علی ترابی: شوراهای موسیقی بدل به کالبدی بی‌روح شده‌اند

موسیقی ما- مدیر موسیقی بودن در کشورِ ما کار سختی است؛ مثلِ هنرمند موسیقی بودن. کافی است به اخبارِ موسیقی خبرگزاری‌ها و سایت‌ها در همین یکی- دو روز گذشته نگاه کنید و ببینید حاشیه‌ها چقدر پررنگ‌تر از متن هستند و جنجال‌هایی (گاه بی‌دلیل) وجود دارد، به همین خاطر کسی که این مسوؤلیت را به عهده می‌گیرد، چه بخوادهد و چه نه، از همان روزهای اولِ نشستن‌اش بر این صندلی با چالش‌های بسیار روبه‌روست و باید با بودجه‌ی اندکی که خیلی وقت‌ها شبیه یک شوخی بزرگ است، فعالیت کند و سعی که هم اهالی موسیقی را راضی نگاه دارد و هم آنانی که چندان موافقتی با این هنر ندارند. «علی ترابی» اما از همان زمانی که برای این پست انتخاب شد، تاکید داشت که دفتر موسیقی وزارت ارشاد باید از تصدی‌اش بر موسیقی بکاهد و آن را به خود هنرمندان واگذار کند. او در اولین مصاحبه‌اش بعد از رسیدن به این منصب در گفت‌وگو با سایت «موسیقی ما» وعده‌ی حمایت از بخش خصوصی و سهولتِ جریانِ دریافتِ مجوزها را داد و حالا می‌شود گفت تا حدودی به این وعده‌اش پای‌بند بوده است، از ابتدای بهمن‌ماه دیگر شورایی به نام شورای موسیقی سنتی و کلاسیک در دفتر موسیقی وجود ندارد؛ بنابراین گروه‌های سنتی و کلاسیک باید تنها تأیید و مجوز اشعار خود را بگیرند، اگر آثار آن‌ها فاقد شعر باشد دیگر نیازی به تأیید و بررسی آن‌ها در شوراهای دفتر موسیقی نیست و تنها برای انجام امور اداری و نیز هماهنگی‌های نهایی، اسامی و مشخصات گروه خود را به دفتر موسیقی اعلام می‌کنند. به همین بهانه با او گفت‌وگو کرده‌ایم:
 

• آقای ترابی شما از آغاز حضورتان به عنوانِ مدیر کل دفتر موسیقی، وعده‌هایی برای تسهیلِ امرِ موسیقی انجام دادید، حالا که بیش از یک سال از حضورِ شما در این منصب می‌گذرد، ما شاهد حذف شورای موسیقی و تغییراتی در شورای شعر هستیم، اما پیش از آنکه واردِ این دو موضوع شویم (که اتفاقا موضوعات مهمی است) درباره‌‌ی این ماجرا توضیح دهید که این تغییرات در چه راستایی انجام شد؟  

قبل‌تر در گفت‌وگوهایم به این مساله اشاره کردم که در حال حاضر این نیاز کاملا احساس می‌شود که فضای صدور مجوز باید با واقعیات و سرعتِ تحول دنیای موسیقی در کشور تناسب داشته باشد. زمانی که این شوراها شکل گرفتند، حتما به خاطر پاسخ به شرایط موجود بوده است، حالا اما با تغییرات و تحولات انجام شده، این شوراها بدل به کالبدی بی‌روح شده‌اند که نه‌تنها هیچ کارکرد مثبتی ندارند جز آنکه ادامه‌ی فعالیت‌هایشان موجب نگرانی‌ها و مشکلاتی برای هنرمندانِ عرصه‌ی موسیقی شده است، به همین خاطر ما از مدتی قبل اصلاحاتی در این خصوص انجام دادیم.
 

