سال عجیبی برای هنر تئاتر بود

این نویسنده و کارگردان تئاتر و استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه امسال سالی بسیار عجیب برای هنر تئاتر بود، به ایسنا گفت: انتظار داشتیم به واسطه آمار کمی و کیفی که خبر از رونق بسیار خوب تئاتر داشت اتفاقات به گونه دیگر باشد. آن هم وقتی خصوصی سازی در تئاتر حتی از ورزش سبقت گرفت، بدون هیچ تمنایی از بیت‌المال.

استقبال از اینکه خیلی سریع‌تر بتوانیم با هم‌نشینی و مجالست با مسؤولان فضاهای خالی موجود در قوانین و هنر تئاتر را که بعضی اوقات تبدیل به یک نابه‌هنجاری می‌شود در فضای قانونی، مسالمت‌آمیز و مهربان به نتیجه برسانیم و این خود دلیلی بر این بود که مشکلات به وجود آمده را نیز رد نمی‌کردیم. به هر روی متأسفانه این‌گونه نشد و خیلی موجب تعجب است که قضایا عکس این اتفاقات افتاد.

او با این توضیح که اتفاقات رخ داده پیرامون تئاتر شایسته فرهنگ و هنر به ویژه هنر والای تئاتر و هنرمندان آن نبوده و نیست، افزود: هنرمندان تئاتر طی همه این سال‌ها سعی کردند با محرومیت کار خود را انجام دهند ولی اتفاقات صورت گرفته از قوه تخیل ما که همه چیز را در تئاتر تخیل می‌کنیم هم خارج بود.

کارگردان "دایره گچی قفقازی" ادامه داد: وزیر فرهنگ و ارشاد، تمام موارد مالی سال ۱۳۹۶ را بسیار شفاف اعلام کردند. از اینکه این شفاف‌سازی، آمار و ارقام به این صورت انجام شد راضی بودیم. ولی این شفاف‌سازی باید خیلی دقیق‌تر و جزیی‌تر انجام شود حتی از سوی واحدهای پیرامون وزارت ارشاد. با این حرکت امید داشتم امسال سال بهتری برای هنر تئاتر باشد و برایمان نوید روزهای بهتری می‌داد. ولی متوجه شدیم، خیر، نه تنها این امر خیلی خموش مسیر خودش را تا کم سویی کامل طی کرد، بلکه همراه این شفاف‌سازی‌ها و شاید بدون ارتباط با آن یکسری نگرانی‌ها مطرح شد که هجمه‌ها را علیه تئاتر تزاید بخشید و خیلی عجیب بود. فکر می‌کردیم این شفاف‌سازی در مسیر مسائل بسیار شاخص پیشرفت مدنی کشور است آن هم زمانی که در چند سال گذشته همواره خواستار قوانین موضوعه برای رشد تئاتر خصوصی بودیم و حتی گاه ناموافق این گونه رشد.

کارگردان "سه خواهر" با بیان اینکه تغییر سلیقه وزارت ارشاد نیز به شخصه برایم امیدوارکننده بود، تصریح کرد: مسئله دیگر تغییر سلیقه وزارت فرهنگ و ارشاد بود که رو به سوی فعالیت صنفی داشت و جلسه‌ای با خانه تئاتر برگزار شد. وزیر معتقد بود به هر کم و کیف تنها تشکلی که فعالیت‌های شبه صنفی می‌کند خانه تئاتر است. خانه تئاتر می‌تواند آئین‌نامه نوشتن را آغاز و قانون‌ها را اعلام کند و شروع کنیم به تدوین آن‌ها تا در مجلس شورای اسلامی به تصویب برسد. ما در زمینه تماشاخانه‌های خصوصی این کار را کردیم. ولی شدت ناآرامی‌ها در این حوزه آنقدر زیاد شد که این اتفاق به فراموشی رفت. وقتی مسئله، مسئله آبرو، حیثیت و حفظ همین مقدار آبروی مانده در زیستن باشد دنبال قانون بودن و قانون نوشتن برای فرهنگ مسئله ثانویه محسوب می‌شود.

