چرا "زرد خوان" شده‌ایم؟

، قضیه ازدواج دوم فلان بازیگر، طلاق فلان شخصیت مشهور از همسرش، درسی که فلان بازیگر به ما آموخت، رازهای زیبایی فلان مدل، مدل لباس و کفش فلان بازیگر مطرح سینما، حاشیه‌های کنسرت فلان خواننده، افشای جنجالی فلان بازیگر؛ این‌ها تیتر اخباری است که هر کدام از ما به‌نوعی با ورود به فضای مجازی و شبکه‌های مجازی در طول روز با آن روبرو هستیم. خبرهایی که چند روز بحث داغ شبکه‌های مجازی است ولی بلافاصله بعد از گذشت چند روز این تب‌وتاب فروکش کرده و جای خود را به خبر جنجالی دیگری می‌دهد.

 هر چند به گفته کارشناسان رسانه، این اخبار زرد هستند و ارزش خبری ندارند ولی بااین‌حال آنچه مورد تعجب است، بازدید بالا و واکنش کاربران نسبت به این‌گونه اخبار است. تا حدی که بسیاری از افراد چه در نقش بازیگر، خواننده و... گاهی اوقات عمداً اقدام به پخش این‌گونه اخبار می‌کنند تا مرکز کانون توجه قرار گیرند و قابل‌تأمل‌تر این است که شاهد هستیم این اخبار، با درشت‌ترین و سیاه‌ترین تیتر، در جدی‌ترین رسانه‌های ما فضاهایی بزرگ را به خود اختصاص می‌دهند؛ اما چرا این امر در جامعه‌ایرانی بیشتر شده است؟ ایسنا در گزارش پیش رو به بررسی این موضوع از دید عموم افراد جامعه و صاحب‌نظران این حوزه پرداخته است.

احمد، صاحب یکی از دکه‌های مطبوعات و مجلات در اصفهان است. او با اشاره به اینکه مجلاتی با تیترهای زرد بهتر از مجلات تخصصی و روزنامه‌ها به فروش می‌رسد، گفت: روزهایی که یک روزنامه تیتر زرد انتخاب می‌کند، فروش بیشتری دارد و شاید به همین دلیل روزنامه‌ها و حتی بعضی از مجلات تخصصی، تیترهای خود را زرد انتخاب می‌کنند.

وی ادامه داد: به نظر بنده بخشی این میل به زرد خوانی ریشه در فرهنگ ما دارد. متأسفانه کنجکاوی و زود قضاوت کردن، همیشه در فرهنگ ما ایرانیان بوده و همیشه علاقه‌مند به این بوده‌ایم که سر از زندگی خصوصی یکدیگر در بیاوریم مخصوصاً وقتی این خبر مربوط به زندگی بازیگر سینما یا ورزشکار محبوبمان باشد. هر چه فرد به خودش بگوید این‌ها اخبار زرد است و نباید به آن توجه کرد ولی بااین‌حال چیزی از ته دلش تمایل دارد که بفهمد در خبر چه نکته‌ای بیان‌ شده است.

عدم دسترسی آسان طرفداران به هنرمندان و خوانندگان مورد علاقه‌شان عامل اصلی زرد خوانی

..._ FG یکی از کاربران اینستاگرام است که چند سالی است فن پیج هنرمند موردعلاقه‌اش را مدیریت می‌کند. وقتی از او علل تمایل افراد به مطالعه این‌گونه مطالب و اخبار را جویا می‌شویم، در پاسخ عنوان می‌کند: شما دوست دارید فرد چه مطلب و اخباری را مطالعه کند؟ به نظر بنده هر کس آزاد است مطالب و اخبار مورد علاقه خود را مطالعه و پیگیری کند و دلیل اینکه بسیاری از افراد رو به مطالعه این‌گونه اخبار و مطالب می‌آورند عدم دسترسی آسان طرفداران به هنرمندان و خوانندگان موردعلاقه خودشان است.

وی تصریح کرد: در بسیاری از کشورهای جهان جدا از اینکه خواننده، بازیگر و... از طریق فضای مجازی ارتباط مستقیمی با طرفداران خودشان دارند، شاهد حضور آن‌ها در مراسم و جشن‌های مردمی هم هستیم ولی متأسفانه بازیگران و خوانندگان ما برای طرفدارانشان دست‌نیافتنی شده‌اند و این عطش بیشتر افراد را برای دانستن مسائل زندگی شخصی آن‌ها باعث می‌شود.

نبود جایگزین‌های مناسب برای هیجانات به زرد خوانی جامعه دامن زده است

مهدیار، 33 ساله نظر متفاوتی نسبت به بقیه دارد. او دلیل این زرد خوانی را نبود جایگزین‌های مناسب برای هیجانات افراد جامعه می‌داند. وی با بیان اینکه این‌گونه اخبار نوعی هیجان و احساس لذت را برای فرد به همراه دارد گفت: اگر به بحث‌های روزمره نسل جوان و نوجوان دقت کنیم بیشتر بر سر همین اخبار و اتفاقات است و هر کس از این اخبار اطلاع نداشته باشد در جمع خود به‌عنوان فرد بی‌اطلاع و بی‌سواد شناخته می‌شود.

