احیای «تاریخ بیهقی» مرهون علی‌اکبر فیاض است

، این استاد ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد که در مراسم «شب علی‌اکبر فیاض» در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد سخن می‌گفت، اظهار کرد: یکی دیگر از آثار مرحوم دکتر فیاض دانشکده ادبیات است؛ دکتر فیاض بنیان‌گذار این دانشکده بود و تمام فارغ‌التحصیلان این دانشکده، چه در گذشته و چه درآینده محصول کار دکتر فیاض خواهند بود و همه آنچه از دانشکده ادبیات صادر می‌شود، مولود و محصول کار دکتر فیاض است.

وی ادامه داد: انسانی مانند دکتر فیاض بر فضای فرهنگی خراسان تاثیر ویژه‌ای داشته است و نظیر او کمتر پیدا می‌شود؛ دریغا که آثارش در سینه او ماند و آنها را با خودش برد. 

یاحقی تصریح کرد: نام دکتر فیاض بی‌تردید با تاریخ بیهقی گره خورده است و بدون شک فیاض است که تاریخ بیهقی را به جامعه ادبی ما شناساند و هنوز هم راه او در فضای ادبیات ایران به اعتبار تاریخ بیهقی نام‌بردار و زنده است. آثار ظاهری دیگر دکتر فیاض در کتاب‌ها و نوشته‌هایش خیلی زیاد نیست و تاریخ اسلام بسیار مهم است ولی بقیه آثاری که از دکتر فیاض باقی مانده، نمره زیادی نمی‌آورند و مردود می‌شوند؛ بنابراین کار اصلی دکتر فیاض تاریخ بیهقی است.

این استاد ادبیات خاطرنشان کرد: دکتر فیاض با همین اندکی که کار کرد، نام خودش را جاودانه کرد؛ چنانکه بیهقی را جاودانه کرد. در هر روز و هفته و ماهی نیست که درباره تاریخ بیهقی مقاله و کتابی  منتشر نشود و این از برکت اقدام دکتر علی‌اکبر فیاض است که این کتاب را به جریان انداخت.

او افزود: قبل از فیاض چند چاپ از تاریخ بیهقی وجود داشت؛ اولین چاپ این کتاب که خیلی نایاب است، چاپ کلکته است و بیشتر در هندوستان بود. نسخه‌های خطی تاریخ بیهقی عموما در هندوستان بوده و فکر می‌کنم در ایران هیچ نسخه‌ای از تاریخ بیهقی باقی نمانده است و بعدا از هندوستان تراوش کرد و پیدا شد و از آنجا به ایران و کشورهای دیگر راه یافت.

یاحقی اظهار کرد: در هندوستان وقتی انگلیسی‌ها زبان فارسی را کشف کردند، یکی از متونی که مورد توجهشان قرار گرفت، تاریخ بیهقی بود و چاپی را به دست دادند که به نظر می‌رسید بر اساس نسخه‌های موجود در دسترس آن‌ها در هندوستان بوده است و این نسخه‌ها بعدها به کتابخانه انگلستان منتقل شد. این چاپ همچنان بود تا در ایران نسخه‌ای را در زمان قاجاریه پشت‌نویسی کردند و بعد این را در اختیار ادیب پیشاوری قرار دادند و ایشان حدود دو سال این نسخه در دستش بود و حاشیه‌نویسی کرد و اصلاحاتی را روی آن انجام داد و در سال ۱۳۰۷ در تهران چاپ سنگی آن به تصحیح ادیب پیشاوری با حواشی چاپ شد و یک نسخه هم در کتابخانه دانشکده ما بود.

این استاد ادبیات دانشگاه فردوسی گفت: کتابخانه دانشکده ادبیات محصول گردآوری دانشمندان خراسانی است و بخش عمده‌ای از آن به محمود فرخ مربوط است و بخشی از آن هم مربوط به علی‌اکبر فیاض است. این کتاب جزء کتاب‌هایی از محمود فرخ است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه محمود فرخ بوده که عموی محمود فرخ، محمدعلی جواهری که انسان فاضلی بوده، حواشی دیگری بر این نوشته و این نسخه منحصرا در کتابخانه دانشکده ماست. بیش از ۱۰۰ مورد حاشیه با خط خودش بر تاریخ بیهقی زده است و این نسخه تا سال‌ها بعد تنها نسخه ایرانی تاریخ بیهقی بود.

