پیمان پرچالش «اُسلو» روی صحنه/ چگونه تمرین طولانی اثرگذار می‌شود؟

یوسف باپیری که از ۱۸ مهر ماه قرار است نمایش «اسلو» را در تماشاخانه ایرانشهر به صحنه ببرد، درباره انتخاب نمایشنامه‌ای با موضوعِ چالش‌برانگیزِ صلح فلسطین و رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۹۳، به خبرنگار مهر گفت: نمایشنامه «اُسلو» سال ۲۰۱۷ توسط جی. تی. راجرز نوشته شد که همان سال‌ جوایزی دریافت کرد و بعد در تئاتر برادوی و سپس انگلستان روی صحنه رفت. محمد منعم تابستان سال گذشته به سفارش نشر «نیماژ» متن را ترجمه کرد و به روال همکاری سال‌های‌ اخیر برای من هم فرستاد. بعد از مطالعه با توجه به موضوع مهم و رویکرد مستند تاریخیِ موجود در نمایشنامه به آن علاقه‌مند شدم و از همان تابستان سال گذشته نیز به محمد منعم اعلام کردم کار روی متن را شروع خواهم کرد.

این کارگردان درباره چالش‌های پیش روی خود در تولید این نمایش بیان کرد: در چند سال گذشته تلاش کرده‌ام با نویسندگان ایرانی کار کنم به همین دلیل بعد از همکاری با نویسندگانی که محمد منعم هم یکی از آن‌ها بود، کار روی یک متن خارجی برایم چالشی دوباره به شمار می‌رفت. از سوی دیگر این چالش تنها در یک حوزه نبود، بلکه کار برای نزدیک‌ کردن متن به اجرا همراه با مترجم و تعیین استراتژی‌های تولید و اجرا را شامل می‌شد.

باپیری ضمن ارائه خلاصه‌ای از موضوع نمایش به تفاوت زاویه نگاه نویسنده آمریکایی و کارگردان اهل خاورمیانه به مسئله فلسطین نیز پرداخت و خاطرنشان کرد: خیلی ساده و سرراست، خط داستانیِ این نمایش مستندنگاری و یا بازخوانیِ قرارداد پیمان صلح «اُسلو» یا همان قرارداد میان اسرائیل و فلسطین است که در سال ۱۹۹۳ منعقد شد. هرچند نویسنده تاکید دارد بگوید درام تاریخی نوشته و در واقع تاکید چندانی بر اینکه متن مستند تاریخی است ندارد و روایت انعقاد این پیمان را طی گفتگو با شخصیت‌های واقعی در قید حیات مرتبط با موضوع و اسنادی که در اختیار داشته، یک بار دیگر از زاویه نگاه خودش بازخوانی می‌کند.

وی افزود: طبیعتا نگاه ما به نمایشنامه می‌تواند بازخوانی دومی باشد از روایت نویسنده اصلی، چون خیلی طبیعی است که او به عنوان یک آمریکایی با نگاه متفاوتی به موضوع نگاه کند و در سوی دیگر، ما به عنوان مردمانی که در خاورمیانه زیست می‌کنیم، هم نزدیکی و هم زاویه دید متفاوتی به ماجرا داشته باشیم؛ این نیز چالش دیگر من با متن بود چون باید زاویه دید نویسنده و فهم خودمان از موضوع را در تقاطعی قرار می‌دادم و سعی می‌­کردم حاصل این رویارویی در این تقاطع را با تماشاگران به اشتراک بگذارم که شاید آن‌ها هم در وضعیتی دیالکتیکی نسبت به موضوع پرچالش این نمایش قرار بگیرند.

این کارگردان درباره پروسه تولید اجرای جدید خود هم توضیح داد: از ابتدا تصمیم گرفتم در تولید این کار از ترکیب یک گروه جوان به همراه بدنه اصلی گروه تئاتر «تازه» استفاده کنم. هرچند آگاه بودم این پروسه می‌تواند زمان‌بر باشد بنابراین کار در فضای آموزشی و کارگاهیِ «آتلیه تئاتر تازه» که توسط گروه راه‌اندازی شده آغاز شد البته مثل همیشه نیم‌نگاهی هم به کیفیت نیروهای جشنواره تئاتر دانشگاهی داشتم.

