سینمای کمدی؛ مخرب یا ناجی سینما؟!

با نگاهی به پرفروش‌ترین فیلم‌های سال 97 به لیست بلندی از آثار کمدی می‌رسیم که البته اتفاق جدیدی نیست اما مطمئناً استقبال بالا از آثار کمدی و حجم بالای تولید فیلم‌های سینمایی در این ژانر نیاز به بررسی دارد تا دلیل این اقبال از سوی مردم برای فیلم‌های کمدی را بتوان مشخص کرد و از طرفی مسأله حائز اهمیت کیفیت آثار کمدی است که نیاز به بررسی دارد چراکه معمولاً این ژانر پر طرفدار در سینمای ایران مورد توجه کارشناسان فرهنگی و هنری قرار نمی‌گیرد.

به همین منظور با چند منتقد سینما گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.

سینما به سیرکی تبدیل شده که صرفاً برای خنده است

رضا درستکار، منتقد سینما، در گفت‌وگو با خبرنگار برنا، اظهار داشت: فکر می‌کنم این یک آدرس غلط است که به مردم می‌دهند و می‌گویند مردم یک جامعه وقتی مشکلات بسیاری را تحمل می‌کنند برای خنده به سینما می‌روند و باید به این طریق خنده به لب آورده و از دغدغه‌‍‌ها فاصله بگیرند. این یک تعریف و جمله بسیار غلط است.

درستکار تصریح کرد: متأسفانه سینما در ایران تبدیل به جایی برای خنده شده و تعریف واقعی خود را از دست داده و مقصر اصلی این اتفاق مسئولان هستند که به مردم آدرس غلطی می‌دهند. سال 97 مملوء از اتفاقات بد بود که مطمئناً در این بین مردم دچار روحیه‌ای افسرده هستند و نباید بار مسئولیت بهتر کردن حال مردم آن هم به شکلی لحظه‌ای بر عهده سینما باشد.

وی افزود: سینما تعریف مشخصی دارد که در ایران اصلا به آن شکل واقعی خود نزدیک نیست و تنها عرصه‌ای برای فرصت‌طلبان شده که می‌فهمند فیلم‌های کمدی در حال حاضر فروش خوبی دارد و فقط سراغ این فیلم‌ها رفته و ناگهان شاهد این هستیم که همه فیلم‌ها کمدی هستند و مشکل اساسی این است که اکثر این فیلم‌های کمدی نیز از حداقل کیفیت برخوردار نبوده و به شدت سطحی و ضعیف هستند.

این منتقد در ادامه گفت: با نگاهی به فیلم‌های کمدی سال‌های اخیر می‌توان به یک فرمول مشخص و ساده رسید، اکثر فیلم‌ها با رویکرد و نگاهی به دهه 60 برخی اتفاقات رخ داده در این سال‌ها را دنبال می‌کنند و با توجه به فضای نوستالژیکی که می‌سازند در وهله اول موفق می‌شوند نظر مخاطبان را به خود جلب کنند و از آنجا که در آن زمان اتفاقاتی جدی در کشور رخ می‌داد که امروز خنده‌دار است مردم را می‌خندانند و اثر، تبدیل به یک فیلم پرفروش می‌شود. این سینما در واقع سینمایی مصرفی است که خیلی زود فیلم‌هایش تمام می‌شوند و فاقد هر گونه ارزش هنری هستند که بتوانند در تاریخ سینما ماندگار شوند.

درستکار تصریح کرد: وقتی در سینما به دیدن برخی فیلم‌های کمدی می‌رویم واقعاً احساس می‌کنیم کارگردان سالن سینما را یک سیرک فرض می‌کرده و فیلم که باید منطق روایی، جغرافیایی و در کل زیبایی‌شناسی مشخص داشته باشد فاقد اینگونه مسائل است و به همین دلیل است و وقتی مدیریت فرهنگی وجود ندارد ما شاهد فیلم‌های کمدی سطح پایین هستیم و تا فکری نکنیم و مسئولان تلاشی نکنند اتفاقی رخ نمی‌دهد.