رحیمی ادامه داد: از طرفی به این دلگرم بودیم که طبق مصوبه‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی و آن هم از پس نظارت‌های چندگانه شورای نظارت، وقتی از ما پرسیده می‌شود چرا؟ باید با یک مکان قانونی طرف باشیم. دلمان خوش بود شورای نظارت داریم و می‌توانیم به آن اتکا داشته باشیم تا کارمان را انجام دهیم. ولی متأسفانه دیدیم خود شورای نظارت آسیب‌پذیرترین واحد تئاتری کشور شد و قدرت کافی حتی برای حفظ خود نداشت. این احساس بی‌امنیتی و پراکندگی آرا به وجود آمده باعث شد که پرسش ما این باشد که بگویید یک شهروند قانون‌مدار تئاتری با چند نفر، چند واحد و چند نهاد طرف است و باید به کدام قوه پاسخ‌گو باشد؟

کارگردان "چند کاپریس برای ویولون" از اختلاف نظرهای هنرمندان تئاتر گفت و اظهارداشت: این اختلاف نظرها یک زمان درونی حل می‌شود. ولی متأسفانه شاید عده‌ای به هر دلیل مشکلات را طوری منعکس می‌کنند و با گزارش‌هایی که به جاهای مختلف ارائه می‌دهند سیاه‌نمایی به وجود می‌آورند و عده‌ای را نگران می‌کنند.

رحیمی آزمون و خطا در هنر را آزمون و خطای انتخاب و تصمیم‌های انسانی دانست و اضافه کرد: باید راه صد ساله‌ای را برای به ثبات رساندن فرهنگ طی کنیم. حتی اگر خطایی را در جریان فرهنگ و هنری متصور باشیم به هیچ عنوان نمی‌تواند به مردم ضربه بزند چرا که اساساً فرهنگ و هنر به ویژه هنر تئاتر با نشان دادن مسیر زندگی کاملاً و واضح می‌آید و به مدیران می‌گوید علی‌رغم زحماتی که می‌کشید این اشکالات وجود دارد و باید به فکر باشید. به ویژه هنر تئاتر که همیشه به سیاست‌های موجود، به مسائل حکومت و دولت‌ها کمک کرده است.

کارگردان "تقاطع ۲۰۰۲" توضیح داد: این میزان دقت نظری که معلوم نیست از چه سویی متمرکز صورت می‌گیرد برای آبرو و عزت تئاتر که دارای نیات بسیار والاست چه در منطقه چه در کل دنیا به دور از انصاف است. شاهدیم هنرمندان به دادگاه احضار می‌شوند و باید منتظر حکم بمانند. حتی با انواع وثیقه نمی‌توانند مسئله را حل کنند. این اتفاقات موجب احساس ناامنی و تردید هنرمندانی می‌شود که همه این سال‌ها دست خالی کار کردند.

کارگردان "آخرین نوار کراپ" با اظهارتاسف از اینکه با مسائل فرهنگی و هنری عجولانه برخورد می‌شود، گفت: باید فضای شورایی به وجود آید. مدام تکرار کرده‌ایم همه مسائل را شوراهای تخصصی باید حل کند اما چرا تک‌روی صورت می‌گیرد؟ به یک باره بلایی بر سر تئاتر می‌آید که از هر طرف نگاه می‌کنیم متوجه نمی‌شویم این ضرر و زیان هنگفت فرهنگی و این اقدام‌های عجولانه که بر پیکر فرهنگ و هنر کشور زده می‌شود را چه کسی باید پاسخ‌گو باشد؟ امیدوارم بتوانیم راه مودت را در پیش بگیریم و با صحبت و همدلی مشکلات را برطرف کنیم. ما همه مردمان این بوم و بریم، قصه و غصه‌مان یکی است.

او مواردی را که سیاه‌نمایی نام گذاشته می‌شود ویژگی خود تئاتر دانست و ادامه داد: این مسائل سیاه‌نمایی نیست نشان دادن مشکلات است یک کالبدشکافی ناب. اگر هنر تئاتر هم نتواند بعضی از مشکلات جامعه را نشان دهد پس باید بگوییم آن جامعه فاقد نقادی است. این نقد، نقد بدگویانه نیست. این نقد، زندگی، مشکلات و تصمیم‌های درست و نادرست انسان اجتماعی را نشان می‌دهد.