• که شامل چه مواردی بودند؟

در همان ماه‌های ابتدایی حضور من در دفتر موسیقی، سه تصمیم گرفته شد که طی اطلاعیه‌ای به اطلاع اهالی موسیقی نیز رسید.  اول آنکه محدودیت افراد حقیقی در ارائه تقاضای صدور مجوز تک‌آهنگ برداشته شد؛ تا پیش از آن تنها این اتفاق از طریقِ شرکت‌های ثبت‌شده انجام می‌شد که گاه هنرمندان مجبور به پرداخت هزینه‌هایی بودند و از آن طرف گلایه‌هایی نیز مطرح می‌شد؛ اگرچه بسیاری از شرکت‌ها نیز در این راه به هنرمندان، کمکِ بسیاری می‌کردند. از آن طرف قرار شد در سه حوزه‌ی موسیقی بی‌کلام اصیل و دستگاهی ایران، موسیقی بی‌کلام نواحی و موسیقی بی‌کلام کلاسیک، آثار کلیه آهنگسازانی که حداقل دو بار موفق به کسب مجوز دفتر موسیقی برای آلبوم و یا اجرای صحنه‌ای شده باشند، از بررسی شورای موسیقی حذف شود و همچنین نحوه‌ی صدور پروانه‌ی فعالیت استودیوهای صدابرداری نیز تغییر کرد و استودیوهایی که هر چهار سال یک‌بار نیاز به تمدید پروانه‌ی فعالیت خود داشتند، پروانه‌ی دایمِ فعالیت گرفتند. اینها همه نیاز به کار مضاعفی داشت که با وجود آنکه دفتر موسیقی آنان را انجام داد.
 

• البته این تصمیم در همان‌زمان با حاشیه‌هایی همراه شد، چون برخی از اهالی موسیقی در جلسه‌ای با مدیر کلِ وقت دفتر موسیقی – آقای طالبی- مقرر کرده بودند که عدم بررسی شورای موسیقی برای تمامی هنرمندان باشد، نه آنانی که دو اثر منتشر شده دارند.

من پیش از این، درباره‌ی این موضوع با سایتِ شما گفت‌وگو کرده و توضیح دادم، پیش از این ظاهراً نامه‌نگاری‌هایی انجام شده و شاید قول‌هایی هم داده شده، اما روند مشخصی وجود نداشت؛ یعنی بخشی از کارها به شورا نمی‌رفته و بخشی به شورا می‌رفته است. اتفاقاً زمانی که من به دفتر موسیقی آمدم، این سؤال برایم وجود داشت؟
 

• و حالا در گامِ ‌دوم، محدودیتِ دو آلبوم هم برداشته شده است.

بله، چون به اعتقادِ ما هم‌اکنون این نیاز کاملا احساس می‌شود که در بررسی زیبایی‌شناسی و هنری آثار تجدید نظر کنیم. شورای موسیقی در این سال‌ها کارهای بسیار انجام داده و زحمتِ زیادی کشیده بودند و همان‌طور که پیش از این تاکید کردم، نیازِ به این شورا، تا سال‌هایی احساس می‌شد، اما هم‌اکنون این سوال وجود دارد که «آیا یک شورای فنی شرایط لازم را برای بررسی آثار هنرمندان در حوزه‌ی موسیقی نواحی، کلاسیک و سنتی را دارد یا خیر» هیچ‌کس (حتی اساتید) نمی‌توانند در این باره اظهار نظر کنند که چه اثری قابلیت انتشار و اجرا دارند و چه اثری ندارد. در هیچ کجای دنیا نیز چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد، یعنی بررسی فنی قبل از اجرا وجود ندارد و همه چیز بعد از شکل‌گیری یک اثر رخ می‌دهد.
 

• بله، در هیچ کجای دنیا وجود ندارد، اما ما درجه‌بندی آثار هنری هم داشته‌ایم.