وی در ادامه گفت: ما سال‌هاست شاهد خانه‌نشینی افراد شایسته هستیم و وقتی این افراد خانه‌نشین هستند فضا برای میدان‌دار شدن افراد سوءاستفاده‌گر فراهم می‌شود. با این مسائل می‌توان به این نتیجه رسید که مسئولان از این وضعیت بدشان نمی‌آید و فروش فیلم‌ها باعث می‌شود تا آماری ارائه شود که بار بزرگی از روی دوش مدیران برداشته شود، پس وقتی برنامه‌ای برای بهتر شدن وضعیت وجود ندارد مسئولان هم از این وضعیت وحشتناک استقبال می‌کنند.

گروهی ذائقه سینمایی مردم را به سمت کمدی تربیت می‌کند

رضا استادی، منتقد سینما، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: تولید بسیار زیاد آثار کمدی دلایل زیادی دارد که از چند منظر قابل بررسی است، یکی از اصلی‌ترین مسائل تولید راحت و آسان فیلم‌های کمدی است. فیلم‌های کمدی با استقبال سرمایه‌گذاران روبرو می‌شوند و از طرفی فرمول راحتی دارند که معمولاً چند بازیگر مطرح که حضورشان فروش خوب فیلم را تضمین می‌کند را به همکاری دعوت می‌کنند و بعد با چند کنایه اجتماعی، سیاسی اثری را تولید کرده و تحویل سینما می‌دهند.

استادی خاطرنشان کرد: البته نمی‌توان از این مسأله که آثار کمدی سال‌های اخیر سینمای ما پیشرفت خوبی داشته‌اند غافل شد. به نظر من ما دیگر کمتر شاهد آثار کمدی ضعیف بوده‌ایم و معمولاً فیلم‌های کمدی که اکران می‌شوند آثاری متوسط هستند که برخی مواقع از بین این فیلم‌ها آثار نسبتاً خوبی نیز دیده می‌شود.

وی افزود: به هر حال آثار کمدی معمولاً با استقبال خوبی روبرو می‌شوند و به نوعی گروهی اعم از مسئولان و هنرمندان وجود دارد که به ذائقه مردم جهت می‌دهند، به این معنی که گروهی در سینمای ایران با تولید نوع خاصی از فیلم‌ها با تعداد معدودی از بازیگران که مشخص هستند به سلیقه مردم جهت می‌دهند و از طرفی در بحث اقتصاد معمولاً افراد اقتصاددان به دنبال برندهای مشخصی هستند که تصمینی بر فروش باشد و وقتی یک بازیگر تبدیل به برندی پرفروش می‌شود از آن استفاده می‌کنند.

این منتقد در ادامه گفت: کمدی‌هایی که در سینمای ایران ساخته می‌شود معمولاً فضا و موضوعات خاصی را دنبال نمی‌کنند و معمولاً به نوعی ساخته می‌شوند که تاریخ مصرف دارند و پس از استقبالی که از آنها می‌شود و سازنده را به سود می‌رسانند دیگر جایی در تاریخ سینما ندارد. ساخت آثار کمدی به قدری زیاد شده که متأسفانه ما دیگر شاهد آثار اکشن، پلیسی و... نیستیم و سینمای ما بسیار کم‌تنوع شده است و حتی آثار اجتماعی‌مان نیز آثاری بی‌خاصیت و خنثی هستند که موضوعاتی به شدت تکراری را دنبال می‌کنند.

وی تصریح کرد: برای نجات سینمای ایران از این وضعیت نیاز به بررسی زیرساخت‌ها داریم که متأسفانه کمترین توجه مسئولان به زیرساخت‌ها معطوف است و تنها فکری که مسئولان سینمایی کشور برای بهتر شدن وضعیت دارند برداشت‌های لحظه‌ای است تا وضعیت سینما را در یک ماه و نهایتاً یک سال آینده به بهبودی برسانند.

استادی در پایان اظهار داشت: اگر فیلم «هزارپا» را از دیگر آثار کمدی سال گذشته جدا کنیم فیلم سینمایی «قانون مورفی» را اثر بهتری از دیگر فیلم‌های کمدی می‌دانم، کاملاً مشخص بود کارگردان و عوامل تولید برای ساخت این فیلم زحمت کشیده‌ و فیلمی ساخته‌اند که از بضاعت سینمای ایران بالاتر است. مطمئناً اگر از این دست فیلم‌ها بیشتر ساخته شود کمتر شاهد دلزدگی مخاطبان از سینما خواهیم بود.

