از برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی ناراضی‌اند چراکه همواره می‌گویند برگزاری این نمایشگاه‌ها در فرآیند فروش آنها تاثیر منفی می‌گذارد.»

۳- حضور در نمایشگاه‌های خارجی

یکی دیگر از فعالیت‌های موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب خارج از کشوراست، از جمله نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت، بلونیا، مسکو، چین، توکیو، شارجه، استانبول، پاریس، عمان، قطر و... که از سال ۱۳۷۷ تاکنون در بیش از ۱۲۷نمایشگاه بین‌المللی کتاب در سطح جهان حضور یافته است و با بسیاری از این نمایشگاه‌ها قرارداد تبادل غرفه رایگان دارد. البته امسال و بعد از بازنگری‌هایی که در موسسه و با حضور هیات‌مدیره انجام شد تصمیماتی در حوزه حضور در این نمایشگاه‌ها گرفته شد که این مساله هم باز باعث انتقادهای زیادی به موسسه شد. تصمیمی که گرفته‌اند این است که در نمایشگاهی مثل پاریس و بلگراد شرکت نکنند، اما در عوض در نمایشگاه‌های دیگری در منطقه حضور داشته باشد.

۴- نشر در حوزه ادبیات معاصر

نشر کتاب در حوزه داستان، ادبیات و شعر معاصر از دیگر فعالیت‌های موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران است. این موسسه تاکنون بیش از ۲۸۰ عنوان کتاب در این حوزه منتشر کرده که بعضی از این کتاب‌ها به دیگر زبان‌ها ترجمه شده است. البته مساله دیگری که همیشه به آن تاکید می‌کنند این است که این موسسه آمادگی دارد در زمینه ترجمه آثار ایرانی با ناشران علاقه‌مند در دیگر کشورها همکاری کند.

موسسه خانه کتاب

«خانه کتاب» موسسه‌ای غیرانتفاعی و غیر‌دولتی است که با هدف ارائه اطلاعات در زمینه کتاب‌های منتشر‌شده در ایران از سال ۱۳۷۲ آغاز به کار کرده و پایگاه اینترنتی آن به‌منظور در دسترس قرار‌دادن اطلاعات کتاب‌ها درسال ۱۳۷۷ تاسیس شده است. مشخصات کتاب‌شناختی تمام کتاب‌هایی که در کشور منتشر می‌شود، به انضمام معرفی کوتاه، تصویر روی جلد و نیز تصویر صفحات نخست هر کتاب (تا قبل از متن اصلی)، دو روز پس از اخذ مجوز وزارت ارشاد، در این پایگاه ثبت می‌شود. در‌حال‌حاضر نیکنام حسین‌پور، مدیرعامل خانه کتاب است که با حدود ۱۰۰ کارمند در این موسسه فعالیت می‌کند.  ‎ علاوه‌بر بانک اطلاعاتی کتاب‌های منتشر‌شده در ایران، بانک‌های اطلاعاتی ناشران و پدیدآوران نیز در خانه کتاب تولید و روزآمد می‌شود.

خانه کتاب به‌منظور توسعه کتاب و کتابخوانی، جشنواره‌های فرهنگی مختلفی نیز در زمینه کتاب برگزار می‌کند که عبارتند از: انتخاب «کتاب سال جمهوری اسلامی ایران»، «جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و جایزه منطقه‌ای»، «نشان شیرازه؛ دو‌سالانه طراحی کتاب ایران»، «جشنواره کتاب و رسانه»، «جشنواره کتاب و سینما»، «جشنواره نقد کتاب» و... در این جشنواره‌ها، نویسندگان و کتاب‌های برتر کشور انتخاب شده و مورد تقدیر قرار می‌گیرند. افزون بر اینها، خانه کتاب خدمات متنوعی برای علاقه‌مندان و دست‌اندرکاران حوزه کتاب ارائه می‌کند که از آن جمله می‌توان به «خبرگزاری کتاب ایران» (ایبنا)، تنها خبرگزاری تخصصی حوزه کتاب، خدمات «شابک» (شماره استاندارد بین‌المللی کتاب ایران) و «شابم» (شماره استاندارد بین‌المللی موسیقی چاپی) به ناشران، خدمات بیمه‌ای به «اهل قلم»، برگزاری نشست‌های نقد و بررسی کتاب در «سرای اهل قلم» و... اشاره کرد.

بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان

بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان قبل از این با‌عنوان بنیاد ادبیات داستانی فعالیت می‌کرد و سال ۹۳ مدیریت و نامش تغییر کرد. این موسسه به‌عنوان بازوی معاونت امور فرهنگی ارشاد در حوزه ادبیات فعالیت می‌کند. ماموریت‌هایی چون برگزاری جشنواره شعر فجر، جایزه ادبی جلال آل‌احمد و جایزه ادبی پروین اعتصامی از جمله وظایف این بنیاد است که تا قبل از این برعهده خانه کتاب بود. از جمله دیگر برنامه‌های کلان این بنیاد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. در حوزه پژوهش، این بنیاد نظریه‌پردازی و در حوزه شعر و ادبیات داستانی، داستان‌نویسی و شعرسرایی براساس الگوهای بومی و دینی، جریان‌شناسی، رصد و تحلیل وضعیت شعر و ادبیات داستانی کشور و راه‌اندازی کتابخانه تخصصی ادبیات را در دست اقدام دارد.

