«انبساط» وضعیتی از سفال و سرامیک ایران

، فرزاد فرجی، در جلسه نقد و بررسی نمایشگاه «انبساط»، جریان‌های معاصر سرامیک ایران، اظهار کرد: بین دو سالانه‌های ما فاصله‌های زیادی وجود دارد که موجب از بین رفتن یک‌سری سررشته‌ها برای سیاست‌گذاری در جشنواره‌های پیش رو می‌شود.

او بیان کرد: نمایشگاه انبساط با چهار نگاه متفاوت فرصتی به انجمن هنرمندان سفالگر داد تا مطالعه دقیقی از وضعیت کلی هنر داشته باشیم. امیدوارم با مستندات و کتابی که قرار است از این نمایشگاه چاپ شود، بتوانیم اثری بر جای بگذاریم که برای تصمیم‌گیری‌های بعدی قابل استفاده باشد.

فرجی همچنین در بخش دیگری از صحبت‌هایش به پروسه زمانی این نمایشگاه اشاره و اضافه کرد: از مهر ماه جلسات بسیاری برای برگزاری این نمایشگاه با کیوریتورها برگزار شده است و در مدت دو ماه آن را به نتیجه رساندیم. امیدوارم تلاش همه‌ی هنرمندان و اعضای هیات مدیره انجمن به بهبود وضعیت سرامیک کشور کمک کند و شاهد اتفاقات خوب در این حوزه باشیم. 

در ۳۰ سال اخیر چند نفر در حوزه تجسمی تحصیل کرده‌اند؟

هادی مظفری- مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- نیز در این مراسم که روز دوشنبه سوم دی در سالن استاد شهناز خانه هنرمندان برگزار شد، بیان کرد: بعد از تماشای این نمایشگاه واژه‌ی گفت‌وگو به ذهنم رسید. انجمن هنرمندان سفالگر ایران از چهار هنرمند کاربلد و درجه‌یک دعوت کرده تا بر اساس دیدگاه و رویکرد خودش آثار یک نمایشگاه را انتخاب و چیدمان کنند.

او ادامه داد: هنرمندان مختلف در فضایی که در اختیارشان قرار گرفته، سعی کردند حرفشان را بزنند، به جای این‌که جدل کنند. در کنار گرفتن آثار هنرمندان واژه گفت‌وگو را پررنگ می‌کرد. خانواده تجسمی، خانواده بزرگی است. در ۳۰ سال اخیر سه میلیون و ۲۲ هزار نفر در رشته‌های هنری در دانشگاه‌های کشور تحصیل کرده‌اند.

مظفری با بیان این‌که از این تعداد یک‌میلیون و ۳۳ هزار نفر مربوط به حوزه تجسمی و صنایع دستی می‌شوند، اضافه کرد: با ریز شدن این آمار را ریز کنیم، متوجه می‌شویم که ۴۸۲ هزار نفر در رشته گرافیک، ۱۴۰ هزار نفر در رشته نقاشی، ۱۱۰ هزار نفر در رشته طراحی صنعتی و ۱۷۰ هزار نفر در رشته‌های مرتبط تحصیل کرده‌اند. در این بین سفال و سرامیک هم از یک‌سو به هنرهای تجسمی و از سوی دیگر به صنایع دستی مربوط می‌شود.

مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: در حال حاضر ۲۰۰ هزار نفر در حوزه تجسمی، کارشان را به صورت جدی دنبال می‌کنند. با این وجود مگر می‌توان جز با گفت‌وگو با هم صحبت کرد؟ به همین دلیل به دوستانم در انجمن هنرمندان سفالگر به دلیل رویکرد گفت‌وگومحوری که داشته‌اند، تبریک می‌گویم. امیدوارم در ادامه نیز مسیر جدی‌تر و هدفمندتری را داشته باشند.