کمدی، مطمئن‌ترین ژانر در گیشه سینمای ایران است

امیررضا نوری‌پرتو منتقد سینما در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: واقعیت این است که ژانر کمدی در سینما همیشه محبوب بوده و تقریباً پس از سینمای درام و ملودرام ژانر کمدی است که محبوب‌ترین ژانر است. اینگونه فیلم‌ها معمولاً برای فروش ساخته می‌شوند و در همه جای دنیا فیلم‌های کمدی آثاری پرفروش هستند و اگر این فیلم‌ها نتوانند در گیشه موفق باشند باید به بررسی موضوع و علت آن پرداخت.

نوری‌پرتو خاطرنشان کرد: ما در سینمای‌مان فیلم‌های کمدی بسیاری داریم که معمولاً آثار بسیار ضعیفی هستند ولی در گیشه به راحتی به فروش قابل توجهی می‌رسند. این مسأله نیز به خودی خود نمی‌تواند اتفاق بدی باشد چرا که اگر ما به سمت صنعت سینما می‌رویم باید این اتفاق رخ دهد اما اینکه جریان اصلی سینمای ما سینمای کمدی شده جای بحث دارد و باید توسط کارشناسان این مسأله مورد بررسی قرار گیرد.

وی افزود: یکی از دلایل اصلی این اتفاق این است که ژانر کمدی مطمئن‌ترین ژانر برای فروش است و تهیه‌کننده‌هایی که بیش از هر چیز به فروش آثارشان توجه دارند مطمئناً به سراغ فیلم‌های کمدی می‌روند و از آنجا که نگاه‌ها در مبحث تولید بسیار سنتی و عقب افتاده است از نظر اقتصادی ساخت فیلم کمدی برای فروش بسیار توجیه‌پذیر است.

این منتقد در ادامه گفت: وقتی فیلم‌ها با جیب تهیه‌کننده ساخته نمی‌شود و نهادهای مختلف باید برای ساخت یک فیلم به پروژه پول تزریق کنند می‌شود انتظار داشت که فیلم‌هایی به غیر آثار صرفاً گیشه‌ای ساخته شوند اما وقتی تهیه‌کننده تنها یک شخص از بخش خصوصی است طبیعتاً به فکر بازگشت سرمایه است و در این شرایط با وجود شکل‌گیری جریانی کاسب‌کارانه می‌توان به تهیه‌کننده‌ها حق داد و از طرفی وقتی جریان خصوصی نیز متکی به جیب جهانی خارج از دنیای سینما است چنین وضعیتی طبیعی است.

نوری‌پرتو خاطرنشان کرد: مطمئناً با آمدن اسپانسر در بخش تولید، تهیه‌کننده نیز موظف می‌شود که انتظارات اسپانسرها را برآورده کند و معمولاً نظر اکثر اسپانسرها به ساخت فیلم کمدی است و این باعث وفور در تولید اینگونه آثار می‌شود. در سینمای ما اکثر آثار شبیه هم شده‌اند و در این وضعیت همه کسانی که فیلم کمدی می‌سازند هم مقصر هستند و هم قربانی.

وی افزود: واقعیت این است که ژانر کمدی نیاز به یک سری مؤلفه‌هایی دارد که در ایران قابل نمایش نیست، مثلاً مسائل جنسی یکی از ابزارهای قابل استفاده در ژانر کمدی است و در سینمای ما از این ابزار در شوخی و کلام استفاده می‌شود و علاوه بر مسائل اقتصادی، سانسور و ممیزی نیز دست و پای ما را کاملاً بسته و ما چون نمی‌توانیم خیلی از ابزارهای کمدی را داشته باشیم آثارمان در یک فضای بسته بسیار تکراری می‌شوند. علاوه بر این موضوع، مثلا سوژه‌های سیاسی و اجتماعی نیز با محدودیت‌های بسیاری همراه هستند که نمی‌شود به سراغشان رفت و همه اینها باعث می‌شود که فقط آثار بتوانند در یک سطح حرکت کنند.

این منتقد در پایان گفت: امسال در جشنواره فیلم فجر هم آثار ضعیفی را شاهد بودیم و متأسفانه مسئولان توجهی به این مسائل نمی‌کنند و ما سینمایی رنجور در حال مرگ داریم که هر سال به وضعیت وخیم‌تری می‌رسد و اگر بخواهیم از آمار دادن‌های بی‌فایده دست برداریم و فیلم «هزارپا» را از آمار فروش سال کنار بگذاریم و فیلم پر فروش سال گذشته را هم کنار بگذاریم متوجه می‌شویم که در فروش پیشرفتی نداشتیم و حتی به ریزش مخاطبانمان نیز پی می‌بریم.