در محور آموزش، بسترسازی برای آموزش و تربیت شاعر و داستان‌نویس نخبه، طراحی و ایجاد نظام و محتوای آموزشی و برگزاری دوره‌های آموزشی در سطح کشور جزء برنامه‌های این بنیاد است و همچنین در محور بین‌الملل، معرفی ادبیات ایران اسلامی به بازارهای نشر جهانی، ترجمه آثار ادبیات فارسی و ایجاد پل ارتباطی با فرهنگ‌های دیگر و شناسایی و ارتباط با نویسندگان و اهالی ادبیات جهان برنامه‌های دیگر بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان است. یک کار دیگر این بنیاد، محور تولید و ترویج است که فراهم‌سازی بستر کلان حمایتی و تلاش برای رفع موانع و کمک به گسترش و ترویج کتابخوانی،  بهره‌گیری از ذخایر ادبیات داستانی در ارتقای سینما و آثار نمایش تلویزیون و کشف، پرورش و حمایت از استعدادهای جوان است.  نکته قابل ذکر درباره این موسسه این است، که فعالیت‌های این بنیاد محدود بود، اما از سال ۹۳ و با تغییر هیات‌امنا و تصمیم معاون فرهنگی وقت، فعالیت‌های بنیاد گسترده و بحث شعر هم به آن اضافه شده و برگزاری جایزه‌های ادبی هم به مسئولیت‌هایشان اضافه شد. در‌حال‌حاضر مهدی قزلی این مجموعه را مدیریت می‌کند و ۳۰ کارمند در این مجموعه در‌حال فعالیت هستند.

چه دلایلی برای ادغام مطرح شده است؟

گفته می‌شود کمبود بودجه، دلیل اصلی این ادغام‌هاست، اما دلیل دیگری که در مورد این ادغام‌ها مطرح می‌شود این است که این مجموعه‌ها آنقدر گسترده شده‌اند که کارکرد اصلی خودشان را از دست داده‌اند و کنترل و دادن بودجه به آنها برای ارشاد سخت شده است. همایون امیرزاده، مدیرکل روابط‌عمومی وزارت ارشاد در گفت‌وگویی که با جام‌جم داشته است، درباره ادغام‌های وزارت ارشاد گفته است: «۳۶ موسسه تابعه در مجموعه وزارتخانه داریم؛ حساب کنید اگر هر یک از این موسسات پنج هیات‌مدیره داشته باشد، ۱۸۰ نفر عضو هیات‌مدیره خواهیم داشت. این ۳۶ موسسه، ۳۶ مدیرعامل دارند و اگر هر یک دو منشی داشته باشند، بیش از ۷۰ نفر، مدیر دفتر داریم. به اینها بسیاری از ساختمان‌های پراکنده و اموال غیرمنقول را هم اضافه کنید. ما می‌توانیم با تجمیع اینها به بهره‌وری برسیم و هزینه‌های بالاسری را کاهش دهیم.»

مدیری جوان و تازه‌نفس

بعد از اینکه قرار شد این مجموعه‌ها ادغام شوند و ذیل یک مجموعه فعالیت کنند، گمانه‌زنی‌های زیادی برای این مساله انجام شد، یکی از این گمانه‌زنی‌ها این بود که قرار است خانه کتاب و بنیاد ادبیات داستانی، زیرمجموعه موسسه نمایشگاه‌ها به کار خود ادامه دهند و قادر آشنا به‌عنوان مدیر این مجموعه‌ها که به‌قول خودشان تجمیع می‌شوند، فعالیت کند؛ اما شنیده شده درمورد میزان حقوق پرداختی برای این مدیر، به توافق نرسیده‌اند.

در‌حال‌حاضر این گزینه حذف شده و به‌دنبال گزینه‌های بعدی هستند. یکی دیگر از حواشی که در مورد این موسسه هنوز تاسیس نشده، شکل گرفته این است که جوادی، معاون فرهنگی وزیر گفته، مدیران فعلی برای این مجموعه جدید به‌کار گرفته نمی‌شوند و مدیر جدیدی را برای آن درنظر گرفته‌ایم. شواهد و قرائن حاکی از این است که مدیر جدید انتخاب شده، مدیر جوانی است که فعالیت گسترده‌ای در حوزه نشر داشته است. قرار است این مدیر جوان با بودجه‌ای معادل ۲۴ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان که بودجه‌ای عملیاتی برای اداره این سه مجموعه است، کار خود را آغاز کند.

عاطفه جعفری