وی افزود: وقتی فرد با این اطلاعات در بین گروه همسال خودش یا حتی غیر همسال تائید می‌شود قطعاً تمایل بیشتری برای دانستن این‌گونه اخبار و مطالب دارد. این زرد خوانی یک مشکل ریشه‌ای است، مشکلی که در آن محور گفتگوی جامعه، مطالب زرد است.

لذت خوانش مطالب زرد را نمی‌توان انکار کرد

خانمی جوان که در حال خرید یکی از این مجلات است، در این رابطه بیان کرد: خوانش این اخبار نوعی حس رضایت و لذت به آدم می‌دهد و انگار یکی از نیازهای روحی فرد بعد از مطالعه آن برطرف شده است. شاید از بس در طول روز افراد اخبار ناگوار از رسانه‌ها ناخواسته به گوش مردم رسیده دیگر تحمل شنیدن اخبار ناگوار را ندارند و این مطالب زرد را ترجیح می‌دهند.

وی ادامه داد: همه مردم همه جوامع مایلند از اخبار هنرمندان موردعلاقه‌شان اطلاع داشته باشند برای همین در دنیا شغلی به نام پاپاراتزی ایجاد شده که این اخبار را در اختیار عموم جامعه قرار دهد ولی آنچه مسلم است اینکه در کشور ما حتی رسانه‌های رسمی هم به این مسائل دامن می‌زنند.

مریم یار محمد توسکی، تحلیلگر مسائل فرهنگی در این رابطه به خبرنگار ایسنا گفت: زردنویسی و زرد خوانی، اواخر قرن نوزدهم و دهه اول قرن بیستم در ایالات‌متحده آمریکا شایع شد و بیشتر برای فروش مجلات کودک و نوجوان کاربرد داشت. پس از ترویج این تکنیک، کارکردهای اجتماعی و سیاسی آن موجب بهره‌گیری از این شیوه نگارش و تولید خبر در رسانه‌های نوشتاری، دیداری و شنیداری شد.

وی ادامه داد: در مواردی قابل‌توجه، زرد نویسی و زرد خوانی با انگیزه‌های سیاسی همراه بوده است. همچون برانگیختن جنگ آمریکا و اسپانیا بر سر کوبا در سال ۱۸۹۸، گزارشگری‌ غیر عینی‌ و سو گیرانه‌ خبرنگاران در طول جنگ جهانی‌ اول و گزارشگری‌ جهت‌دار در جریان انقلاب ۱۹۱۷ روسیه و... از آن زمان تا کنون این روش در حال اجراست.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: غالباً اخبار مربوط به سینما، ورزش، حوادث و خشونت از جمله موضوعات رسانه‌های زرد است. زردنویس‌ها بیشتر کارکرد محلی دارند، در نتیجه سوژه‌های خود را از منطقه جغرافیایی خود انتخاب می‌کنند. زرد نویسی، انواع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، هنری و... دارد و مخاطبان آن ثابت و پایدار نیستند اما توده‌ای از طیف‌های متنوع سنی، فکری و احساسی را در برمی‌گیرد.

مکانیسم تأثیرگذاری زرد نویسی، مانند ترویج شایعه در جامعه است

توسکی با شرح مکانیسم تأثیرگذاری زرد نویسی گفت: برای پخش یک شایعه باید دو فاکتور اصلی وجود داشته باشد. یکی عامل اهمیت موضوع و دیگری، ابهام در موضوع. مکانیسم اثر زرد نویسی هم همین است. اهمیت پیشامد یا شخصی که مطرح شده و همچنین ضرورت وجود ابهامی که آن را فرا گرفته است. به‌علاوه انگیزه‌های روانی مخاطبان که سبب پذیرش آن خبر می‌شود. رسانه‌های زرد فقط انبوهی از خوراک‌های بی‌مایه را برای فرد و مغز او مهیا می‌کنند. آن‌ها تولید فکر نمی‌کنند و وارد شبکه‌های علت و معلولی در رخدادها و حوادث نمی‌شوند، فقط ماهرانه و با هیاهو خبرهای جنجالی تولید می‌کنند.

این استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: کار نشریات زرد معمولاً با چاپ عکس‌های تحریک‌آمیز، بدگویی یا شایعه‌پراکنی در مورد مشاهیر، جنجال‌سازی، تکیه‌بر احساسات زودگذر و تب‌دار و داستان‌پردازی‌های عاطفی هیجانی همراه است؛ بنابراین از تاکتیک برجسته‌سازی و با اهمیت جلوه دادن با تیترهای بزرگ و جاذب استفاده می‌کند. زرد نویسی همه انواع مسیرهای پخش را همچون: وبلاگ‌ها، تلویزیون‌های کابلی و ماهواره‌ای، رادیوها، روزنامه‌ها، مجلات، کتب جیبی، دیوار نویسی و... را دربرمی‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه هر زرد نویسی موفق نیست اظهار کرد: با اهمیت بودن موضوع و تشنگی مخاطب در زرد نویسی کافی نیست اما لازم است. زردنویس موفق، زمان، مخاطب، محیط اثرگذار و فاکتورهای جنبی تسریع‌کننده و تهییج کننده را به کار می‌گیرد.