موفقیت در گیشه به کیفیت ربطی ندارد

شاهرخ دولکو منتقد سینما در گفت‌وگو با خبرنگار برنا، اظهار داشت: اینکه در سینمای ما فیلم‌های کمدی از اقبال بهتری در گیشه برخوردار هستند هیچ ربطی به کیفیت آثار ندارد و نمی‌توان این موفقیت را به کیفیت ربط داد. من سال‌هاست که سینمای کمدی کشور را کاملاً دنبال کرده‌ام اما اثر چندان خوش ساخت و خوبی به معنای اثری که همه جنبه‌های سینمایی را رعایت کرده باشم ندیدم.

دولکو خاطرنشان کرد: فروش فیلم‌های کمدی ما در گرو عوامل دیگری است که بیشتر مربوط به مسائل اجتماعی و روانی است که در جامعه حاکم است و مردم از آن مشکلات رنج می‌برند و افسرده شده‌اند. مردم به دنبال فرار از این افسردگی و به دست آوردن نشاطی لحظه‌ای به سینما پناه می‌برند و از هر راهی برای بدست آوردن کمی شادی استفاده می‌کنند.

وی افزود: تجربه ثابت کرده که هرگاه افسردگی در جامعه بیشتر می‌شود اولین فیلم‌هایی که مردم به سراغش می‌روند فیلم‌های کمدی هستند و این در همه جای دنیا در طول تاریخ سینما ثابت شده است و تنها مربوط به سینما نمی‌شود و این اقبال در فیلم‌ها و آثار تلویزیونی کمدی نیز بیشتر می‌شود. مطمئناً مردم افسرده برای لحظاتی خندیدن و فراموش غم به سراغ آثار کمدی می‌روند.

این منتقد در ادامه تصریح کرد: شاید برخی عدم موفقیت آثار کمدی ما را سانسورها و خط قرمزهای زیادی که وجود دارند بدانند اما اینگونه نیست. فیلم‌های کمدی ما با کمترین سانسور مواجه هستند و اتفاقاً آثاری که با تفکر بیشتری ساخته می‌شوند با سانسور مواجه هستند. کمدی‌های ما معمولاً دچار ممیزی نمی‌شوند.

دولکو اظهار داشت: کمدی سخت‌ترین ژانر در فیلمسازی است که به نظر من از سینمای ترسناک نیز ساخت فیلم‌های کمدی سخت‌تر است و به همین دلیل تعداد آثار ضعیف کمدی بیشتر از دیگر آثار است. این سختی مربوط به مرحله تولید و پروداکشن عظیم نمی‌شود. منظور من از سختی فیلمسازی در ژانر کمدی از لحاظ زیبایی‌شناسی است و سینمای کمدی در این زمینه سینمایی بسیار سخت است.

وی افزود: برای مثال می‌توان فیلم‌های «اجاره‌نشین‌ها»، «پسر آدم دختر حوا» و حتی «ورود آقایان ممنوع» را به عنوان فیلم‌های کمدی استانداردی دانست که در سینمای ایران وجود دارند اما تعداد این آثار خوب بسیار کم است و فکر می‌کنم دلیل اصلی آن تنبلی است. فیلمسازان ما با تنبلی سراغ ساده‌انگاری می‌روند و چون تهیه‌کننده‌ها نیز به فروش توجه دارند مطمئناً وقتی یک اثر کمدی به آنها پیشنهاد می‌شود از ساخت آن استقبال می‌کنند و حتی در ساخت عجولانه رفتار می‌کنند.

این منتقد در پایان گفت: سال گذشته هیچ فیلم کمدی استانداردی نداشتیم و با وجود اینکه فیلم‌های پرفروشی نیز در سینمای ما وجود داشت که سال گذشته اکران شد نمی‌توان فیلم‌های کمدی را آثاری با کیفیت دانست چرا که مطمئناً موفقیت در گیشه نمی‌تواند دلیلی بر با کیفیت بودن یک اثر سینمایی باشد.