او همچنین به آمار آثار رسیده به دبیرخانه جشنواره هنرهای تجسمی فجر اشاره کرد و گفت: آثار ارسالی به این دوره از جشنواره نسبت به سال گذشته ۲۰۸ درصد افزایش داشته و به ۱۳ هزار و ۷۰۰ نفر رسیده است. همچنین ۸۵ هنرمند با ۱۰۵ اثر در حوزه سفال و سرامیک در جشنواره حاضر شده‌اند. از طرفی آثار هر بخش در این دوره به صورت تخصصی داوری شده است. فکر می‌کنم در روزهای آینده نمایشگاه پروپیمانی از آثار شما در جشنواره فجر خواهیم داشت.

هزاره سوم، هزاره سرامیک

گرچه بهزاد اژدری اعلام کرد، من در این نمایشگاه به عنوان کیوریتور حضور پیدا نکرده‌ام، به عنوان کیوریتور نمایشگاه مجموعه «تکثر» پشت میکروفون حاضر شد و گفت: من در بستری کار می‌کنم که ترجیح می‌دهم ابتدا مفهوم آن را تعریف کنم زیرا اگر تعریف درستی از یک مقوله نداشته باشیم در نقد آن دچار اشتباهاتی می‌شویم.

او با بیان این‌که سرامیک دو تعریف دارد، بیان کرد: یک تعریف در حوزه علمی ارائه می‌شود و وارد تعریف تخصصی‌تر آن نمی‌شوم. اما آنچه به عنوان یک عبارت نوشته شده، این است که کلیه محصولاتی که از مواد غیر آلی  و غیرفلزی ساخته می‌شوند که پروسه‌ی پخت را به همراه دارد. در تعریف عمومی‌تر اشیای ساخته شده  از گِل را می‌گوییم. در فرهنگ نیز کاشی و گلدان‌هایی می‌بینیم که عامه‌ی مردم می‌توانند تشخیص دهند که یک کالا از چه جنسی ساخته شده است. زیرا آنچه برای سرامیک اتفاق می‌افتاده، کاربردی بوده است و در معماری هم استفاده می‌شده است.

این هنرمند ادامه داد: به هر حال زندگی بشر از ۱۰ هزار سال پیش با شکل‌های مختلفی از هنر روبه‌رو بوده است. شاید یکی از تمدن‌هایی که سرامیک‌محور است، ایران باشد. حتی در موزه ایران باستان نیز ۹۰ درصد آثار سرامیک هستند. همچنین ما شاهد کاشی‌های دیواری در کاخ گلستان هستیم. سرامیک در حوزه‌های مختلفی مثل صنایع دستی و میراث فرهنگی نمود داشته است.  ما از سرامیک می‌توانیم به عنوان هویت تاریخی استفاده کنیم. این ماده سبز به طبیعت صدمه نمی‌زند  و نجات کره‌ی زمین به دست آن است. بنابراین هزاره سوم را به نام هزاره سرامیک نام‌گذاری کرده‌اند.

اژدری با بیان این‌که سرامیک برای دنیای امروزی یک ماده کلیدی است، افزود: این ماده در حوزه هنر با رویکردهای مختلف ارائه نقش می‌کند  و این‌که می‌تواند گستره‌ی وسیعی را در اختیار رشته‌های دیگر قرار دهد غیر قابل‌انکار است.

او اعلام کرد: نوع نگاه من بسترساز است و تصورم این است، بستری را برای افراد فراهم کنم و همیشه به دنبال واژه تکثر و پذیرش انواع رویکردهای مفهومی بوده‌ام. به همین دلیل برای انتخاب آثار دخالت نکردم و هنرمندان را از هر رشته‌ای که سرامیک می‌توانند داشته باشند، برگزیدیم. پس خوبی و بدی به نقطه‌نظر هنرمندان در نمایشگاه برمی‌گردد. اما برای شاکله‌ی کلی قراردادی وجود داشت که باید شامل استاندارد می‌شد تا به عنوان بستر اصلی با معیارهای مشترکی با سرامیک جهان وارد تعامل شود.

این هنرمند اظهار کرد: من، به قراردادهای این نمایشگاه به عنوان قرارداد و نه به عنوان ارزش‌های مطلق احترام گذاشته‌ام.