باپیری همچنین به استراتژی تولید نمایش‌های زمان‌بری از این دست اشاره کرد و گفت: روند طولانی تمرین و ایجاد زمان برای آن به خودیِ خود واجد ارزش نیست چون گاهی در تبلیغات می‌بینیم بعضی گروه‌ها تصور می‌کنند تمرین طولانی به خودی خود واجد ارزشی کیفی است در حالی که ابدا اینطور نیست. ما باید ببینیم از این پروسه چه انتظاری داریم و استراتژی‌هایمان برای تولید یک نمایش چیست؟ همانطور که می‌دانیم در بسیاری از کمپانی‌های صاحب‌نام هم وقتی گروه ماه‌ها و سال‌ها تجربه مشترک دارند، تولید نمایش طی چند هفته اتفاق می‌افتد. این کاهش پروسه تولید به دلیل مهارت‌های فنی و زیست طولانی ­مدت این نیروها در کنار همدیگر باز می‌گردد.

کارگردان نمایش «اٌسلو» درباره آنچه «پروسه تمرین طولانی مدت» را برایش واجد ارزش می‌کند، بیان کرد: رابطه‌های اجتماعی که ما در طول تمرین می‌سازیم بعضا بسیار مهمتر از هر موضوعی است که روی صحنه به نمایش می‌گذاریم. طبیعی است هر تئاتری با مهندسی، فرم و موضوعی شکل می‌گیرد ولی من همواره این پرسش و اضطراب را دارم که نسبت ما با آنچه در نهایت روی صحنه می‌بریم چیست؟

وی تصریح کرد: در استراتژی این اجرا وقتی نیروهای جوان با ایده‌ها، اخلاقیات و شرایط اجتماعی مختلف کنار هم قرار می‌گیرند طولانی شدن زمان تمرین امکانی را برای ما به وجود می‌­آورد که نسبت به روابط تولید شده میان خودمان آگاهی بیشتری پیدا کنیم. معتقدم هرقدر رابطه‌هایی که بین ما ساخته می‌شود عمیق‌تر باشد آنچه روی صحنه می‌آید، حالا با هر موضوعی، رابطه بیشتری بین ما و مخاطب برقرار می‌کند. اینها همه جدای از مباحث فنی است چون این کنار هم قرار گرفتن چالش‌هایی هم به همراه می‌آورد اما نباید فراموش کنیم تئاتر به‌عنوان یک نهاد اجتماعی آنجایی کارکرد اصلی خودش را نشان می‌دهد که ما چگونه در پروسه تمرین ارتباط برقرار می‌کنیم و چگونه می‌توانیم با گفتگو از چالش‌ها عبور کنیم.

وی در پایان صحبت‌هایش تاکید کرد: معتقدم تئاتر آنجا اتفاق می‌افتد که هر گروه تئاتری بتواند در چنین وضعیتی رابطه‌هایی را تجربه کرده و به سلامت و بدون حذف و اعمال خشونت بر دیگری از آن عبور کند. اینجا مرحله‌ای است که آگاهی و نسبت ما با آنچه روی صحنه می‌رود، افزایش پیدا می­‌کند.  

بازیگران این اثر نمایشی به ترتیب ورود به صحنه هوتن شکیبا، نیما ایمان‌زاده، نگین تهمتن، مهرنوش حاجی‌خانی، پویان فریدونی، کیمیا کاوند، بهراد سلاح ورزی، دنیز دانش، مرتضی علیدادی، آرش حق‌گو، تینا تیماجچی، مهیار پوربابایی، فریال سنگری، آیدا نادرزاده، احسان قره‌داغی، مهبد جهان نوش هستند.

نمایش «اسلو» از ۱۸ مهر تا ۱۳ آبان ماه در سالن سمندریان تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه خواهد بود.