او بیان کرد: قبل از فیاض مرحوم سعید نفیسی شروع به تصحیح تاریخ بیهقی کرد و در سال ۱۳۱۹ این کتاب به تصحیح سعید نفیسی چاپ شد. همزمان وزارت فرهنگ در آن روزگار از دکتر غنی و دکتر فیاض می‌خواهد که خلاصه‌ای از تاریخ بیهقی به دست دهند و این‌ها شروع به تلخیص می‌کنند و بعد متوجه می‌شوند که ضرورت دارد، تمام کتاب چاپ شود؛ بنابراین همه کتاب را تصحیح کردند و چند نسخه‌ای را که در تهران پیدا کرده بودند که البته به زعم دکتر فیاض خیلی مهم نبود با دو چاپ دیگر مقایسه می‌کنند و در سال ۱۳۲۴ دکتر فیاض و دکتر غنی یک چاپ از تاریخ بیهقی به دست می‌دهند و آن را چاپ می‌کنند و قطعا دکتر وحید خیلی اهتمامی در این کار نداشت و به نظر می‌رسد که تمام کار فیاض است و مقدمه‌اش هم تنها به قلم فیاض است ولی به اعتبار این که دکتر غنی با وزرا بیشتر ارتباط داشته، در وزارت فرهنگ چاپ می‌شود. این دومین یا سومین چاپ ایران بعد از چاپ دکتر نفیسی است.

یاحقی افزود: اختلافات کوچکی بین فیاض و نفیسی بوده و هر دو سعی کردند کار همدیگر را نادیده بگیرند و وقتی هم که نفیسی دنباله تاریخ بیهقی را تصحیح کرده، به چاپ فیاض اشاره نکرده است. یک یادداشت به خط دکتر فیاض در همین کتاب‌های دانشکده پیدا کردیم که ایرادی به نفیسی گرفته و گفته تصحیحات غیرعلمی از این قبیل به دردی نمی‌خورد و مشکل دارد و کاملا نشان می‌داد که با نفیسی مخالف بود و نمی‌خواست آن چاپ مطرح شود.

او ادامه داد: چاپ دکتر فیاض در ۱۳۲۴ منتشر می‌شود و از همان سال و سال‌ها قبل از آن دکتر فیاض به دنبال تاریخ بیهقی بوده است. نسخه‌های تاریخ بیهقی در آن زمان‌ها تقریبا ناشناخته بود و جز یکی دو نسخه که بسیار متاخر بود، فیاض پیدا کرده بود و این‌ها را جمع‌آوری کرده بود تا دهه ۵۰ که قرار بود در مشهد کنگره بیهقی برگزار شود، آن کتاب منتشر شود و هدیه شود ولی متاسفانه چاپ تاریخ بیهقی به آن کنگره ابوالفضل بیهقی نرسید.  فیاض در آنجا مرجع تاریخ بیهقی بود و از اول تا آخر کنگره به عنوان کسی که حرف آخر را در تاریخ بیهقی می‌زند، مطرح می‌شد.

این عضو هیات علمی دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد گفت: چاپ اصلی دانشگاه مشهد در سال ۵۰ منتشر شد و در سال ۵۶ تجدید چاپ شد و فهرست لغات و ترکیباتی هم به آن اضافه شد و در سال ۷۵ هم یک بار دیگر چاپ شد و مقدمه‌ای به آن اضافه کردیم. بعدها که نسخه‌های دیگر شناسایی شد، متوجه شدیم که این کتاب نیاز به تصحیح مجدد دارد. در سال ۸۰ مجدد تغییراتی دادیم  و در سال ۸۳ نیز دوباره آن را منتشر کردیم و در جلسه بزرگداشت دکتر فیاض رونمایی شد و از همان زمان هم شروع به تصحیح آن کردیم.

یاحقی افزود: چاپ دکتر فیاض از تاریخ بیهقی مبنای همه مطالعات است و بدون تردید ما مدیون دکتر فیاض هستیم و تمام یاداشت‌ها و تعلیقات ایشان را در تعلیقات خودمان به کار بردیم. اهتمام دکتر فیاض در احیای تاریخ بیهقی و به دست دادن یک نمونه والا برای تصحیح متن و متن‌شناسی در اصل کار است و ایشان بنیان‌گذار این دانشکده و زنده‌کننده تاریخ بیهقی و به دست‌دهنده نمونه اعلای تصحیح متن در زبان فارسی هستند.

انتهای پیام