این تحلیلگر مسائل فرهنگی تصریح کرد: معمولاً در جوامع و گروه‌های اجتماعی که در آن اطلاع‌رسانی، شفافیت آزادی‌های مدنی و اجتماعی کمتر است، زرد نویسی و زرد خوانی بیشتر رخ می‌دهد. مثلاً جامعه‌ای که در آن میزان اعتماد در سطوح و ابعاد مختلف دچار صدمه شده و همچنین مشکل بیکاری وجود دارد، این امر می‌تواند محیط اجتماعی مناسبی برای زرد نویسی و به دنبال آن زرد خوانی در حد و اندازه‌های مختلف ایجاد کند.

وی ادامه داد: اگر چه این نوع پخش و پردازش خبر در جوامع توسعه‌یافته هم پیدا می‌شود، اما به خاطر وجود قوانین و حقوق روزنامه‌نگاری و مخاطب، باعث شده که کمتر پخش دروغ و شایعه صورت گیرد. زرد خوانان از منظر روان‌شناختی اجتماعی عمدتاً گروهای سنی، جنسی، صنفی، قومی، تحصیلی و... که زمینه تهییجی و تحریکاتی بیشتری را دارند تشکیل می‌دهند. زرد نویسان، جوانان را بیش از بزرگ‌سالان، زنان را بیش از مردان، گروه‌های قومی و اقلیتی را بیش از گروه‌های غالب، اقشار کم برخوردار را بیش از اقشار برخوردار و صنوف و مشاغلی با دستمزد پایین را بیش از صنوف قدرتمند و توانمند مورد هدف قرار می‌دهند.

مدیر انجمن جامعه‌شناسی با اشاره به آسیب‌های زرد نویسی و زرد خوانی در جامعه گفت: نگاه‌داشتن مخاطب در سطح پایین شعور و آگاهی اجتماعی، آموزش نامناسب و... از آسیب‌های حاصل از این امر است. معمولاً چون جوانان بیشترین مخاطبان زرد نویسی هستند، اختلال یا افت شدید در نبوغ، نوآوری، ابتکار، تفکر عمیق و همچنین استیصال در نقش‌ها و تحلیل‌های اجتماعی را برای آنان را به همراه دارد.

توسکی تصریح کرد: به روایت منتقدین، زرد نویسی و زرد خوانی پیامد هولناک فرهنگی و اجتماعی را برای جامعه به همراه دارد که اگر به این منوال پیش برویم در آینده‌ای نه‌چندان دور، انتظار غلبه قضاوت و داوری زرد را به‌طور گسترده و همه‌گیر در سطح جامعه خواهیم داشت. بخشی از پیامدهای گسترش زرد خوانی در جامعه واژه‌سازی عامیانه، لمپنیسم زبانی، بی‌هویتی فردی، گروهی و اجتماعی، انفعال اجتماعی، بی‌اعتمادی، ترویج تفکر سطحی‌نگر، آمادگی پذیرش تحریکات و تنش‌های اجتماعی است.

وی با بیان اینکه راهکارهای ممکن برای جلوگیری از این امر، در دو سطح جامعه یا گروه اجتماعی و سطح رسانه‌ها با هدف کاهش این امر صورت می‌گیرد، گفت: به‌عنوان راهکار برای پیشگیری این امر در سطح جامعه یا گروه اجتماعی، پیشنهاد می‌شود که مواردی همچون بررسی شروع از نقطه‌ای که زمینه‌ساز زرد نویسی و زرد خوانی در یک گروه اجتماعی و یا جامعه شده، کاهش اهمیت موضوعات زرد و زرد خوانی، نظارت و هدایت مسائل جامعه و مخاطب، شفاف‌سازی، آگاهی‌رسانی در موضوعات مهم برای مخاطبین، ترویج مطالبه گری، پرسشگری و پاسخگویی برای موضوعات مهم برای مخاطب و ترویج مدیریت جامعه‌محور و مردم محور صورت گیرد.

این تحلیلگر مباحث فرهنگی تأکید کرد: پرهیز از لغات و واژه‌های سنگین، پیچیده و علمی در نشریات عمومی و مصاحبه‌های همگانی، شناخت حرفه‌ای مخاطب و انواع آن با هدف جلب و جذب آن‌ها به رسانه با رسالت علمی و اخلاقی، تأکید بر حرفه‌ای بودن در نوشتن و تحلیل وقایع با تمرکز بر ساده‌نویسی، تلاش برای رشد حرفه‌ای رسانه‌های جمعی و رسانه‌های گروهی، استفاده از مطالب کوتاه، مختصر و قابل‌درک برای مخاطب، استفاده از زبان عامه‌پسند به‌جای عوام‌زدگی و... بخش دیگری از راهکارها در سطح رسانه‌ها با هدف کاهش زرد نویسی و زرد خوانی است.

گزارش از: کوروش دیباج، خبرنگار ایسنا منطقه اصفهان

انتهای پیام