آیا بین توصیه به بخشش و اجرای عدالت تناقض وجود دارد؟

بخشش و گذشت، از جمله مسائلی است که توسط علمای اخلاق و مصلحان اجتماعی بارها مورد تحسین و توصیه قرار گرفته است و در برخی مکاتب فکری بر آن تاکید بسیار جدی وجود دارد، هم‌چنین در دین اسلام از بخشش به‌عنوان یک فضیلت شایسته نام برده شده‌است، برای مثال در کتاب غررالحکم و دررالکلم از امام علی (ع) نقل شده که فرمودند: " گذشت؛ اوج بزرگواریهاست." و در جلد ۲ کتاب کافی از امام رضا (ع) نقل شده که فرمودند: " هرگز دو گروه با هم مقابل نشدند، مگر این که با گذشت ترین آنها پیروز شد."

حجت الاسلام والمسلمین کریم مؤمنی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، پیرامون آثار بخشش در روابط اجتماعی بیان کرد: بخشیدن یکدیگر در روابط اجتماعی، دشمنی را پایان می‌دهد، باب مهربانی را می‌گشاید، دل‌ها را به هم نزدیک می‌کند و موجب ترویج همدلی و ایجاد آرامش در جامعه است درصورتی که در برخی موارد انتقام موجب تداوم دشمنی می‌گردد، گاهی گرفتن انتقام یک سیلی، به انجام یک قتل منجر می‌شود و این آثار منفی نه به نفع قلوب مردم جامعه و به نفع ظاهر اجتماع است.

این کارشناس مذهبی درخصوص جایگاه بخشش در اسلام عنوان کرد: کلمه عفو از آموزه‌های اخلاقی است که بارها مورد توصیه قرارگرفته‌است، اما نکته‌ی مهم این است که انسان در اسلام هیچ‌گاه ملزم به عفو و بخشش نبوده و هیچ باید و اجباری در این زمینه وجود ندارد، در قرآن برای کسی که مورد تعدی و ظلم قرارگرفته حق مقابله به مثل و احقاق حق وجود دارد، مانند حکم قصاص برای قتل عمد، اما از طرفی نیز توصیه به عفو و گذشت شده‌است، تعبیر قرآن از بخشش تعبیر "عزم الامور" است، بدین معنا که بخشیدن نشان دهنده‌ی صلابت و کرامت انسان بخشنده است اما صاحب حق ملزم به بخشش نیست، بنابراین تناقضی بین احقاق حق و بخشش دیگران وجود ندارد.

در چه مواردی بخشش سازنده و مفید است؟

مؤمنی درخصوص شرایط بخشش گفت: در ۲مورد ایثار و گذشت هرچند اجبار و باید نیست اما تبعات بسیار مثبتی دارد و توصیه شده که در این موارد از خطای افراد گذشت کنیم، یکی ازاین جایگاه‌های بخشش، هنگامی است که شخص خطاکار، عمداً و با قصد مرتکب آن اشتباه نگردیده است، برای مثال فردی که ناخواسته به دیگری آسیبی وارد کرده و در عین حال توان مالی جبران خسارت را ندارد و درخواست بخشش می‌کند، در چنین موردی اقدام شایسته گذشت از شخص است هرچند صاحب حق ملزم به بخشش نیست.

وی افزود: از دیگر مواردی که بخشش تبعات مثبتی دارد، هنگامی است که فرد خطاکار که در گذشته به عمدخطایی انجام داده‌است، اظهار پشیمانی می‌کند و سعی در جبران خطای خود دارد، در صدر اسلام حضرت حمزه شخصیت والایی داشتند به گونه‌ای که پیامبر ایشان را سید الشهدا و از بزرگ‌ترین حامیان خود می‌دانستند، ایشان در جنگ احد و طی یک قتل عمدی و برنامه‌ریزی شده به شهادت رسیدند و از این واقعه اندوه بسیاری بر پیامبر اکرم (ص) وارد آمد، با این وجود هنگامی که قاتل ایشان درحالی که خود را آماده مجازات کرده بود، نزد پیامبر (ص) آمد و با گریه بسیار عرض پشیمانی و اظهار توبه کرد، پیامبر اکرم (ص) به عنوان ولی دم حضرت حمزه، وی را بخشیدند و از مجازات وی گذشت کردند.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: در قرآن بالاترین نوع بخشش، گذشت از خطای دیگران است که از بخشش مادی نیز بالاتر است، در اسلام توصیه شده که مسلمانان خود را به اخلاق الهی و ویژگی‌های خداوند آراسته کنند و پذیرش توبه‌ی توبه کنندگان نیز از خصایل خداوند است، هم چنین در کتاب احقاق الحق از امام حسین (ع) نقل شده که فرمودند: " اگر شخصی در گوش راستم، مرا دشنام دهد و سپس در گوش دیگرم معذرت خواهی کند، از او می‌پذیرم و گذشت می‌نمایم."

برخی آسیب‌های احتمالی مترتب بر بخشش نابجا

مؤمنی درخصوص برخی آسیب‌های احتمالی مترتب بر بخشش عنوان کرد: در برخی موارد بخشش شایسته نیست و می‌تواند تبعات منفی بسیاری را برای جامعه موجب شود، از جمله هنگامی که فرد خطاکار از اشتباه خود پشیمان نیست و سعی بر جبران آن ندارد، بر خطای خود مصر است و از تکرار آن پرهیز نمی‌کند، در چنین موردی نباید از تنبیه شخص خودداری کرد و و در واقع ظلم این است که چنین شخصی بخشیده شود چون موجب ایجاد خطراتی برای افراد جامعه است، همان‌طور که سعدی نیز گفته است: " ترحم بر پلنگ تیزدندان / ستمکاری بود بر گوسفندان."

انتهای پیام