منتظر اتفاقات جدید هستیم

رحجانه حسینی – کیوریتور «تحول انگاره» در این نمایشگاه نیز گفت: من با سیستم سنتی چرخ و سیستم علمی، کار لعاب را یاد گرفتم و با توجه به دوره‌ای که گذراندم و وارد نقاشی شدم، تصمیم گرفتم از نگاه نقاش، سرامیک را ببینم.  این اتفاق مشارکتی بود و اگر اعتماد هنرمندان نبود، نمی‌توانست بروز پیدا کند.

او درباره انتخاب نام پروژه نیز بیان کرد: در عصری قرار گرفته‌ایم که منتظر اتفاقات جدید هستیم. اما شاید نیاز دارد که زوایای بیشتری را به خودش جلب کند بنابراین جلب هنرهای دیگر تجسمی الزامی بود که در کارهایمان در گالری زمستان خانه هنرمندان قرار گرفتند.

انتقادهایی وجود داشته است

مجید ضیایی کیوریتور مجموعه «نگرگران» نیز اعلام کرد: به نظرم این رویداد متفاوت بود و از چهار کیوریتور دعوت شد. به نظر من سه جریان سرامیک ایران وجود دارد که یکی سنت‌گرا و دیگری نوگرا و مدرن شدن را دنبال می‌کند. از ۱۰ سال گذشته گروه‌های خصوصی و گالری‌ها جریان‌های نویی را به وجود آوردند که ما آن را به صورت مجموع می‌بینیم.

او بیان کرد: این آخرین رویداد نیست و معتقدم در رویدادهای بعدی افراد دیگری جایگزین شوند و شاهد گفتمان‌های مختلف در حوزه سرامیک باشیم. کارهایی که در مجموعه نگرگران ارائه شده در قالب دغدغه زیست محیطی مطرح شده و افرادی برای این کار انتخاب شده‌اند که در حوزه سرامیک  و محیط زیست تجربه و فعالیت داشتند.  در یک گروه همدلی این نمایشگاه شکل گرفت.

ضیایی با بیان این‌که من خودم را یک کیوریتور نمی‌بینم، گفت: ما در یک گروه کار کردیم. انتقادهایی وجود داشته که چرا افراد در این رویداد دعوت نشده‌اند. به عقیده من اگر چنین رویدادهایی تداوم پیدا کند این انتقادات نیز کمتر می‌شود.

درباره مجموعه «ناکجایی»

امید قجریان کیوریتور مجموعه «ناکجایی» نیز درباره این پروژه گفت: عنوان «ناکجایی» در یک فرآیند به وجود آمد که در آن سه نفر انتخاب شدند. غزاله رادپی که هنرمند مقیم فرانسه است در آثار به مهاجرت توجه کرد. محمد الله فاریابی که از افغانستان آمده نیز به وجهه‌ای که از افغان‌ها در کشور ما وجود دارد و متاسفانه متفاوت است، پرداخته  و یاسر رجبعلی نیز که دغدغه ادبیات و شعر فارسی دارد نیز به این موضوع توجه کرده است.

او ادامه داد: ۵۰ درصد اثر، استیتمنت و ۵۰ درصد دیگر خود اثر است. بنابراین این آثار متن‌محور هستند و استیتمنت بر اساس کاری که شکل گرفته، به وجود آمده‌اند. در کل پروژه دیالوگ‌محور بود. دو موضوع برای این ماجرا شکل گرفت که یکی برای جابه‌جایی سوژه و دیگری جابه‌جایی اُبژه بود.

این هنرمند با بیان این‌که تقریبا می‌توان گفت ما فرآیند ناکجایی در زندگی‌مان داریم، افزود: اصولا با دو مسئله سر و کار داشتیم که وجهی از آن رسمی و وجهی دیگر غیر رسمی بود.

در بخش دوم این مراسم نیز زروان روحبخشان و فؤاد نجم‌الدین به نقد و بررسی آثار نمایش داده‌شده در این نمایشگاه پرداختند.

نمایشگاه «انبساط» تا ۱۱ دی، بجز روزهای شنبه از ساعت ۱۳ تا ۲۰ در طبقه پایین خانه هنرمندان واقع در خیابان طالقانی، خیابان موسوی شمالی برپاست.

انتهای پیام