کارگردان "آسیدکاظم" با این توضیح که واکنش هنرمندان به اتفاقات رخ داده، باید در فضای آرام مانند گردهمایی که خانه تئاتر برگزار کرد صورت بگیرد، تصریح کرد: ما هنرمندان نه ناامیدیم و نه خواسته عجیب و غریبی داریم. همان‌طور که در بیانیه آمد خواسته‌های به حق داریم که مدنی است. ما هنرمندان تئاتر خیلی فقر و بیکاری کشیدیم و ناامنی دیده‌ایم. یکی از آسیب‌پذیرترین قشرهای این مملکت هستیم. در طول این مدت اگر حق و حقوقمان را به موقع می‌دادند برایمان بسیار مسئله عجیبی بود. در طی سال‌های فعالیتم به یاد ندارم کاری کرده باشم که حداقل یک یا دو ماه بعد از آن پول دریافت کرده باشم. ما این‌گونه کار کردیم و نباید به این شکل مورد بی‌حرمتی قرار بگیریم. باید غیور باشیم و با عزت نفس کار تئاتر را ادامه دهیم.

او هر واکنشی که آرامش را از جامعه بگیرد بر ضد تئاتر دانست و ادامه داد: یک تئاتری هیچ‌گاه نمی‌آید آرامش خود را برهم بزند. چون هنر تئاتر در تمام شریان‌ها و جریاناتی که آرامش وجود دارد ریشه می‌دواند. پس ما معتقد به آرامش هستیم. صنف تئاتری صنفی است که در آرامش اجتماعی می‌تواند کارش را ادامه دهد.

رحیمی اضافه کرد: باید مسائل مربوط با کارمان را که تا به حال بازگو نکردیم بگوییم. سال‌هاست که برخی هنرمندان به دادگاه‌ها احضار شده‌اند ولی در این باره سکوت کردیم وغیر از امسال هیچ سالی به این رسایی نگفتیم تا اینکه دوستان‌مان را به بازداشتگاه بردند. بارها کارگردان‌ها را خواستند و جریمه کردند ولی ما هیچ انعکاسی از این موضوعات نداشتیم چون می‌خواستیم صورت زیبای جامعه برهم نریزد. شدت این احضارها امسال آنقدر بالاست که دیگر هنرمندان دچار بی‌طاقتی شدند و البته حق دارند. هنوز نمی‌دانیم جریان چیست؟ افرادی دارند برای تئاتری‌ها سرنوشتی را مقدر می‌کنند که تخصص آن را ندارند. این افراد باید بدانند با دیدن چند تئاتر و درباره آن صحبت کردن تخصصی در تئاتر ایجاد نمی‌شود. امروزه تئاتر یکی از پیچیده‌ترین ترکیبات هنری است که هیچ هنری با آن برابری نمی‌کند.

این کارگردان تشکیل شورایی را خواستار شد که بتوان ساعت‌ها راجع به تئاتر با اعضای آن صحبت کرد و اظهارداشت: شاید عده‌ای از میان خود تئاتر با افکاری یک سویه و به قصد منافع شخصی، غلط و ساده انگارانه در ذهن این قوا نفوذ می‌کنند. گاهی نیات افرادی که به تئاتر ایراد می‌گیرند بد نیست. ولی برخی تعاریف غلط ارائه می‌دهند که برای فرهنگ عمومی و تئاتر می‌تواند خطرناک باشد. به خاطر داشته باشیم که اگر تئاتر خطرناک باشد، اول خودش را نابود می‌کند.

رحیمی با تاکید بر اینکه باید به آرامی کارمان را ادمه دهیم و این فضای آرام را توسعه دهیم، گفت: با تهدیدهای مختلفی که هنر تئاتر با آن‌ها روبروست بعضاً به جای اینکه به توسعه فضای فرهنگی کمک شود، جامعه وارد جریاناتی می‌شود که از ریشه نادرست است. عواقب این اتفاقات نیز واپس‌گرا شدن جامعه، عدم احساس آزادی فردی، ایجاد نفی شعور ذاتی بشر، سست عنصر شدن بشر در کالبد زندگی اجتماعی و ازدیاد اقدام‌های احساسی و هیجانی است. تئاتر بزرگ‌ترین محصول دست ساخته بشر است. فضای جامعه نیازمند اکسیر جادویی به اسم تئاتر است و اگر تئاتر آسیب ببیند تمام موهبت‌های فرهنگی آن یکی پس از دیگری آسیب خواهد دید.

او افزود: تئاتر فضای آرامی برای آموختن، رفتن جامعه به سمت سلامت و شنیدن صحبت‌های همدیگر است. با این تعاریف اگر تئاتر را از مردم بگیریم چشم و گوش مردم را در یادگیری و ارتقا فرهنگ عمومی گرفتیم و خشونت با نبود تئاتر افسار گسیخته خواهد شد.