آن موضوع هم به هیچ وجه قابل پذیرش نیست؛ کما اینکه بسیاری از اساتید که خودشان در این زمینه فعالیت داشتند، پس از سال‌ها به عدمِ اعتبار این ماجرا پی پردند. این در تاریخ هنر بی‌سابقه است. تاریخ هنر مملو از کارهایی است که بعد از صد سال فهمیده‌اند که چه شاهکاری بوده یا برعکس. شما با هیچ توان کارشناسی نمی‌توانید سرنوشت زیبایی‌شناسی یک اثر را تعیین کنید. کاملاً بدیهی است که این مسأله کار نادرستی است. ضمن آنکه حتی تعیین کیفیت صدای یک خواننده، نسبتی با آنچه در صحنه انجام می‌شود، نداشته و با تمام سخت‌گیری‌ها این مسائل وجود دارد. باید امکان برگزاری کنسرت‌های بیشتری فراهم شود تا حق انتخاب بین رویدادهای مختلف وجود داشته باشد. هیچ کس نمی‌تواند ثابت کند که کاری قوی‌تر است یا نه. اینها فرمول‌بندی مشخصی ندارد.
 

• اتفاق پیش آمده شامل موسیقی پاپ نمی‌شود؟

خیر، تنها موسیقی کلاسیک، نواحی و سنتی؛ اما برای موسیقی پاپ نیز تدابیری درنظر گرفته خواهد شد.
 

• آقای ترابی، شما یک سال است که در این منصب فعالیت می‌کنید و حالا این اقدام را انجام داده‌اید که البته قابل تدیر است؛ اما فکر نمی‌کنید اصلا مجوز گرفتن برای یک اثر هنری هم اتفاقی است که تنها در کشور ما رخ می‌دهد و آن هم جای بحث و سوالِ بسیار دارد؛ چون همین حالا هم اگرچه شوراها حذف شده‌اند، اما بحث مجوز به قوت خود باقی است و این مساله به‌خصوص در حوزه‌ی موسیقی بی‌کلام هم‌چنان عجیب است.

من بارها به این ماجرا اشاره کرده‌ام که صدور مجوز در قانون پیش‌بینی شده و مدیر دفتر موسیقی در جایگاهی نیست که بخواهد قانون‌گذاری جدیدی انجام بدهد. ببینید، ما تاکید داریم که باید اعتماد بیشتری به اهالی موسیقی شود و از این پس شورای موسیقی برای بررسی موسیقی‌های کلاسیک، سنتی و نواحی تشکیل نخواهد شد و مختصاتِ فنی این موسیقی‌ها ارزیابی نمی‌شود؛ اما آثاری که دارای کلام هستند، اشعارشان در شورای شعر بررسی می‌شود.
 

• پس شورای شعر هم‌چنان به قوتِ خود باقی خواهد ماند؟

بله! به خاطر حساسیت‌هایی که روی کلام و شعر وجود دارد، تمامی آثار با کلام در تمامی حوزه‌ها توسط شورای شعر بررسی می‌شوند.
 

• آقای ترابی قبول دارید که این شورا هم بسیاری از اوقات نتوانسته کارکردی که باید داشته باشد و خیلی وقت‌ها حاشیه‌ساز شده است.

خود اعضای شورای شعر به این رویه بسیار معترض هشتند. چون اگر در بررسی شعرها سخت‌گیری کنند و کارها رد شود، با واکنش‌هایی مواجه می‌شوند؛ از آن طرف اگر سخت‌گیری نکنند، باز هم واکنش ایجاد می‌شود که چرا به این آثار مجوز داده می‌شود.
 

• تغییرات در شورای شعر به چه شکل بوده است؟

ما این اطمینان را داشتیم که ترکیب و شیوه‌ی کار شورای شعر به صورت فعلی امکان‌پذیر نیست و موجب نارضایتی‌هایی در اساتید، مخاطبان و بدنه‌ی اجرایی می‌شوند؛ به همین‌خاطر از این پس ترانه‌سرایان و شاعرانِ بیشتری در این امر دخیل هستند و ما از خرد جمعی استفاده خواهیم کرد تا بسیاری از سوتفاهماتی که در این میان وجود دارد از بین برود.
 

• منظورتان چه سوتفاهماتی است؟

برخی از ترانه‌سرایان همواره بر این اعتقاد بودند که فلان استادی که در شورای شعر فعالیت می‌کند، ممکن است با آنان مشکلاتی شخصی داشته باشند که حالا با افزایش تعدادِ هنرمندان این مشکل برطرف می‌شود، ضمن آنکه سرعتِ کار بیشتر می‌شود؛ جمع‌بندی نتایج نیز به صورت مشورتی خواهد بود و نظر تکلیفی نیست.
 

• اما فکر نمی‌کنید که بررسی شعر حافظ و سعدی و فردوسی در هر شورایی هیچ توجیهی ندارد؟

مطلقا چنین چیزی که گاه به حالتِ طنز هم بیان می‌شود، وجود ندارد و فقط این اشعار خوانده می‌شود که مورد تحریف واقع نشده‌اند؛ چون موارد بسیاری وجود داشته که چند بیت از‌ اشعار شاعرانی مثل حافظ و مولوی دست‌کاری شده است تا بتواند با مخاطب ارتباط بیشتری برقرار کند و من هم‌اکنون از نظر اخلاقی نمی‌توانم مثال بیاورم؛ بنابراین اگر این بررسی انجام نشود، شما اهالی رسانه اولین معترضان خواهید بود که چرا شعرِ مولانا با تحریف اجرا شده است.
 

• با این وجود اساتیدی که هم‌اکنون در این شوراها فعالیت می‌کنند، دیگر در دفتر موسیقی حضور نخواهند داشت؟

ما حتما از حضور این اساتید به عنوان شورای مشورتی در امور مختلف استفاده خواهیم کرد، ضمن آنکه از سالِ آینده شورایی از اهالی موسیقی تشکیل خواهد شد تا کارهایی که از لحاظ هنری درجه‌ی بالایی دارند؛ اما در بازار موسیقی دیده نمی‌شوند، شناسایی و مورد حمایت قرار گیرند. می‌دانید که اهالی موسیقی ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها برای خلقِ یک اثر تلاش می‌کنند؛ اما از آنجا که آثار پاپیولاری نیستند، اصلا دیده نمی‌شوند.
 

• حذف این شورا صرفا به خاطر اعتماد به اهالی موسیقی بوده یا تنگناهای مالی دفتر موسیقی نیز بی‌تاثیر نبوده است؟

مطلقا چنین چیزی وجود ندارد، با اطمینان می‌گویم هزینه‌ی حق جلساتِ ما به اندازه‌ای پایین بود که هیچ فشار مالی‌ای به دفتر موسیقی وارد نمی‌کرد و اساتیدی که در این شوراها حضور داشتند، در این سال‌ها بی‌چشم‌داشت مالی تنها از اسم و اعتبار خود هزینه کرده‌اند؛ ما تنها گمان کردیم که زیبایی‌شناسی اثر قبل از صدور مجوز درست نیست و به همین خاطر مسیر را کوتاه‌تر کرده‌ایم.
 

• اما به هر حال نمی‌شود کتمان کرد که دفتر موسیقی همواره با بودجه‌ی اندکی روبه‌رو بوده است و لابد که سالِ آینده کمتر نیز خواهد شد.  

بله، اما وضعیت ارشاد از دیگر بخش های دولتی مستثنی نیست؛ بودجه‌ی این وزارت‌خانه به اندازه‌ای ناچیز است که اصلا امکان پایین‌آمدنِ آن وجود ندارد، به هر حال ما سالِ سختی در پیش داریم و به همین خاطر باید تلاش و همت‌مان را بیشتر کنیم؛ خوش‌بختانه بخش موسیقی کمترین اتکا را به موسیقی داشته است و ما باید با مدیریت بیشتر و بهره‌وری بیشتر از امکانات موجود بهره بگیریم.